50 +1 λογοτεχνικά γεγονότα από τη χρονιά που πέρασε (Από τους Αλεξάνδρα Χαΐνη και Γιάννη Μπασκόζο)

Από τους Αλεξάνδρα Χαΐνη και Γιάννη Μπασκόζο

Το 2024 ήταν μια εξουθενωτική χρονιά. Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίστηκε, ξεκίνησε ένας νέος στη Γάζα, η κατάσταση στη Μέση Ανατολή παραμένει έκρυθμη, η ακροδεξιά άνθισε πάλι στη Βόρεια Ευρώπη, πολιτικές ανακατατάξεις τάραξαν τις άλλοτε κραταιές Γαλλία και Γερμανία, ο πλανήτης ανέβασε θερμοκρασίες ρεκόρ, επανεξελέγη ο Τραμπ, έγιναν δυστυχήματα, φυσικές καταστροφές, πραγματοποιήθηκαν οι Ολυμπιακοί στο Παρίσι όπου οι Έλληνες αθλητές σημείωσαν εντυπωσιακές επιδόσεις, στο εσωτερικό της χώρας τα κόμματα της Αριστεράς διασπάστηκαν και επαναπροσδιορίστηκαν, ενώ πολλές εξέχουσες προσωπικότητες του δημόσιου βίου έφυγαν από τη ζωή αφήνοντας ένα κενό δυσαναπλήρωτο. Στη λογοτεχνία έγιναν πολλά και θαυμαστά. Εδώ θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε κάποια από τα πιο σημαντικά. Αν ξεχνάμε μερικά, μπορείτε πάντα να μας τα υπενθυμίσετε για να τα συμπληρώσουμε. Σημείωση: η αρίθμηση είναι κάπως ad hoc, ενώ δεν τηρείται (ευλαβικά τουλάχιστον) χρονολογική σειρά.

1. Γάζα: Την προηγούμενη χρονιά 15 ποιητές και συγγραφείς σκοτώθηκαν στη Γάζα καθώς και 138 δημοσιογράφοι. Το ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό Literary Hub δημοσιεύει τα ονόματά τους και αποσπάσματα από το έργο τους. Ταυτόχρονα, από τους βομβαρδισμούς καταστράφηκε η κεντρική δημόσια βιβλιοθήκη της Γάζας  όπως επίσης και πολλοί εκδοτικοί οίκοι στη Δυτική Όχθη.

2. Nobel Λογοτεχνίας: Το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας απονεμήθηκε στη Νοτιοκορεάτισσα συγγραφέα Han Kang. Η ίδια αρνήθηκε να πανηγυρίσει λόγω των βιαιοτήτων στην Ουκρανία και την Παλαιστίνη. Το μυθιστόρημα «Η χορτοφάγος» που εκδόθηκε το 2007,της χάρισε παγκόσμια αναγνώριση, όταν η αγγλική του μετάφραση (2015) τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Booker 2016.

3. Booker: To «Orbital»της Βρετανίδας συγγραφέως Samantha Harvey, διακρίθηκε με το φετινό βραβείο Booker. Το «Orbital» -που σημαίνει «Τροχιά»- είναι το πέμπτο μυθιστόρημα της Harvey, αλλά το έκτο της βιβλίο καθότι έχει γράψει και ένα non-fiction. Περιγράφει ένα εικοσιτετράωρο στη ζωή 6 αστροναυτών και κοσμοναυτών, από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Ιταλία, τη Βρετανία και την Ιαπωνία- στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Μέσα σε αυτό το εικοσιτετράωρο παρατηρούν 16 φορές τον ήλιο να ανατέλλει και άλλες 16 να δύει. Το βιβλίο α κυκλοφορήσει στα ελληνικά στις αρχές του 2025, από τις εκδόσεις Gutenberg στη σειρά Aldina. ● Το μυθιστόρημα «Kairos» της Γερμανίδας συγγραφέως Jenny Erpenbeck σε μετάφραση στα αγγλικά του Michael Hofmann, είναι οι μεγάλοι νικητές του φετινού Διεθνούς Βραβείου Booker. Είναι το πρώτο βιβλίο μεταφρασμένο από τα γερμανικά που κερδίζει το Διεθνές Βραβείο Booker. Κυκλοφορεί στα ελληνικά με τον τίτλο «Καιρός», από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

