Latin noire, 15 αστυνομικά (του Μάρκου Κρητικού)

 

Ο Μάρκος Κρητικός συστήνει μια προσωπική ανθολογία 15 σπουδαίων συγγραφέων της Λατινικής Αμερικής μέσα από 15 χαρακτηριστικά τους βιβλία.

«Όπως λέει ο Πάκο Τάιμπο, το μαύρο μυθιστόρημα πρέπει να είναι ρεαλιστικό και στη Λατινική Αμερική δεν είναι ρεαλιστικό ο “ήρωας” (ή ο ντετέκτιβ) να είναι αστυνομικός. Δεν είναι ρεαλιστικό ένα μυθιστόρημα με “καλούς” αστυνομικούς στην Αργεντινή των 30.000 δολοφονημένων της τελευταίας δικτατορίας. Συνεπώς το λατινοαμερικάνικο “μαύρο”, εφόσον θέλει να είναι πιστό στην πραγματικότητα, υποχρεωτικά είναι αντικαθεστωτικό, υποχρεωτικά είναι αντιεξουσιαστικό, υποχρεωτικά είναι κοκκινόμαυρο. Ίσως κάποιοι από τους ήρωές του να νιώθουν προδομένοι ή απογοητευμένοι, όμως δεν είναι μετανοημένοι και σε καμία περίπτωση δεν περνούν με το μέρος του αντίπαλου».  Το παραπάνω απόσπασμα από πρόσφατο άρθρο του βραβευμένου μεταφραστή ισπανόφωνης λογοτεχνίας Κρίτωνα Ηλιόπουλου (marginalia 15.10.2019) είναι μια σύντομη αλλά ιδιαίτερα περιεκτική περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών του λατινοαμερικάνικου νουάρ.

 

 

Μερικά σύννεφα (Μεξικό) – Paco Ignacio Taibo II

Μετάφραση: Κρίτων Ηλιόπουλος

Άγρα (2008)

σελ. 169

 

«Είμαι μονόφθαλμος, κουτσαίνω όταν βρέχει, χθες πήρα χαμπάρι ότι έχω άσπρες τρίχες, είμαι πιο μόνος από κοπρίτη σκύλο της γωνίας. Με πιάνει λύσσα όπως εσένα, γίνομαι θηρίο που μου ξεκοκαλίζουν τη χώρα και την κάνουν σκατά. Είμαι Μεξικανός όπως όλοι. Μάλλον για αυτό δεν πιστεύω σε τίποτε άλλο, εκτός από το πώς θα τα βγάλω πέρα και θα επιβιώσω, για να συνεχίσω να τους την πέφτω». Με τα λόγια αυτά αυτοσυστήνεται ο θρυλικός Έκτορ Μπελασκοαράν Σάυν, ο πιο αγαπημένος ντετέκτιβ της Λατινικής Αμερικής, στην τρίτη του περιπέτεια – πρωταγωνιστεί σε εννέα, με τις δυο πρώτες να μην έχουν μεταφραστεί ποτέ στα ελληνικά! Στο Μερικά σύννεφα, τον συναντάμε σε μια έρημη παραλία της Σιναλόα να εργάζεται εθελοντικά, σκεπτόμενος να εγκαταλείψει το επάγγελμα του ντετέκτιβ. Όταν εμφανίζεται ξαφνικά η αδερφή του και του ζητά να βοηθήσει τη φίλη της που νοσηλεύεται στην πόλη του Μεξικού, κακοποιημένη από αγνώστους, επιστρέφει για να ερευνήσει την υπόθεση και ν’ αναλάβει την προστασία της. Ένα ατμοσφαιρικό, αστυνομικό νουάρ με δυνατή πλοκή, όπου ο απογοητευμένος επαναστάτης Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ –θεμελιωτής του νέου λατινοαμερικανικού αστυνομικού μυθιστορήματος–, μέσα απ’ τη δράση του μοναχικού και ευαίσθητου ήρωά του, βυθίζει τον αναγνώστη σ’ έναν κόσμο όπου βασιλεύει η κρατική διαφθορά, το ξέπλυμα μαύρου χρήματος και η ανεξέλεγκτη παραβατικότητα, με βασικό σκοπό του να προβάλει τις παθογένειες της μεξικάνικης κοινωνίας. Τέλος, αναφερόμενος στον Τάιμπο δεν μπορώ να παραλείψω μια σπουδαία αναγνωστική πρόταση, αν και είναι εκτός θέματος. Μετά από οκτώ χρόνια ενδελεχούς έρευνας, παρουσίασε την πληρέστερη βιογραφία του Τσε Γκεβάρα που γράφτηκε ποτέ, ένα μνημειώδες έργο 1.200 περίπου σελίδων με σπάνιες φωτογραφίες και ανέκδοτο υλικό με τον τίτλο Ερνέστο Γκεβάρα, γνωστός και ως Τσε (Κέδρος).

