(επιμ. Γιάννης Ν.Μπασκόζος)
Ο θάνατος του Χρήστου Γιανναρά (10 Απριλίου 1935 – 24 Αυγούστου 2024) δεν πέρασε απαρατήρητος. Παρά τους ορκισμένους εχθρούς του πολλοί ιστορικοί τίμησαν με τον τρόπο τους το αποτύπωμα του έργου του γράφοντας στα κοινωνικά δίκτυα. Επεσήμαναν πως ένα τμήμα της «αριστερής διανόησης » δεν διάβασε προσεκτικά το έργο του εκλιπόντος, καθώς τον θεώρησαν «σκοταδιστή», «ανατολικολάγνο», «αντιδιαφωτιστή», άνθρωπο εκτός της σκέψης του 20αιώνα. Αντίθετα ο Χρήστος Γιανναράς ανήκει στην παράδοση της δυτικής σκέψης του πρώιμου 20ου αιώνα. Αντλώντας σκέψεις από τα κοινωνικά δίκτυα σημειώνω:
O ιστορικός Αντώνης Λιάκος θα γράψει ότι «υπήρξε από τους διανοούμενους που θα αφήσουν ισχυρό αποτύπωμα στην ελληνική διανοητική ιστορία. Ανανέωσε την ελληνική θεολογική σκέψη, εξέφρασε μια ιδιότυπη μεταπολίτευση απέναντι στον κανονιστικό θεολογικό λόγο που κυριαρχούσε έως τότε, και αντικατέστησε σε εμβέλεια τον άλλο μεγάλο θεολόγο της μετεμφυλιακής εποχής, τον Παναγιώτη Τρεμπέλα. Το έργο του συνομιλούσε με την σύγχρονη ορθόδοξη θεολογία (ρωσική και δυτική), και αυτό μαρτυρούν όχι μόνο οι μεταφράσεις του έργου του, αλλά και πολυάριθμες ξένες μελέτες γι αυτό».
Ο ιστορικός Δημήτρης Σταματόπουλος θα μιλήσει για τους επικριτές του (από τα αριστερά) πως «στον Γιανναρά έβλεπαν ένα σκοταδιστικό βυζαντινολατρικό αντιδυτικισμό, όταν ήταν προφανές ότι αυτό που φαινόταν ενδιαφέρον στη σκέψη του, δηλαδή εκδοχές της κριτικής του υποκειμένου, ήταν όλο παρμένο από την κριτική φιλοσοφία του 20ου αιώνα!» Και συμπληρώνει ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος «Ο Γιανναράς δεν έκανε κριτική στη Δύση: αντίθετα ήταν αναπόσπαστο κομμάτι του δυτικού οριενταλιστικού λόγου, όπως το είχε θέσει ήδη ο 19ος αιώνας: το Βυζάντιο ως αναπόσπαστο κομμάτι της Δύσης και κυματοθραύστης των βαρβάρων της Ανατολής. Για αυτό το πέρασμά του στο νεοσυντηρητισμό ήταν όχι απλώς αναμενόμενο αλλά προδικασμένο».
Ο ιστορικός τέχνης Ευγένιος Ματθιόπουλος θα σημειώσει μερικά έργα του που υπήρξαν σημαντικά κείμενα όπως το «Ορθοδοξία και Δύση / Η ορθοδοξία στην Ελλάδα σήμερα» (1979) και το μεταγενέστερο «Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα» (1992),ότι γι αυτόν είναι «θεμελιακά κείμενα για την ιστορία των ιδεών κατά τη νεώτερη περίοδο μέχρι και τη σύγχρονη εποχή και παραμένουν ακρογωνιαίοι λίθοι για κάθε προσπάθεια ερμηνείας της ιστορίας της ορθόδοξης θεολογίας».