4. Pulitzer: Το βραβείο Pulitzer μυθοπλασίας έλαβε φέτος το βιβλίο «Night Watch» (νυχτερινή βάρδια), της Αμερικανίδας συγγραφέως Jayne Anne Phillips. Το «Night Watch» διαδραματίζεται στο Άσυλο Trans-Allegheny στο Weston, στη Δυτική Βιρτζίνια όπου μια μητέρα και η 12χρονη κόρη της προσπαθούν να γιατρέψουν τις πληγές τους μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο. Η Phillips πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1989, στην ηλικία των 26 ετών, με το «Black Tickets» μια συλλογή διηγημάτων που χαιρετίστηκε από τους κριτικούς ως «απαράμιλλη στη γενιά της». Το «Night Watch» είναι το όγδοο βιβλίο της.
5. Goncourt: Ο Αλγερινός Καμέλ Νταούντ για το μυθιστόρημά του «Houris» (εκδόσεις Gallimard) ήταν ο νικητής του βραβείου Goncourt 2024, της γαλλικής λογοτεχνικής διάκρισης για το καλύτερο πεζό κείμενο μυθοπλασίας της χρονιάς. Ο Νταούντ είναι ο πρώτος Αλγερινός συγγραφέας που κερδίζει το βραβείο. Το μυθιστόρημά του έχει κατηγορηθεί από τα ΜΜΕ της χώρας του για «παραπληροφόρηση που φουντώνει τις προκαταλήψεις της Δύσης», ενώ έχει απαγορευθεί η κυκλοφορία του επειδή αναφέρεται στον αλγερινό εμφύλιο.
6. Το 100 καλύτερα βιβλία του 21^ου αιώνα: Η εφημερίδα New York Times δημοσίευσε σε συνέχειες τα 100 καλύτερα βιβλία του 21^ου αιώνα. Για τη λίστα «επιστρατεύτηκαν» 503 μυθιστοριογράφοι, συγγραφείς nonfiction, ποιητές/τριες, κριτικοί, σκηνοθέτες, ηθοποιοί και (επώνυμοι) λάτρεις των βιβλίων, από τους οποίους οι συντάκτες του The New York Times Book Review ζήτησαν να επιλέξουν τα 10 καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν στις ΗΠΑ στα αγγλικά (συμπεριλαμβανομένων και των μεταφρασμένων δηλαδή) από την 1^ηΙανουαρίου του 2000 έως και σήμερα. Το «καλύτερα», διευκρινίζουν οι NYT, μπορούσε να το εκλάβει ο καθένας και η καθεμιά όπως ήθελε· για κάποιους/ες σήμαινε «αγαπημένο» για άλλους/ες ένα βιβλίο που αντέχει στον χρόνο. Στο νούμερο #1, το πρώτο μέρος της Ναπολιτάνικης τετραλογίας της Elena Ferrante, «Η υπέροχη φίλη μου».

7.  Λογοκρισία: Την ίδια στιγμή, ο αριθμός των βιβλίων που απαγορεύτηκαν από τα δημόσια σχολεία των ΗΠΑ τριπλασιάστηκε φτάνοντας τους 10000 τίτλους μέσα σε ένα ακαδημαϊκό έτος. 

8. Gabriel García Marquez: Εκδόθηκε ερήμην του συγγραφέα και ενάντια στην επιθυμία του, το τελευταίο και ανολοκλήρωτο μυθιστόρημά του «Μέχρι τον Αύγουστο». Πρόκειται για νουβέλα την οποία ο Μάρκες ξεκίνησε στη δεκαετία του 1990, με την σταδιακή όμως έλευση του αλτζχάιμερ, δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει ποτέ ικανοποιητικά. Ωστόσο τα παιδιά του συγγραφέα αποφάσισαν να προχωρήσουν στην έκδοση του βιβλίου, το οποίο έχει πλέον μεταφραστεί και κυκλοφορήσει σε 30 χώρες.

9. 100 χρόνια μοναξιά: Το 2024 ο Marquez είχε την τιμητική του μια και διασκευάστηκε σε τηλεοπτική σειρά το magnus opus του  «Εκατό χρόνια μοναξιά». Προβάλλεται ήδη στο Netflix προκαλώντας αμφιλεγόμενα συναισθήματα. 

10. Ολυμπιακοί Αγώνες: Από την αρχή μέχρι το τέλος η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι ήταν γεμάτη από έμμεσες ή άμεσες αναφορές στη λογοτεχνία με έναν ποπ και ιδιαίτερο τρόπο. Μαζί με τους αθλητές και τις αθλήτριες παρέλασαν αριστουργήματα της γαλλικής πεζογραφίας και ποίησης. «Διαβάσαμε» σκηνές από το «Το Φάντασμα της όπερας» του Γκαστόν Λερού, την «Παναγία των Παρισίων»του Βικτόρ Ουγκό, τους «Τρεις σωματοφύλακες» του Δουμά, το «Είκοσι χιλιάδες λεύγες κάτω από τη θάλασσα» του Ιουλίου Βερν, το «Η Ζαζί στο μετρό» του Ρεμόν Κενό, φτάνοντας στην εξαιρετική σεκάνς μέσα στην οβάλ αίθουσα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας (BnF), όπου με ένα σχεδόν χορευτικό ερωτικό τρίο ξεφυλλίστηκαν μέσα σε ένα 5λεπτο τα καλύτερα δείγματα της γαλλικής λογοτεχνίας και γαλλοφωνίας, από τον 17^ο έως τον 20^ο αιώνα.

11. Harry Potter revisited: Οι Ολυμπιακοί προκάλεσαν όμως και μια δυσάρεστη έκπληξη στον χώρο του βιβλίου με πρωταγωνίστρια την διάσημη Βρετανίδα συγγραφέα J.K. Rowling η οποία σχολίασε αρνητικά τις επιδόσεις της Αλγερινής πρωταθλήτριας στο μποξ Imane Khelif. Μαζί της (με την Rowling) συντάχθηκε μάλιστα και το Elon Musk. 

12. Περί εμμηνόπαυσης: Κυκλοφόρησε το «All Fours» της πολυσχιδούς Αμερικανίδας Miranda July, το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο στις ΗΠΑ που συζητά ανοιχτά και απροκάλυπτα το θέμα της μέσης ηλικίας και της εμμηνόπαυσης. Οι New York Times το συμπεριέλαβαν στην πρόσφατη λίστα τους με τα 10 καλύτερα βιβλία του 2024. Στα ελληνικά κυκλοφορούντα βιβλία της «Ο πρώτος κακός» (εκδ. Παπαδόπουλος), και τα συλλογικά έργα «Της αγάπης μου ο σπουργίτης πέταξε» και «Το βιβλίο του Άλλου» (εκδ. Τόπος).