 

 

Ασημένιες σφαίρες (Μεξικό) – Έλμερ Μεντόσα

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου (2012)

σελ. 257

 

Ο καταθλιπτικός, επιρρεπής σε καταχρήσεις και συναισθηματικά ευάλωτος Έντγκαρ Μεντιέτα –με το παρωνύμιο Ζερβοχέρης–, επιθεωρητής της αστυνομίας στο Κουλιακάν του Μεξικού, αναλαμβάνει δράση όταν ο αμφισεξουαλικός μεγαλοδικηγόρος και γιος πρώην υπουργού Μπρούνο Κανισάλες βρίσκεται νεκρός στο κρεβάτι του, ενώ η πρώην ερωμένη του και βασική ύποπτη του φόνου αυτοκτονεί λίγες ώρες αργότερα. Την ώρα που οι φόνοι πληθαίνουν ο Ζερβοχέρης καλείται να αποφασίσει αν θα κλείσει άρον άρον την υπόθεση, όπως επιτάσσουν οι ανώτεροί του, ή θα πάρει το θέμα προσωπικά αφού σ’ αυτήν εμπλέκονται φαντάσματα του παρελθόντος του. Βαρόνοι ναρκωτικών, διαπλεκόμενοι πολιτικοί, διεφθαρμένοι αστυνομικοί, μοιραίες γυναίκες και αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα συνθέτουν ένα σκληρό και ρεαλιστικό, σύγχρονο νουάρ που προσαρμόζει τα στερεότυπα του αμερικάνικου hard-boiled στη μυστηριώδη και πάντα γοητευτική μεξικάνικη κουλτούρα. Αυτό όμως που ανεβάζει το επίπεδο του βιβλίου είναι η μοντέρνα αφηγηματική έκφραση του συγγραφέα, που ξαφνιάζει απ’ τις πρώτες σελίδες. Τα υποκείμενα εναλλάσσονται μέσα στην ίδια αράδα, χωρίς τα συνήθη σημεία στίξης, μια τεχνική που, ενώ στην αρχή δυσκολεύει τον αναγνώστη, ο παραληρηματικός ρυθμός που προσδίδει στην αφήγηση, τον παρασύρει σε έναν ομιχλώδη κόσμο όπου παρακολουθεί μέσα από θολά επικαλυπτόμενα πλάνα τον συνεχή αγώνα του ήρωα ενάντια σε αδίστακτους κακοποιούς και στους εσωτερικούς του δαίμονες. Οι Ασημένιες σφαίρες είναι το πρώτο από τα τρία μυθιστορήματα με πρωταγωνιστή τον Edgar «Lefty» Mendieta και το μόνο μεταφρασμένο στα ελληνικά. Αναμένουμε τη συνέχεια…

 

 

Η διαφάνεια του χρόνου (Κούβα) – Λεονάρδο Παδούρα

Μετάφραση: Κώστας Αθανασίου

Καστανιώτη (2018)

σελ. 576

 

Ο Μάριο Κόντε, πρώην ταγματάρχης της κουβανέζικης αστυνομίας και νυν παλαιοπώλης –στην ένατη εμφάνισή του–, κοντεύει πια τα εξήντα. Ένας γκέι φίλος απ’ τα παλιά, έμπορος έργων τέχνης και κοσμημάτων, του αναθέτει να βρει τον εραστή του, που εξαφανίστηκε κλέβοντας απ’ το σπίτι του πολύτιμα αντικείμενα, μεταξύ των οποίων και το αγαλματίδιο της μαύρης Παρθένου που, όπως υποστηρίζει, διαθέτει απόκρυφες δυνάμεις. Η αστυνομική ίντριγκα είναι κυρίως η αφορμή για ένα οδοιπορικό στην Κούβα των ακραίων κοινωνικών αντιθέσεων –από τον άπληστο και διεφθαρμένο κόσμο των συλλεκτών και των εμπόρων έργων τέχνης στις εξαθλιωμένες γειτονιές της Αβάνας–, αλλά και ένα ταξίδι στον χρόνο, αφού σε παράλληλη αφήγηση παρακολουθούμε την ιστορία της μαύρης Παρθένου από τα μεσαιωνικά χρόνια στην Καταλονία μέχρι τη λαθραία μεταφορά της στην Κούβα την εποχή του ισπανικού εμφυλίου. Ένα πολυδιάστατο νουάρ –«Η πρόθεσή μου ήταν να γράψω το πιο νουάρ μυθιστόρημα που είχα γράψει ποτέ», θα πει ο ίδιος ο συγγραφέας–, που, όπως σε όλα τα βιβλία της σειράς με τον Μάριο Κόντε, ασκεί κοινωνική κριτική, καταδεικνύει τον πολιτικό αποπροσανατολισμό της χώρας, νοσταλγεί το ειδυλλιακό παρελθόν της και εκφράζει την πίκρα του για το δυσοίωνο μέλλον. «Προέκυψε τελικά ένα υβριδικό μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα ιστορικό, κοινωνικό και υπαρξιακό», ομολογεί ο Λεονάρδο Παδούρα, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους λογοτέχνες της Λατινικής Αμερικής.