Προσωπικά δεν θα ξεχάσω ποτέ το αποτύπωμα που άφησε σε μένα το βιβλίο του «Καταφύγιο Ιδεών». Ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο για τη σκοτεινή θρησκευτική δικτατορία της οργάνωσης της περιβόητης «Ζωής». Μια οργάνωση που απαγόρευε στα αγόρια να κοιτάνε κοπέλες στο δρόμο, που έλεγχε κάθε κίνηση και πράξη αλλά κυρίως έλεγχε κάθε (οποιαδήποτε) σκέψη τους. Απαγορευόταν η ομορφιά, η αγάπη, η φιλία. Οι πνευματικοί και οι εξομολόγοι της «Ζωής» που εναλλάσσονταν ετήσια λειτουργούσαν ως πληροφοριοδότες για το ποιόν των μελών με διασταυρωμένες πληροφορίες, ¨Ένας συνδυασμός ισχυρού προτεσταντισμού και σταλινικής γραφειοκρατίας.
Μικρό βιογραφικό του Χρ. Γιανναρά
Ο Χρήστος Γιανναράς σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και του Παρισιού, ενώ υπήρξε διδάκτωρ φιλοσοφίας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Σορβόνης και της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Μεταξύ άλλων, ήταν επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, του St. Vladimir’s Orthodox Seminary της Νέας Υόρκης, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Σχολής του Τιμίου Σταυρού της Βοστώνης.
Από το 1982 μέχρι το 2002 υπήρξε τακτικός καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών της Αθήνας, αρχικά στο τότε ενιαίο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών και μετά στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών. Δίδαξε φιλοσοφική ορολογία, και μέθοδο, πολιτική φιλοσοφία και πολιτιστική διπλωματία. Επίσης έχει διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Παρισιού, Γενεύης, Λωζάννης και Κρήτης.
Το πλούσιο συγγραφικό του έργο εστίαζε στις διαφορές μεταξύ της ελληνικής και της δυτικοευρωπαϊκής φιλοσοφίας και της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης.
Yπήρξε υπότροφος του γερμανικού Ιδρύματος Υποτροφιών «Alexander von Humboldt Stiftung», ήταν εκλεγμένο μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων, καθώς και της Διεθνούς Ακαδημίας Ανθρωπιστικών Επιστημών (Βρυξέλλες). Παρέμβαινε για πολλά χρόνια στην κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα μέσω τακτικής αρθρογραφίας στις εφημερίδες «Το Βήμα» και «Καθημερινή, με παράλληλες τηλεοπτικές εμφανίσεις.
Σας παρακαλώ, για λόγους συνέπειας και ακρίβειας, διορθώστε το λάθος του συντάκτη. Είναι ο ιστορικός του ΠΑΜΑΚ Δημήτρης Σταματόπουλος που έκανε, σήμερα το πρωί, την ανάρτηση για τον Γιανναρά την οποία αναδημοσιεύετε, όχι ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος.
Εύκολη η διόρθωση στα ψηφιακά κείμενα, εύκολη και η παραδοχή του λάθους, ελπίζω αυτή τη φορά να το κάνετε, όχι όπως στο παρελθόν.
ευχαριστούμε για τη διόρθωση.
Ο Χρήστος Γιανναράς αντικατέστησε τον Ματθαίο Μουντέ στο μάθημα των θρησκευτικών της Β και Γ γυμνασίου στη Σχολή Μωραϊτη. Τον είχα λοιπόν καθηγητή. Ομολογώ ότι με δυσκόλευε και τα βιβλία που μας πρότεινε για διάβασμα- νομίζω το ‘Πείνα και δίψα΄με το πετρόλ εξώφυλλο ήταν βαριά για εμάς τους έφηβους της δικτατορίας που μας έτρωγαν τα πολιτικά. Ωστόσο, όταν μεγάλη πλέον διάβασα το έργο του ‘Καταφύγιο ιδέών’ τον εκτίμησα αφάνταστα και σαν να βρήκα μια εξήγηση για όσα τον κατέτρωγαν με αποτέλεσμα να μην είναι κοντά σε πολλούς μαθητές. Τελευταία φορά που τον συνάντησα στα γραφεία του Κέδρου αναφώνησε: Καλώς τη μαθήτριά μου!
Ας αναπαυθεί εν ειρήνη…