13. Intermezzo: Στη Βρετανία και στα πέριξ αυτής κάθε νέο μυθιστόρημα της Ιρλανδής συγγραφέως Rooney  είναι ένα εκδοτικό γεγονός που εορτάζεται στα βιβλιοπωλεία με μεταμεσονύχτια πάρτι. Έτσι συνέβη και με το «Intermezzo», που είναι το τέταρτο βιβλίο της και κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες. Θυμίζουμε ότι τα μυθιστορήματά της Rooney Normal People και Conversations with Friends, έχουν μεταφερθεί και στη μικρή οθόνη και μάλιστα το 2024 προβλήθηκαν και στην Ελλάδα από την πλατφόρμα Cinobo. Όσο για το «Intermezzo» δεν έχει μεταφραστεί ακόμη, αλλά εμείς στον Αναγνώστη το διαβάσαμε και μας άρεσε.  

14. Δίωξη στην Arundhati Roy: Μέσα στο 2024 οι ινδικές αρχές επέτρεψαν στην αστυνομία να ασκήσει δίωξη στην διεθνώς αναγνωρισμένη και βραβευμένη με Booker συγγραφέα και ακτιβίστρια Arundhati Roy («Ο Θεός των μικρών πραγμάτων»), στο πλαίσιο του αντιτρομοκρατικού νόμου, για σχόλια κατά της κυβέρνησης που έκανε στη διάρκεια ομιλίας της το 2010. 

RIP

Πολλά τα «RIP» το 2024. Φωτογραφίες και τσιτάτα, στίχοι, αποσπάσματα από έργα των εγχώριων και μη εκλιπόντων και εκλιπουσών συγγραφέων, κατέκλυσαν το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στον απολογισμό δεν μπορέσαμε να τους/τις συμπεριλάβουμε όλους/ες, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν τους/τις τιμούμε.

15. Paul Auster: Κατ’ αρχάς ο Paul Auster, ο οποίος πέθανε τον Απρίλιο σε ηλικία 77 ετών. Ήταν µέλος της Αµερικανικής Ακαδηµίας Τεχνών και Γραµµάτων και τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από σαράντα γλώσσες. Ανάμεσα στα μυθιστορήματά του είναι «Η Τριλογία της Νέας Υόρκης» (1987), «Το Παλάτι του Φεγγαριού» (1989), «Ο Ίλιγγος» (1994), «Το Βιβλίο των Ψευδαισθήσεων» (2002), «Αόρατος» (2009) και «4 3 2 1» (2017). Το τελευταίο του μυθιστόρημα «Μπαουμγκάρτνερ» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ήταν επίσης ποιητής, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, σεναριογράφος και σκηνοθέτης. ●

16. Alice Munro: Τον Μάιο έφυγε από τη ζωή η Alice Munro σε ηλικία 92 ετών. Η διάσημη για τα διηγήματά της Καναδή συγγραφέας, έχει χαρακτηριστεί ως «Τσέχοφ του Καναδά» και έχει διακριθεί με Διεθνές Booker (2009) και Νόμπελ (2013). Ωστόσο, ο θάνατός της οδήγησε την κόρη της Andrea Robin Skinnerνα αποκαλύψει ένα καλά κρυμμένο μυστικό: το ότι επί σειρά ετών ο πατριός της την κακοποιούσε σεξουαλικά και η μητέρα της ουδέποτε της συμπαραστάθηκε, αλλά αντιθέτως παρέμεινε μαζί του. Η αποκάλυψη προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και συζητήσεων.

17. Ismail Kantare: Το Ιούλιο του 2024 πέθανε στα 88 του ο Αλβανικής καταγωγής συγγραφέας Ismail Kadare. Ήταν από τους λίγους συγγραφείς από την Αλβανία που έγιναν ευρύτερα γνωστοί και μεταφράστηκαν σε όλο τον κόσμο. Κέρδισε διεθνή φήμη πολύ νωρίς, όταν δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα, «Ο στρατηγός της στρατιάς των νεκρών»,το 1963. Μεταφράστηκε σε περισσότερες από 45 γλώσσες και έχει κερδίσει τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά βραβεία (Man Booker, Prince of Asturias, Jerusalem Prize).

18. Μαρίνα Καραγάτση: Πέθανε τον Ιούνιο σε ηλικία 88 ετών η Μαρίνα Καραγάτση, κόρη του συγγραφέα Μ. Καραγάτση και της ζωγράφου Νίκης Καραγάτση και μητέρα του ηθοποιού και σκηνοθέτη Δημήτρη Τάρλοου. Σπούδασε ιστορία και αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ασχολήθηκε κυρίως με τη λαϊκή λιθογλυπτική της Άνδρου (“Λίθινες εικόνες της Άνδρου”, 1990, “Μαρμάρινα τέμπλα στην Άνδρο τον 19ο αιώνα”, 1993, “Κτητορικές πλάκες της Άνδρου”, 1996). Η Μαρίνα Καραγάτση με το ένα και μοναδικό της μυθιστόρημα «Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι» (Εκδόσεις Αγρα), είχε κερδίσει το βραβείο μυθιστορήματος των λογοτεχνικών βραβείων του περιοδικού Διαβάζω για το 2009. 