 

 

Η σύντομη ιστορία επτά φόνων (Τζαμάικα) – Μάρλον Τζέιμς

Μετάφραση: Παναγιώτης Τομάρας

Αίολος (2016)

σελ. 760

 

Τελειώνοντας την ανάγνωση του βραβευμένου βιβλίου (Booker 2015) Η σύντομη ιστορία επτά φόνων αντιλαμβάνεσαι ότι η ιστορία δεν είναι μία και οι φόνοι δεν είναι επτά, ενώ η εικόνα που στο εξής θα φέρνεις στο μυαλό σου στο άκουσμα της εξωτικής Τζαμάικα δε θα είναι η ίδια. Στον πυρήνα της πλοκής είναι η αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας, στις 3 Δεκεμβρίου του 1976, του Μπομπ Μάρλεϊ, στο σπίτι του στο Κίνγκστον, δυο μέρες πριν την ανοιχτή συναυλία Smile Jamaica που ξεσήκωσε θύελλα πολιτικών αντιπαραθέσεων ενόψει των επικείμενων εκλογών, ενώ εν συνεχεία παρακολουθούμε την πορεία των επίδοξων δολοφόνων του μέχρι το Μαϊάμι και τη Νέα Υόρκη. Ένα καθηλωτικό, πολυφωνικό και πολυφονικό μυθιστόρημα, με ακατέργαστη γραφή και καταιγιστικό ρυθμό. Οι πρωταγωνιστές, μουσικοί της ρέγκε, πράκτορες της CIA, διαπλεκόμενοι πολιτικοί, Αμερικανοί δημοσιογράφοι και φαντάσματα (!) μεταναστών –πάνω από 75 χαρακτήρες παρελαύνουν σε διάστημα περίπου τριάντα ετών– παραθέτουν ο καθένας την ιστορία του, ένα τέχνασμα που εξασφαλίζει την πρισματική οπτική της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης και των ιδιαιτεροτήτων της τζαμαϊκανής κουλτούρας, όπως καθορίστηκαν από την πολυτάραχη αποικιοκρατική ιστορία του νησιού. Κοινό αφηγηματικό φόντο σε όλο το βιβλίο είναι η ιερή, σχεδόν υπερβατική φιγούρα του Τραγουδιστή –το όνομα του Μπομπ Μάρλεϊ δεν αναφέρεται– μέσα από τη ρέγκε μουσική, την εξέλιξή της και τις επιρροές της στα άλλα μουσικά ρεύματα της εποχής. Εξαιρετικά διαφωτιστικός ο πρόλογος του Λάμπρου Φάτση –λέκτορα κοινωνιολογίας και εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον– σε ένα από τα καλύτερα νουάρ μυθιστορήματα της τελευταίας δεκαετίας.

 

 

Νυχτερινές Ικεσίες (Κολομβία) – Santiago Gamboa

Μετάφραση: Βασιλική Κνήτου

Πόλις (2017)

σελ. 400

 

Κοινωνικό μυθιστόρημα, πολιτικό θρίλερ, ρομαντική ιστορία αγάπης και αφοσίωσης ή ένα δυνατό νουάρ αστυνομικό; Πολύ απλά ένα ολοκληρωμένο, πολυεπίπεδο αφήγημα που δανείζεται μυθιστορηματικές τεχνικές από πολλά λογοτεχνικά είδη. «Πιστεύω πως αυτό το έργο, όπως και άλλα έργα μου, αποτελούνται από πολλά είδη. Μπορεί να είναι νουάρ λογοτεχνία, ρομαντικά, πολιτικά κ.ά. Παίρνω τα θέματά μου από τη ζωή. Και η ζωή έχει πολλές διαστάσεις, τον ερωτισμό, την πολιτική, την απόλαυση, τον πόνο. Η αναφορά όλων αυτών είναι το μυθιστόρημα», θα πει σε συνέντευξή του ο συγγραφέας. Ο νεαρός Κολομβιανός Μανουέλ συλλαμβάνεται στην Μπανγκόκ για διακίνηση ναρκωτικών, ενώ αναζητεί την αδερφή του Χουάνα που έχει μυστηριωδώς εξαφανιστεί τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Ο πρόξενος της Κολομβίας στο Νέο Δελχί, με αρμοδιότητες στην Ταϊλάνδη και γνωστός συγγραφέας στη χώρα του –το μυθιστόρημα βρίθει βιβλιοφιλικών αναφορών–, αναλαμβάνει να βρει τη Χουάνα και να φέρει σε επαφή τα δυο αδέρφια. Η ιστορία διαδραματίζεται στην Μπογκοτά, στην Τεχεράνη, στο Νέο Δελχί, στο Τόκιο και στην Μπανγκόκ και την αφήγηση αναλαμβάνουν από κοινού οι τρεις βασικοί ήρωες, αλληλοσυμπληρώνοντας τα κομμάτια του παζλ. Οι εξαιρετικές περιγραφές και η άμεση κινηματογραφική γραφή καθηλώνουν τον αναγνώστη με την αγωνία να κορυφώνεται δραματικά στις τελευταίες σελίδες.