19. Τζένη Μαστοράκη: Έναν μήνα μετά την Καραγάτση, έφυγε και η ποιήτρια Τζένη Μαστοράκη, σε ηλικία 75 ετών. Ήταν μέλος της γενιάς του ’70. Σπούδασε βυζαντινή και μεσαιωνική φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ήταν τετράγλωσση: αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά. Στην ποίηση πρωτοεμφανίστηκε το 1971 με ποιήματα υπό τον γενικό τίτλο «Το συναξάρι της αγίας νιότης». Ακολούθησαν τέσσερις συλλογές,: «Διόδια» (Κέδρος 1972), «Το σόι» (Κέδρος 1978), «Ιστορίες για τα βαθιά» (Κέδρος 1983) και «Μ’ ένα στεφάνι φως» (Κέδρος 1989), καθώς και ποιήματα εκτός βιβλίων δημοσιευμένα σε διάφορα έντυπα. Μετέφρασε έργα πολλών ξένων συγγραφέων, ανάμεσά τους το περίφημο «Ο φύλακας στη σίκαλη», του Σάλιντζερ. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας.  

20. Χρήστος Γιανναράς: Ο θάνατος του ακαδημαϊκού και συγγραφέα Χρήστου Γιανναρά, τον Αύγουστο, δεν πέρασε απαρατήρητος. Παρά τους ορκισμένους εχθρούς του πολλοί ιστορικοί τίμησαν με τον τρόπο τους το αποτύπωμα του έργου του γράφοντας στα κοινωνικά δίκτυα, επισημαίνοντας πως ένα τμήμα της  «αριστερής διανόησης» δεν διάβασε προσεκτικά το έργο του εκλιπόντος και ότι ο Χρήστος Γιανναράς ανήκει στην παράδοση της δυτικής σκέψης του πρώιμου 20^ουαιώνα.  

21. Θανάσης Βαλτινός: Τον Οκτώβριο έφυγε από τη ζωή ο συγγραφέας Θανάσης Βαλτινός, σε ηλικία 92 ετών. Μια από τις μεγαλύτερες μορφές της μεταπολεμικής μας πεζογραφίας, ευτύχησε τα βιβλία αλλά και τα σενάρια που έγραψε να γνωρίσουν μεγάλη επιτυχία. Το 2016 εξελέγη πρόεδρος τηςΑκαδημίας Αθηνών. Είχε προηγηθεί το 2008 η εκλογή του ως τακτικό μέλος της στην έδρα της Νέας Ελληνικής Πεζογραφίας της Τάξης των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών. Επίσης, είχε μεταφράσει και αρχαίες τραγωδίες και είχε τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο για την απόδοση έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα νέα ελληνικά. 

22. Μίμης Πλέσσας: Κατ’ εξαίρεση αναφερόμαστε εδώ και στον μουσικοσυνθέτη και επιστήμονα Μίμη Πλέσσα, ο οποίος πέθανε τον Οκτώβριο λίγο πριν συμπληρώσει 100 χρόνια ζωής. Το 2009 είχε παραχωρήσει μια διαφορετική συνέντευξη στον Γιάννη Μπασκόζο. 

23. Μιχάλης Γκανάς: Τον Νοέμβριο πέθανε ο ποιητής και στιχουργός Μιχάλης Γκανάς. Γεννήθηκε στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας το 1944 και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάστηκε ως βιβλιοπώλης, ως επιμελητής τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών εκπομπών και ως κειμενογράφος. Πολλά ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί από σημαντικούς Έλληνες και ξένους μουσικοσυνθέτες. Το 1994 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο ποίησης για το έργο του Παραλογή και το 2011 βραβεύτηκε για το σύνολο του ποιητικού του έργου από την Ακαδημία Αθηνών.  

24. Κώστας Γεωργουσόπουλος: Σε ηλικία 87 ετών πέθανε τον Δεκέμβριο ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, σημαντικός κριτικός θεάτρου, καθηγητής, μεταφραστής και ποιητής/στιχουργός με το ψευδώνυμο Κ. Χ. Μύρης. Εργάστηκε στη δημόσια και την ιδιωτική εκπαίδευση για 35 χρόνια, από το 1964 ως το 1999. Το 1978 ανέλαβε, κατόπιν ανάθεσης του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, την επιμέλεια του βιβλίου «Δραματική ποίηση», που αποτέλεσε επί 25 χρόνια διδακτέα ύλη στα ελληνικά Γυμνάσια. Η πρώτες περίοδοι της κριτικογραφίας του, τις δεκαετίες ’70 και ’80, ταυτίζονται με ορισμένους από τους σημαντικότερους σταθμούς στο νεοελληνικό θέατρο, τους οποίους κατέγραφε ανελλιπώς. Κύριος άξονας του μεταφραστικού του έργου ήταν το αρχαίο δράμα.

25. «Καραγατσιάδα»: Τον Ιούνιο, λίγο μετά τον θάνατο της Μαρίνας Καραγάτση, ξέσπασε λογοτεχνικός εμφύλιος. Με αφορμή το κείμενο της Ρένας Λούνα «Η πατριαρχία δεν φύτρωσε μόνη της: Η «Μεγάλη Χίμαιρα» και οι έμφυλες ταυτότητες» στο εβδομαδιαίο free press Lifo, άναψαν και βρόντηξαν τα πληκτρολόγια. Ήταν ή δεν ήταν σεξιστής και μισογύνης ο Καραγάτσης, ποια ήταν η θέση της γυναίκας στη «Μεγάλη Χίμαιρα» και στα υπόλοιπα έργα του, να τον διαβάσουμε ή να μην τον διαβάσουμε, κοκ. Ο Αναγνώστης συμμετείχε εποικοδομητικά στον διάλογο με κείμενα του Νίκου Α. Μάντη, της Ελισάβετ Κοτζιά, του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, του Αλέξη Πανσέληνου και του Φώτη Παπαγεωργίου. 

26. ΕΛΙΒΙΠ: Στις 21 Αυγούστου ανακοινώθηκε από το Υπουρ­γείο Πο­λι­τι­σμού το νέο προσωρινό Δ.Σ. του Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙ­ΒΙΠ). Πρό­ε­δρος του προ­σω­ρι­νού Δ.Σ. του Ελ­λη­νι­κού Ιδρύ­μα­τος Βι­βλί­ου και Πο­λι­τι­σμού – ΕΛΙ­ΒΙΠ (Ν.Π.Ι.Δ. επο­πτευό­με­νο από το ΥΠ.ΠΟ) ορί­στη­κε ο Συγ­γρα­φέ­ας και Oμό­τι­μος Κα­θη­γη­τής του Πα­ντεί­ου Πα­νε­πι­στη­μί­ου, Νι­κό­λα­ος Μπα­κου­νά­κης, ενώ στη θέ­ση του Αντι­προ­έ­δρου, ο Ερευ­νη­τής Επι­κοι­νω­νί­ας, Μέ­σων και Πο­λι­τι­σμού, Πα­να­γιώ­της Κά­πος.  

27. Η Melania και οι άλλοι: Τα απομνημονεύματα της Melania Trump με τον τίτλο (τι άλλο;) «Melania», έγιναν best seller, ενώ ο γνωστός και αγαπητός ηθοποιός Keanu Reeves μαζί με τη συγγραφέα China Miéville, εξέδωσαν το μυθιστόρημα «The Book of Elsewhere» το οποίο μάλιστα έχει τύχει ευρείας αποδοχής. Βιβλίο «coffee table» έβγαλε και η Taylor Swift. Το «The Errors Tour Book», το οποίο όμως δεν είχε την τύχη των προηγούμενων δύο.  

28. Saul Bellow: Τον Φεβρουάριο του 2024 το αμερικάνικο ταχυδρομείο USPS τύπωσε γραμματόσημο προς τιμήν του βραβευμένου με Nobel, Pulitzer κλπ. Αμερικανού συγγραφέα Saul Bellow. Στο σκίτσο του γραμματοσήμου ο Bellow ποζάρει χαμογελαστός φορώντας καπέλο φεντόρα, με φόντο τους δρόμους του Σικάγο.

29. Τυχαία συναπαντήματα: Ο Brian Cleary, φαρμακοποιός και ερασιτέχνης ιστορικός, ανακάλυψε τυχαία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ιρλανδίας, στο Δουβλίνο μια χαμένη ιστορία του Bram Stoker, του συγγραφέα του «Δράκουλα». Το διήγημα «Gibbet Hill» παρέμενε χαμένο για περισσότερα από 130 χρόνια.

30. Η μυστική μούσα: Το περιοδικό Vanity Fair δημοσίευσε αποκλειστική συνέντευξη της Augusta Britt, της «μυστικής μούσας» του Cormac McCarthy, με την οποία ο Αμερικανός συγγραφέας του «Ο δρόμος», είχε συνάψει ερωτικές σχέσεις όταν εκείνη ήταν 16 και ο ίδιος 42. Πρόκειται για σεξουαλική εκμετάλλευση και όχι για μια ρομαντική ιστορία γράφει η Guardian.
31. Η επέλαση της AI: Η τεχνητή νοημοσύνη συνεχίζει ακάθεκτη να καταλαμβάνει και τον εκδοτικό χώρο – η καλύτερα τους/τις συγγραφείς που επιμένουν να τον τιμούν και να ανθίστανται. Την ίδια στιγμή μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι όπως η HarperCollinsσυνάπτουν συμφωνίες με τον «διάβολο». Η Εταιρεία Αδειοδότησης και Συλλογικής Διαχείρισης Συγγραφέων (ALCS) δημοσίευσε τα αποτελέσματα μιας εκτεταμένης έρευνας (A-Brave-New-World-ALCS_AI_Report) σχετικά με τις απόψεις των συγγραφέων για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (AI). Μόνο το 7% των συγγραφέων που γνώριζαν ότι τα έργα τους χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση της AI έδωσαν άδεια, ενώ το 91% πιστεύει ότι θα έπρεπε πρώτα να ερωτηθούν. Η διαφάνεια είναι επίσης μία κύρια ανησυχία, με το 77% των συμμετεχόντων να μην είναι σίγουροι αν τα έργα τους χρησιμοποιήθηκαν από την AI.
32. Το μαγικό βουνό: Τα εκατό έκλεισε το 2024 το περίφημο μυθιστόρημα «Το Μαγικό Βουνό»(Der Zauberberg) του Γερμανού συγγραφέα Τόμας Μαν, που εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1924. Θεωρείται από πολλούς ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της γερμανικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και σε συλλεκτική επετειακή έκδοση, σε μετάφραση Θόδωρου Παρασκευόπουλου.