 

 

Ο Μπόρχες και οι αιώνιοι ουραγκοτάγκοι (Βραζιλία) – Luis Fernando Verissimo

Μετάφραση: Κρίτωνας Ηλιόπουλος

Άγρα (2007)

σελ. 154

 

Ο Φολγκεστάιν, ένας μεσήλικας μεταφραστής που ζει δίχως ιδιαίτερες συγκινήσεις στο Πόρτο Αλέγκρε ανάμεσα στα βιβλία του, εκμεταλλευόμενος μια σειρά συμπτώσεων, ταξιδεύει στο Μπουένος Άιρες για να παρακολουθήσει ένα λογοτεχνικό συνέδριο αφιερωμένο στον Έντγκαρ Άλαν Πόου, στο οποίο παρευρίσκεται και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Ο φόνος ενός δύστροπου σύνεδρου, στο κλειδωμένο από μέσα δωμάτιο του ξενοδοχείου όπου διαμένει –οι συνθήκες του εγκλήματος παραπέμπουν μυστηριωδώς στο γνωστό έργο του Πόου Οι φόνοι της οδού Μοργκ– μοιραία θα τον φέρει στο επίκεντρο της ιστορίας, αφού είναι ο πρώτος που αντικρίζει το πτώμα. Ένα ιδιαίτερα πρωτότυπο και απολαυστικό whodunnit αστυνομικό, όπου τα κίνητρα των υπόπτων αναζητούνται με λογοτεχνικές αναφορές και συμβολισμούς στα έργα των Μπόρχες, Πόου και Λάβκραφτ –γιατί «Οι λύσεις βρίσκονται πάντα στις βιβλιοθήκες»–, ενώ τα αποδεικτικά στοιχεία εναλλάσσονται μέσω συνεχών ανατροπών. Το λογοτεχνικό παιχνίδι κορυφώνεται στις τελευταίες σελίδες όταν ο συγγραφέας αναβιώνει τη συγγραφική φιγούρα του Μπόρχες, ίσως του πιο επιδραστικού συγγραφέα της Λατινικής Αμερικής, παραχωρώντας του τη μυθιστορηματική λύση του αστυνομικού γρίφου σε μια αντιστροφή ρόλων αφηγητή και πρωταγωνιστή, ένα από τα πιο γνωστά «μπορχικά» τεχνάσματα.

 

 

Η εσχάτη των ποινών (Περού) – Σαντιάγκο Ρονκαλιόλο

Μετάφραση: Κώστας Αθανασίου

Καστανιώτη (2015)

σελ. 384

 

Ο νεαρός, προσηνής και τυπολάτρης Φέλιξ Τσακαλτάνα, στο prequel του βιβλίου Κόκκινος Απρίλης (Καστανιώτης) –εκεί τον γνωρίσαμε ως μεγάλο και τρανό εισαγγελέα– είναι βοηθός αρχειοφύλακα στα δικαστήρια της Λίμα και ζει μαζί με την αυταρχική μητέρα του. Όταν ο φίλος του Χοακίν, καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο, βρίσκεται δολοφονημένος, ο Φέλιξ, με την άγνοια κινδύνου που τροφοδοτεί η αφέλειά του, θα βρεθεί χωρίς να το καταλάβει στο επίκεντρο μιας φρικτής ιστορίας, με εξαφανίσεις, βασανισμούς και δολοφονίες αντιφρονούντων από παραστρατιωτικές οργανώσεις και μυστικές υπηρεσίες, στο πλαίσιο σκοτεινών συμφωνιών των χουντικών κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής. Η ιστορία διαδραματίζεται στη Λίμα το καλοκαίρι του 1978, μια εποχή όπου ο κόσμος είναι καθηλωμένος στις τηλεοράσεις παρακολουθώντας το Μουντιάλ που φιλοξενείται στη γειτονική Αργεντινή και ακολουθεί τον ρυθμό των αγώνων της εθνικής ομάδας του Περού οι οποίοι δίνουν και τους τίτλους στα κεφάλαια του βιβλίου. Ένα πολιτικό νουάρ αστυνομικής δομής, όπου ο συγγραφέας μέσα από τη μεταβαλλόμενη οπτική της βίαιης λόγω των συνθηκών ενηλικίωσης του ήρωα αλλά και μέσα από το ποδόσφαιρο, ως το πιο επιδραστικό μέσο της ποπ κουλτούρας –άρα και ιδιαίτερα αποτελεσματικό στον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης–, αποκαλύπτει τη βαρβαρότητα και τις παράνομες διεργασίες των απολυταρχικών καθεστώτων και αποδοκιμάζει τον φόβο που προκαλούν. «Μεγάλωσα με τον φόβο και είναι ένα αίσθημα που καταλαβαίνω καλά», θα πει σε συνέντευξή του για το βιβλίο ο Ρονκαλιόλο, αφού η οικογένειά του εξαναγκάστηκε για πολιτικούς λόγους να εγκαταλείψει το Περού.

 

 

Όλα εδώ πληρώνονται (Ουρουγουάη) – Ντανιέλ Τσαβαρία – Χούστο Βάσκο

Μετάφραση: Κρίτωνας Ηλιόπουλος

Opera (2001)

σελ. 249

 

Ο Ντανιέλ Τσαβαρία, αντάρτης, αεροπειρατής (!), φιλόλογος, συγγραφέας –μετά τα πενήντα– και καθηγητής αρχαίων ελληνικών στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο της Κούβας, συνεργάζεται με τον άγνωστο στην Ελλάδα συγγραφέα και ποιητή Χούστο Βάσκο για να γράψουν, μεταξύ άλλων, το Όλα εδώ πληρώνονται. Ο Τόνι Σάντα Κρους ψαρεύει παράνομα στις παραλίες της Αβάνας, όταν ανακαλύπτει στον βυθό χρυσά νομίσματα μεγάλης αξίας. Τότε το όνειρό του να διαφύγει στις ΗΠΑ μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Όμως μια επικίνδυνη γυναίκα έχει άλλα σχέδια για τον Τόνι. Μια νουάρ περιπέτεια με έμφαση στο σασπένς, πολλά απρόοπτα και κινηματογραφική γραφή που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον μέχρι την τελευταία σελίδα. Ιδανικό καλοκαιρινό page turner ανάγνωσμα με έντονο άρωμα Καραϊβικής. Και μια εναλλακτική επιλογή αυστηρά για τους λάτρεις των cult αναγνωσμάτων. Αν με ξαναδείτε γράφτε μου (Opera). Απολαυστικό κουβανέζικο pulp fiction με πρωταγωνιστές μια συνοδό πλουσίων και έναν δήθεν εκατομμυριούχο. Κατάμαυρο, σπαρταριστό και ολίγον… πιπεράτο (!) με βραβείο Edgar Allan Poe το 2002 για το καλύτερο βιβλίο τσέπης της χρονιάς. (Ο μοναδικός Λατινοαμερικάνος συγγραφέας που έχει αυτή τη διάκριση στο βιογραφικό του.)

 

 

Το τέλος της ιστορίας (Χιλή) – Luis Sepulveda

Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης

Opera (2017)

σελ. 208

 

Ο μεγάλος συγγραφέας της μικρής φόρμας, ο Λουίς Σεπούλβεδα, γνωστός στο ευρύ κοινό για το απολαυστικό βιβλίο του Ένας γέρος που διάβαζε ιστορίες αγάπης (Opera), ανασυνθέτει αφηγηματικά βιωματικά και ιστορικά στοιχεία για να γράψει ένα σύγχρονο πρωτίστως πολιτικό, αστυνομικό θρίλερ που θυμίζει μεσογειακό νεοπολάρ. Ο βετεράνος Χουάν Μπελμόντε –γνωστός από το Όνομα ταυρομάχου (Opera) και alter ego του συγγραφέα–, πρώην αντάρτης και πολεμιστής στη Νικαράγουα και εκπαιδευμένος στη Μόσχα ως ελεύθερος σκοπευτής, εξαναγκάζεται να αποδεχτεί μια τελευταία αποστολή «για να κλείσουν οι παλιοί λογαριασμοί»: να σκοτώσει τον αρχιβασανιστή της χούντας του Πινοσέτ στη διαβόητη βίλα Γκριμάλντι, που συνεχίζει την παράνομη δραστηριότητά του μέσα απ’ τη φυλακή. Ένα πολυδιάστατο σπονδυλωτό νουάρ μυθιστόρημα με εναλλαγές πρωτοπρόσωπης και τριτοπρόσωπης αφήγησης και έντονα στοιχεία μαύρου χιούμορ όπου μέσα απ’ την πλοκή –διαδραματίζεται κυρίως στη Μόσχα και στο Σαντιάγκο της Χιλής– ο συγγραφέας στοχάζεται για την ηθική της αυτοδικίας, την αδυναμία της ιδεολογίας μπροστά στα ανθρώπινα πάθη και τον εκμαυλισμό της αγωνιστικής συνείδησης με το πέρασμα των ετών, ενώ προβληματίζεται για το δίπολο συγχώρεση – εκδίκηση, αφήνοντας τον αναγνώστη να δώσει τη λύση σ’ ένα έξοχο τέλος που μας μεταφέρει στην αρχή τoυ βιβλίου, γιατί τα πρόσωπα μπορεί να αλλάζουν αλλά η ιστορία επαναλαμβάνεται.