33. 100 χρόνια James Baldwin: Το 2024 σηματοδότησε τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Αμερικανού συγγραφέα και ακτιβιστή James Baldwin. Γεννήθηκε στο Χάρλεμ στις 2 Αυγούστου του 1924. Πέρασε το πρώτο μέρος της ζωής του ως δάσκαλος, μέχρι που στα 41 του εξέδωσε το πρώτο βιβλίο του, την «Ιστορία του Ζίγκφριντ». Ο βιογράφος του James Campbell, αναφέρει ότι, αν και δεν ήταν θρήσκος, σύχναζε σε βαπτιστικές εκκλησίες του Χάρλεμ, επειδή του άρεσε πολύ η μουσική γκόσπελ – την οποία και θα εξερευνήσει διεξοδικά στα μυθιστόρημά του«Ανέβα στο βουνό να το φωνάξεις» και «Το Κουαρτέτο του Χάρλεμ». Και τα δύο βιβλία κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Πόλις.

34. Η γραμμή του ορίζοντος: Το 2024 ανατυπώθηκε από την Εστία το μυθιστόρημα του Χρήστου Βακαλόπουλου «Η γραμμή του ορίζοντος». «Δεν πρόκειται περί λυγμού νοσταλγίας, αλλά περί ζωογόνου εγκολπίου επιβίωσης», είχε γράψει το μακρινό 1991 στη εφημερίδα Μεσημβρινή η Αναστασία Λαμπρία. Μέσα σε ένα εξάμηνο η νέα έκδοση πούλησε πάνω από 14.000 αντίτυπα.

35. Περιπατητικό Συνέδριο: Στις 30 Μαρτίου ο Αναγνώστης διεξήγαγε με μεγάλη επιτυχία ένα πρωτότυπο εγχείρημα, το «Περιπατητικό Συνέδριο». Επί επτά ώρες στα βιβλιοπωλεία επί λέξει, FreeThinking Zone και Έναστρον, νέοι συγγραφείς, φιλόλογοι, μέλη λεσχών ανάγνωσης και γενικότερα καλοί αναγνώστες, παρακολούθησαν συζητήσεις με σφυγμό, ένταση και ενδιαφέρον. Ήταν η πρώτη φορά που τόσοι/ες συγγραφείς μίλησαν μεταξύ τους και με το κοινό. Τέθηκαν πολλά ζητήματα: περιεχόμενο, θεματολογία, μορφή, αισθητικές/ιδεολογικές και άλλες επιδράσεις, η σχέση με την πραγματικότητα από τη μια μεριά και από την άλλη η πολιτιστική και εκδοτική πολιτική. Το κοινό, πολλοί συγγραφείς σε αυτό, συμμετείχε ενεργά και ο διάλογος ακόμα και σε σύντομα χρονικά πλαίσια ανέδειξε πολλές εκκρεμότητες. Η κυριότερη: η ανάγκη ο συγγραφέας να μιλάει και να πάρει στα χέρια του την «υπόθεση βιβλίο».

36. Βραβεία Αναγνώστη: Τα Λογοτεχνικά Βραβεία Αναγνώστη 2024 απονεμήθηκαν για 12η φορά στις 13 Ιουνίου, στο Μουσείο Μπενάκη. Το Μεγάλο Τιμητικό Βραβείο έλαβε η ομότιμη καθηγήτρια, δοκιμιογράφος και μεταφράστρια Λίζυ Τσιριμώκου. Το Βραβείο Νίκου Θέμελη ο Κώστας Φέρρης και η Πέρσα Κουμούτση για το βιβλίο τους «Γέφυρα των λεμονιών» (εκδ. Ποταμός). Το βραβείο στην κατηγορία Μυθιστόρημα πήρε η Ιωάννα Μπουραζοπούλου για το τελευταίο μέρος της τριλογίας «Ο δράκος της Πρέσπας: Η μνήμη του πάγου». Βραβεύτηκαν επίσης ο Άκης Παπαντώνης («Η τελευταία αρκούδα του δάσους», κατηγορία Νουβέλα) και η Αλεξάνδρα Κ* («Πράγματα που σκέφτεται η Παρθένος Μαρία καπνίζοντας στο μπάνιο», κατηγορία Διήγημα). 
37. Η ελληνική λογοτεχνία στον 21^ο αιώνα: Συνέδριο με θέμα «Από την παγκοσμιοποίηση στην τεχνητή νοημοσύνη. Η ελληνική λογοτεχνία στον 21ο αιώνα», διοργάνωσε τον Απρίλιο η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών σε συνεργασία με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Στόχος του συνεδρίου ήταν να χαρτογραφήσει τις τάσεις, τις εξελίξεις και τις συζητήσεις στη νεοελληνική λογοτεχνία σε σχέση με τις διεθνείς λογοτεχνικές και θεωρητικές αναζητήσεις καθώς και το νέο εκδοτικό και ψηφιακό τοπίο, προσελκύοντας ομιλήτριες και ομιλητές από διαφορετικούς χώρους (λογοτέχνες, κριτικούς, μεταφραστές, μελετητές, θεωρητικούς, διευθυντές περιοδικών κ.ά.).