 

 

Έξι προβλήματα για τον Δον Ισίδρο Παρόδι (Αργεντινή) – Χόρχε Λουίς Μπόρχες – Αντόλφο Μπιόι Κασάρες

Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης

Ύψιλον (1984)

σελ. 183

 

Στις αρχές της δεκαετίας του ’40, μια εποχή που μεσουρανεί το αμερικάνικο hard-boiled και οι ιστορίες μυστηρίου της Αγκάθα Κρίστι, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές μορφές του 20ού αιώνα, και ο Αντόλφο Μπιόι Κασάρες –θυμηθείτε το εξαιρετικό βιβλίο του Η εφεύρεση του Μορέλ (Πατάκης)– ενώνουν τις δυνάμεις τους για να γράψουν μια συλλογή αστυνομικών διηγημάτων. Ο Δον Ισίδρο Παρόδι –«που έχει την τιμή να είναι ο πρώτος φυλακισμένος ντετέκτιβ στα συγκλονιστικά χρονικά της αστυνομικής έρευνας» διαβάζουμε στον πρόλογο του βιβλίου– καλείται να εξιχνιάσει εγκλήματα με μόνο στοιχείο τη μαρτυρία κάποιων από τους εμπλεκόμενους στην υπόθεση που τον επισκέπτονται στο κελί του, όπου εκτίει ποινή εικοσαετούς κάθειρξης για έναν φόνο που δε διέπραξε. Η εξ αποστάσεως επίλυση αστυνομικών μυστηρίων είναι ένα τέχνασμα που έχουμε ξανασυναντήσει στη λογοτεχνία –χαρακτηριστικό παράδειγμα ο αποκρυπτογράφος γρίφων Αμπίλιο Κουαρέσμα στις αστυνομικές ιστορίες του Φερνάντο Πεσσόα–, με τη σύνθετη συλλογιστική ενός εγκεφαλικού ντετέκτιβ να υποκαθιστά την εμπειρική έρευνα. Έξι απολαυστικές whodunnit αστυνομικές ιστορίες με έντονα σατιρικά στοιχεία, ευφυή λογοπαίγνια και αντιπροσωπευτικούς ήρωες απ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα της Αργεντινής, που παρουσιάζουν ιδιαίτερη ιστορική αξία για την αστυνομική λογοτεχνία, αφού φέρουν την υπογραφή ενός τόσο σπουδαίου λογοτέχνη.

 

 

Επιχείρηση σφαγή (Αργεντινή) – Rodolfo Walsh

Μετάφραση: Κρίτωνας Ηλιόπουλος

Ακυβέρνητες Πολιτείες (2018)

σελ. 256

 

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα πραγματικών γεγονότων –το πρώτο non-fiction novel στην ιστορία λογοτεχνίας– με θέμα την προσπάθεια απόκρυψης από την «Απελευθερωτική Επανάσταση», όπως ονομαζόταν η πραξικοπηματική κυβέρνηση στην Αργεντινή, της εκτέλεσης μιας ομάδας ανθρώπων, μετά την αποτυχημένη εξέγερση στις 9 Ιουνίου 1956. Όταν ο Ροδόλφο Ουόλς ανακαλύπτει τυχαία ότι υπάρχουν επιζώντες από το εκτελεστικό απόσπασμα, διεξάγει εξονυχιστική δημοσιογραφική έρευνα, με κίνδυνο της ζωής του, για να φέρει στο φως τα στοιχεία της παράνομης εκτέλεσης. Στην παρούσα έκδοση περιλαμβάνεται και το τελευταίο εξαιρετικό κείμενο («Ανοιχτή επιστολή ενός συγγραφέα προς τη χούντα») που έγραψε ο Ουόλς λίγο πριν δολοφονηθεί σε ενέδρα από τους στρατιώτες του δικτάτορα Βιντέλα, το 1977. Ένα βιβλίο ντοκουμέντο, βασισμένο στις προσωπικές μαρτυρίες των πρωταγωνιστών και γραμμένο με τη μορφή νουάρ μυθιστορήματος, που θεωρείται σταθμός στην πολιτική ιστορία της Νοτίου Αμερικής.