37. Smash hits: Το κείμενο της Όλγας Σελλά «Εκπλήξεις, αναμενόμενα, απογοητεύσεις» σημείωσε ρεκόρ επισκέψεων με 46.378 αναγνώστες online. «Η φάλαινα», που σκηνοθέτησε και πρωταγωνιστεί ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, ο «Επιθεωρητής» του Νικολάι Γκόγκολ, που σκηνοθέτησε ο Γιάννης Κακλέας, και το νέο έργο του Γιάννη Τσίρου «Κανόνια και τρομπέτες», που σκηνοθετεί ο Γιώργος Παπαγεωργίου, είναι οι παραστάσεις για τις οποίες γράφει.

39. ΟΣΔΕΛ: Συγκροτήθηκε το νέο Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ), όπως προέκυψε από τις αρχαιρεσίες της 9ης και 10ης Ιουλίου 2024. Πρόεδρος ο Αντώνης Χ. Καρατζάς, εκδότης (Νομική Βιβλιοθήκη Α.Ε.), αντιπρόεδρος ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, συγγραφέας, γραμματέας ο Κώστας Κατσουλάρης, συγγραφέας, ταμίας ο Κώστας Δαρδανός, εκδότης (Εκδόσεις Gutenberg). Η διάρκεια της θητείας του Διοικητικού Συμβουλίου είναι τριετής.
40. Βιβλιοπαραγωγή: Σύμφωνα με στοιχεία του bookpoint.gr (το site του ΟΣΔΕΛ) το 2024 εκδόθηκαν 10.518 νέοι τίτλοι, αριθμός αρκετά μικρότερος από πέρσι (12.825) αλλά και από τις χρονιές της πανδημίας (11.986 το 2019 και 11.111 το 2020). Η κατηγορία πάντως που κατείχε την μερίδα του λέοντος ήταν τα παιδικά-εφηβικά βιβλία με ποσοστό 15% και ακολουθούσαν τα μυθιστορήματα με 13%. Ποίηση, ιστορία, εκπαίδευση και τέχνες κινήθηκαν γύρω στο 6%.
41. Φρανκφούρτη: Η Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, η κορυφαία διεθνής διοργάνωση στον χώρο των εκδόσεων, το 2024 δέχτηκε 115.000 εμπορικούς επισκέπτες από 153 χώρες, σε αντιδιαστολή με τους 105.000 από 130 χώρες πέρσι. Επιπλέον, 115.000 επισκέπτες από το ευρύ κοινό παρακολούθησαν την έκθεση, αντί 110.000 του προηγούμενου έτους. Η φετινή διοργάνωση συγκέντρωσε επίσης περισσότερους από 4.300 εκθέτες από όλο τον κόσμο, οι οποίοι παρουσίασαν βιβλία, προϊόντα και υπηρεσίες – αύξηση 7,5% σε σχέση με τους 4.000 εκθέτες του 2023. Αξιοσημείωτη ήταν η παρουσία δημοσιογράφων, με περισσότερους από 7.500 εκπροσώπους των ΜΜΕ να καλύπτουν τις 3.300 και πλέον εκδηλώσεις της πενθήμερης διοργάνωσης, που το 2024 γιόρτασε την 76η χρονιά της.
42. «Παιδί και ανάγνωση»: Δημοσιοποιήθηκε η έρευνα του ΟΣΔΕΛ «Παιδί και ανάγνωση», που πραγματοποιήθηκε υπό την επιστημονική διεύθυνση του Νίκου Παναγιωτόπουλου, καθηγητή κοινωνιολογίας στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μ.Μ.Ε. του ΕΚΠΑ. Σύμφωνα με την έρευνα, η άνιση σχέση με την ανάγνωση, την οποία βιώνουν τα παιδιά που προέρχονται από συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, παράγει κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές ανισότητες. Επίσης, ο ρόλος της εκπαίδευσης στη συγκρότηση μιας σχέσης αγάπης του παιδιού με την ανάγνωση είναι ισχυρά καθοριστικός και ποιοτικός.
43. Καζαντζάκης ξανά: Τα άπαντα του Νίκου Καζαντζάκη κυκλοφόρησαν εκ νέου από τις εκδόσεις Διόπτρα. Στο πλαίσιο αυτό, ο εκδοτικός οίκος μάλιστα προκήρυξε τον 1^ο Μαραθώνιο Ανάγνωσης με τίτλο «Ο Νίκος Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα» για το ακαδημαϊκό έτος 2024-2025.Ο Μαραθώνιος συνδέεται με δύο μαθητικούς διαγωνισμούς, τον ομώνυμο Διαγωνισμό Δημιουργικής Γραφής και τον Διαγωνισμό Κόμικ «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η 9η Τέχνη».
44. Τρωτός Άτρωτος: Best seller από τη στιγμή που κυκλοφόρησε, τον Οκτώβριο, έγινε η αυτοβιογραφία του Παναγιώτη Γιαννάκη «Τρωτός Άτρωτος» με συγγραφέα τον Παντελή Βλαχόπουλο. Ο «Δράκος» του ελληνικού μπάσκετ μιλάει για τα επιτεύγματα του εντός και εκτός παρκέ, για τις επιτυχίες, τα τρόπαιά του, αλλά και τις απογοητεύσεις του από γεγονότα, ανθρώπους και καταστάσεις.