 

 

Μαύρη φιλολογία (Αργεντινή) – Πάμπλο Δε Σάντις

Μετάφραση: Κρίτωνας Ηλιόπουλος

Opera (2003)

σελ. 165

 

Ο κεντρικός ήρωας και αφηγητής του μυθιστορήματος, ο Εστεμπάν Μιρό, πιάνει δουλειά στο Ινστιτούτο Εθνικής Λογοτεχνίας, όπου γνωρίζει τρεις κριτικούς λογοτεχνίας που ερίζουν για την αποκλειστικότητα της μελέτης του έργου ενός ιδιοφυούς συγγραφέα, του Όμηρου Μπρόκα, που όλα τα βιβλία του έχουν μυστηριωδώς εξαφανιστεί –εκτός ενός διηγήματος σε πολλές παραλλαγές–, ενώ και τα βιογραφικά του στοιχεία είναι ελλιπή. Οι έρευνες τους οδηγούν στον τέταρτο όροφο του ετοιμόρροπου κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής όπου πιστεύουν ότι θα ανιχνεύσουν τα στοιχεία εκείνα που θα τους φέρουν στα ίχνη του συγγραφέα-φάντασμα. Ένας φόνος στους δαιδαλώδεις και σκοτεινούς διαδρόμους της σχολής ανατρέπει τα δεδομένα και σηματοδοτεί την εκκίνηση της αστυνομικής ιστορίας, που εξελίσσεται με απρόβλεπτα συμβάντα, ενώ γίνεται κατανοητό ότι η λύση του μυστηρίου βρίσκεται στα χειρόγραφα του Όμηρου Μπρόκα. Εξαφανισμένα βιβλία, μυστηριώδεις συγγραφείς, λογοτεχνικά εγκλήματα, ακαδημαϊκά πάθη και ασθένειες που σχετίζονται με τα βιβλία συνθέτουν ένα πρωτότυπο, καυστικό και αλληγορικό, φιλολογικό θρίλερ που παρωδεί τα λογοτεχνικά δρώμενα αλλά και τα στερεότυπα του αστυνομικού αφηγήματος στο υπερρεαλιστικό περιβάλλον μιας καταρρέουσας εγκαταλελειμμένης βιβλιοθήκης με κατεστραμμένα βιβλία και συγγράμματα, η οποία παραπέμπει σε μια βιβλιοφιλική –«μπορχική»– κόλαση.

 

 

Καμένα λεφτά (Αργεντινή) – Ρικάρντο Πίλια

Μετάφραση: Έφη Γιαννοπούλου

Καστανιώτη (2006)

σελ. 210

 

Το 1965 στο Μπουένος Άιρες μια συμμορία ληστεύει τη χρηματαποστολή της τράπεζας και, αφού αποφασίζει να προδώσει τους πληροφοριοδότες της, διαφεύγει με όλα τα χρήματα στην απέναντι όχθη του ποταμόκολπου Ρίο ντε λα Πλάτα. Μετά από ένα ανελέητο ανθρωποκυνηγητό η τελευταία πράξη της ιστορίας θα παιχτεί σ’ ένα διαμέρισμα του Μοντεβιδέο. «Άρχισαν να πετάνε αναμμένα χαρτονομίσματα των χιλίων απ’ το παράθυρο. Τα φλεγόμενα χαρτονομίσματα έμοιαζαν με πεταλούδες από φως. Όλοι στο πλήθος, που παρακολουθούσε, κατάλαβαν ότι αυτή η πράξη ήταν μια κήρυξη ολικού πολέμου, ενός κατά μέτωπο και οργανωμένου πολέμου εναντίον ολόκληρης της κοινωνίας». Πρόκειται για μια αληθινή ιστορία όπου ο συγγραφέας συνδυάζει περίτεχνα τη μυθοπλασία με τα ντοκουμέντα του αρχειακού υλικού που διαθέτει (docu-fiction), ενώ η τεχνική της εναλλαγής του αφηγητών-μαρτύρων στις σκηνές έντασης επιτείνει την εντύπωση της παράθεσης αυτούσιων γεγονότων προκαλώντας τη συγκινησιακή φόρτιση του αναγνώστη. «Στα Καμένα λεφτά ο αφηγητής προέκυψε απ’ την πρόθεσή μου να δημιουργήσω μια χορωδιακή αφήγηση, γιατί για μένα το κλειδί του βιβλίου είναι αυτή η αίσθηση τραγωδίας που δίνει», θα πει σχετικά ο Ρικάρντο Πίλια. Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα σκληρού, ρεαλιστικού μυθιστορήματος, όπου η δημοσιογραφική καταγραφή των δραματικών γεγονότων σε συνδυασμό με την πειστική αποτύπωση της ψυχοσύστασης των εγκλωβισμένων πρωταγωνιστών σε μια προδιαγεγραμμένη πορεία συνθέτουν την έξοχη νουάρ ατμόσφαιρα του βιβλίου.

 

 

Η χρονιά που δραπέτευσε το λιοντάρι (Αργεντινή) – Carlos Sampayo

 Μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου

Πόλις (2007)

σελ. 323

 

Τον Μάιο του 1957, ο Λεόν Φερράρα, ο επαγγελματίας πορτοφολάς που δηλώνει πλασιέ ανταλλακτικών, διαμένει σε μια μικρή πανσιόν στο Μπουένος Άιρες με βασικό του μέλημα να περνάει απαρατήρητος. Η αναπάντεχη προσέγγισή του από τρεις Ανατολικοευρωπαίους πράκτορες και η απειλή τους ότι θα τον καταδώσουν στην αστυνομία αν δε συνεργαστεί μαζί τους, προκειμένου να κλέψει σημαντικά έγγραφα από έναν μυστηριώδη ξένο, θα μπλέξει τον φτωχοδιάβολο Λεόν σε μεγάλες περιπέτειες. Παράλληλα ένα λιοντάρι δραπετεύει απ’ το τσίρκο της πόλης και κινείται ελεύθερο στους δρόμους προκαλώντας τον τρόμο. Ελεύθεροι σκοπευτές που πυροβολούν τους αντιφρονούντες, έντιμοι και διεφθαρμένοι αστυνομικοί, χορευτές του τάνγκο, ιδεολόγοι κατάσκοποι, εγκληματίες πολέμου, ο πορτοφολάς Λεόν και το περιφερόμενο λιοντάρι –εμφανής ο συμβολισμός– απαρτίζουν το ιδιαίτερα ενδιαφέρον και ετερόκλητο πλήθος των αντιηρώων-πρωταγωνιστών του βιβλίου. Ένα αλληγορικό, κοινωνικοπολιτικό νουάρ μυθιστόρημα, με κινηματογραφική γραφή και έντονα στοιχεία μαύρης κωμωδίας, όπου η ήπια αστυνομική πλοκή –που πάντως κορυφώνεται έντονα στις τελευταίες σελίδες– μοιάζει να είναι η αφορμή του συγγραφέα, για να αποδοκιμάσει με ένα ιδιαίτερα ευφυές, σαρκαστικό ύφος τη ζοφερή ατμόσφαιρα της καταρρέουσας κοινωνίας υπό το βάρος των διαδοχικών απολυταρχικών καθεστώτων που το καθένα με το πρόσχημα της επανάστασης χειραγωγεί και αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη.

 

 

Από μακριά μοιάζουν με μύγες (Αργεντινή) – Κίκε Φεράρι

Μετάφραση: Άννα Βερροιοπούλου

Καστανιώτη (2019)

σελ. 190

 

Ο Αργεντίνος Κίκε Φερράρι, το πρωί βραβευμένος συγγραφέας και το βράδυ καθαριστής στο μετρό, έγραψε ένα σπαρταριστό νουάρ μυθιστόρημα με επιρροές απ’ το αμερικάνικο hard-boiled αλλά και άρωμα Μπουκόφσκι. Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο κύριος Μάτσι, επιτυχημένος επιχειρηματίας, βουτηγμένος στη διαφθορά, με ύποπτες συναλλαγές στα χρόνια της δικτατορίας και πολλούς εχθρούς (από μακριά μοιάζουν με μύγες). Είναι αλαζόνας, αδίστακτος και λάτρης της πολυτελούς ζωής και των υλικών απολαύσεων. Όταν ανακαλύπτει στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου του έναν νεκρό άντρα, πυροβολημένο στο πρόσωπο «δεμένο μ’ εκείνες τις χειροπέδες με το ροζ γουνάκι που χρησιμοποιεί στις ερωμένες του», αρχίζει να υποπτεύεται τους πάντες. Μέσα από κωμικοτραγικές καταστάσεις που προκαλούν οι αγωνιώδεις προσπάθειές του να ξεφορτωθεί το πτώμα, οδηγούμαστε σε ένα εξαιρετικά απρόσμενο τέλος –απ’ τα καλύτερα που έχω διαβάσει σε ανάλογου ύφους βιβλία–, που μοιάζει να λειτουργεί ως επανεκκίνηση της ιστορίας. Ένα cult, αντισυμβατικό και εκρηκτικό μυθιστόρημα που θα ενθουσιάσει τους λάτρεις του είδους

 

Σε συνέχεια της ισπανόφωνης λογοτεχνίας θα περάσουμε από τη Λατινική Αμερική στη Μεσόγειο.

Μεσογειακό νουάρ προσεχώς!

Πρώτη στάση η Ισπανία του θρυλικού Πέπε Καρβάλιο.

Μείνετε συντονισμένοι…

 

Δείτε ακόμα τις δύο ανθολογίες αμερικανικού αστυνομικού μυθιστορήματος

Α΄Μέρος 

Β΄Μέρος

Καθώς και μία γενική ανθολογία με 15 αστυνομικά που ξεχωρίζουν