45. Γεννημένος Νικητής: Κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2024, σχεδόν έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, η αυτοβιογραφία του Γιάννη Ιωαννίδη «Γεννημένος Νικητής». Ο «Ξανθός» είχε προλάβει να διηγηθεί στον Βασίλη Σκουντήκαι τονΔημήτρη Καρύδα, καίριες στιγμές της διαδρομής του στο μπάσκετ. Στιγμές δόξας, στεναχώριας, αγάπες και κόντρες, συμπάθειες κι αντιπάθειες, όλα όσα χώρεσε το βιβλίο της ζωής του. Από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

46. E–books: Δημοφιλέστερο ψηφιακό βιβλίο της Ανοιχτής Βιβλιοθήκης για το 2024, αναδείχθηκε το μυθιστόρημα του Αύγουστου Κορτώ «Γράμμα στο μέτωπο», το οποίο κυκλοφορεί αποκλειστικά σε μορφή ανοικτού e-book, και ακολουθούν το βιβλίο «Τεχνητή Νοημοσύνη: Διδασκαλία & Μάθηση με ΤΝ» – Εισαγωγικός οδηγός για χρήση ΤΝ στην εκπαίδευση» του Αλέξανδρου Κοφτερού και «Η μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα. Τα βιβλία ξένης κλασικής λογοτεχνίας καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της λίστας, ενώ ιδιαίτερα δημοφιλή παραμένουν τα βιβλία ελληνικής κλασικής λογοτεχνίας, τα βιβλία χριστιανικού περιεχομένου,τα βιβλία αρχαίας γραμματείας, όπως και τα εγχειρίδια εκμάθησης ξένων γλωσσών. Η συλλογή της Ανοικτής Βιβλιοθήκης (www.openbook.gr) περιλαμβάνει 14.100+ ελεύθερα ελληνικά e-books, 2.800+ audio-books.

47. Οδηγός Παγκόσμιου Αστυνομικού Μυθιστορήματος: Ολοκληρώθηκε την άνοιξη του 2024 ο Οδηγός παγκόσμιου αστυνομικού μυθιστορήματος. Μια εντυπωσιακή καταγραφή όλων των ειδών του αστυνομικού μυθιστορήματος: μεσογειακό νουάρ, βορειοευρωπαικό, ελληνικό, κλασικό αγγλικό, λάτιν νουάρ, κλασικό αμερικανικό, θρίλερ και άλλα.
48. Kauffmann: Ένα βιβλίο-φόρος τιμής στο Kauffmann, το θρυλικό βιβλιοπωλείο που ένωσε δύο πολιτισμούς και αποτέλεσε πολιτιστικό σημείο αναφοράς για την Αθήνα του 20ού αιώνα, κυκλοφόρησε λίγο πριν κλείσει η χρονιά. Με 368 σελίδες πλούσιες σε φωτογραφικό υλικό, αρχεία, προσωπικές μαρτυρίες και διαφημιστικό υλικό, το βιβλίο αφηγείται τηνιστορία του Βιβλιοπωλείου Kauffmann, από την ταπεινή του αρχή στην Ομόνοια, όπου τα πρώτα του προϊόντα πωλούνταν σε μια αναποδογυρισμένη ομπρέλα, μέχρι την ακμή του στη Σταδίου. Η δίγλωσση έκδοση (γαλλικά-ελληνικά) «LA LIBRAIRIE KAUFFMANN – ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ KAUFFMANN»είναι αποκλειστικά διαθέσιμη στο Λεξικοπωλείο και στο βιβλιοπωλείο Fata Libelli.
49. Δύο «φίλοι» από τα παλιά: Το 2024 κυκλοφόρησαν και στην Ελλάδα οι αυτοβιογραφίες της Άνγκελα Μέρκελ«Ελευθερία» (μετάφραση Έμη Βαϊκούση, εκδόσεις Μεταίχμιο) αλλά και του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε«Η ζωή μου στην πολιτική» (μετάφραση Μαριάννα Χάλαρη, εκδόσεις Κλειδάριθμος), προκαλώντας τα αναμενόμενα ανάμικτα συναισθήματα.
50. Η αναγνώστρια της χρονιάς: Η Δρ Αιγυπτιολογίας Κατερίνα Κολτσίδα είναι η αναγνώστρια της χρονιάς. Το 2024, η Κατερίνα διάβασε 343 βιβλία (έναντι 408 πέρσι), συνολικά δηλαδή 93.147 σελίδες. Πώς τα κατάφερε; Με αυστηρό πρόγραμμα, διαβάζοντας καθημερινά από τις 8 μμ. έως τις 4 το πρωί. Μεγαλύτερό της επίτευγμα, η Παλαιά Διαθήκη και ο Φάουστ. «Διάβασα ολόκληρο τον Ίψεν και συγκλονίστηκα από την προσφορά του στο θέατρο. Ξεχώρισα το “Στόμα Γεμάτο χώμα” του Σκεπάνοβιτς, το “Ορατή σαν αόρατη” της νεράιδας των γραμμάτων Ζυράννας Ζατέλη, αλλά και “Το βιβλίο των φανταστικών όντων” του Μπόρχες». Όσο για το αγαπημένο της βιβλίο όλων των εποχών είναι «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» του Μπουλγκάκοφ και «πάνω από όλα ο Καβάφης».

51. 50 χρόνια Δημοκρατία: Ο μισός αιώνας που έκλεισε η πλήρης και χωρίς παρεκτροπές  η Δημοκρατία στην Ελλάδα έδωσε την ευκαιρία για πολλούς απολογισμούς. Και πολιτιστικούς και λογοτεχνικούς. Ήταν μια πολύ καλή χρονιά (από αυτή την άποψη) όπως θα έλεγε και ο Φρανκ Σινάτρα.