Τα Βιβλία της Καραντίνας- Τι διαβάσανε 100 συγγραφείς, δημοσιογράφοι και άλλοι.

 

 

Ο Αναγνώστης ζήτησε από φίλους του περιοδικού να μιλήσουν για τρία βιβλία που διάβασαν μέσα στην καραντίνα. Ανταποκρίθηκαν περίπου 100 συγγραφείς όλων των ειδών (παιδικού, πεζογραφικού, αστυνομικού, δοκιμιακού, μεταφρασμένου, ποιητικού βιβλίου κτλ), πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι, κριτικοί λογοτεχνίας και  καλλιτέχνες άλλων πεδίων (μουσικοί, σκηνοθέτες κ.ά). Ο καθένας με τον δικό του τρόπο.  Η λίστα που ακολουθεί και η οποία περιλαμβάνει 250-300 βιβλία αποτελεί και ένα είδος εμπειρικής έρευνας , του τύπου “τι διαβάζει το συνάφι”.  Για μας στον Αναγνώστη λειτουργεί περισσότερο ως ένα μυστικό δίχτυ αλληλεγγύης. Ό,τι και να γίνει θα έχουμε πάντα τα βιβλία μας.

Καλή (καλύτερη τουλάχιστον ) χρονιά  σε όλους!

 

 

 

 

ΑΓΑΘΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ (Νεοελληνική Φιλολογία, ΕΚΠΑ)

Ζωντανοί ίσκιοι της Μαίρης Μικέ (Gutenberg, Αθήνα 2020). Έντεκα μυθοπλαστικές διηγήσεις, έντεκα πρωτότυποι και γοητευτικοί διάλογοι με συγγραφείς, κείμενα και λογοτεχνικούς χαρακτήρες. Ευφυές και ουσιαστικό σχόλιο πάνω στη δύναμη της ανάγνωσης, της γραφής και της ανατροφοδότησης της λογοτεχνικής μνήμης. Τα καναρίνια του Θανάση Γαλανάκη (Σμίλη, Αθήνα 2019). Πρώτη ποιητική συλλογή ενός νέου, πολλά υποσχόμενου, δημιουργού. Χιούμορ, αυτοσαρκασμός, ευαισθησία, χλευασμός της πολιτικής ορθότητας, προβληματισμός πάνω στην ποίηση και την ομορφιά της καθημερινότητας. Μεταθανασία του Ηλία Στόφυλα (24 Γράμματα, Αθήνα 2020). Άλλη μια πρώτη ποιητική συλλογή που αφήνει πολλές ελπίδες. Ο έρωτας, ο θάνατος, ο κατακερματισμός της ανθρώπινης ύπαρξης, η ματαίωση, το τραύμα, δοσμένα με μεταφυσική φόρτιση και έντονη σωματικότητα.

 

ΑΖΑΡΙΑΔΗΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ (συγγραφέας αστυνομικών)

Πέντε συν τρία, Arne Dahl, Μεταίχμιο Πολυεπίπεδη πλοκή πολύπλοκη, παράλληλες ιστορίες που τρέχουν ταυτόχρονα, χρονικά ταξίδια πίσω στο παρελθόν και πάλι στο παρόν, αγαπημένες τεχνικές του συγγραφέα, αριστοτεχνικά σχεδιασμένες, κείμενο που απαιτεί ανάγνωση με αυστηρή προσήλωση και υψηλή ένταση. Εξαιρετικό δείγμα αστυνομικοκοινωνικού Nordic noir, που επιβεβαιώνει ότι ο Dahl ανήκει στην κορυφή των σύγχρονων  Σκανδιναβών αστυνομικών συγγραφέων υψηλής ποιότητας, μαζί με τους Mankell, Larsson, Persson, εσχάτως τον Nesbo, και τους θρυλικούς πρωτοπόρους Sjowall και Wahloo. Το Βασίλειο,Jo Nesbo, Μεταίχμιο.Ο Nesbo αποδεικνύει ότι μπορεί να γράψει πολύ διαφορετικά από την εμπορική «τηλεοπτική οπτική» της καταιγιστικής δράσης, της σκοτεινής ατμόσφαιρας και των πολλαπλών ανατροπών. Ένα υποβλητικό, μεγαλοπρεπές μυθιστόρημα με αναφορές, που φτάνουν από αρχαία ελληνική τραγωδία και σκοτεινή, σκανδιναβική μυθολογία μέχρι Φρόυντ, το «Βασίλειο» συνεχίζει την κληρονομιά του εντυπωσιακού «Μάκβεθ» και πιστοποιεί την ένταξη του Nesbo στην ανώτατη ποιοτική ελίτ της σύγχρονης σκανδιναβικής σχολής. Τίποτα δεν χάνεται, Mehdi Cloe, Πόλις. Από τα πιο μαύρα, ζοφερά κοινωνικά νουάρ της εποχής, που θυμίζει ασπρόμαυρη ταινία και παραπέμπει στην πλούσια γαλλική παράδοση του είδους. Μια αδυσώπητη πάλη επιβίωσης στην τρομακτική σημερινή κοινωνία, ένας ανελέητος, καθημερινός αγώνας κάθε μοναχικού ατόμου απέναντι στην αυταρχική, εξουσιαστική κοινωνία. Κείμενο που καταφέρνει όχι μια, αλλά συνεχείς γροθιές στο στομάχι. Αληθινά σπαρακτικό.

 

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ (συγγραφέας)

Donald Ray Pollock, Πάντα ο διάβολος, (μετάφραση Βάσια Τζανακάρη, Εκδόσεις Μεταίχμιο). Το #1 ανάγνωσμα της χρονιάς για μένα (αν και το βιβλίο είναι επανέκδοση: πρωτοβγήκε το ’14 από το Μεταίχμιο και τώρα ξανακυκλοφόρησε λόγω της θαυμάσιας ταινίας στο Netflix, που ήδη είδα δύο φορές). Ένα γνήσιο Southern Gothic μυθιστόρημα, σκληρό σαν πέτρα, ενοχλητικό, λιτό όσο πρέπει, και ανατριχιαστικό με έναν ράθυμο τρόπο, έναν τρόπο που σε ξαφνιάζει. Σε έναν τόπο που γελάει με τις διακρίσεις τύπου «καλό και κακό», οι πραγματικοί κακοί ξεχωρίζουν σαν ένα σκιάχτρο μέσα σε ένα ξεραμένο χωράφι. Ken Follett, Και Εγένετο Εσπέρα και Εγένετο Πρωί (μετάφραση Μαρία Παπανδρέου, Εκδόσεις Bell). Ο συγγραφέας αυτός είναι μάγος, και τα βιβλία του υποδειγματικά. Και κάτι παραπάνω: οδηγοί δημιουργικής γραφής για κάποιον που ενδιαφέρεται να στήσει ένα πραγματικό ιστορικό μυθιστόρημα. Για όποιον δεν έχει ξαναδιαβάσει Follett, μία άριστη εισαγωγή. Θα κολλήσει. Κι όσο για την απάντηση στην υποθετική ερώτηση, «Μας ενδιαφέρει στ’ αλήθεια η Αγγλία τού 1000 μ.Χ.;», είναι αυτή: «Απολύτως».Stephen King, Το κοράκι, (μετάφραση Αντώνης Καλοκύρης, Εκδόσεις Κλειδάριθμος). Θα έβαζα αυτό που τελείωσα μόλις, το τελευταίο του Βασιλιά (τέσσερις απολαυστικές νουβέλες: «Μόνο αν μυρίζει αίμα», μετάφραση Έφη Τσιρώνη), αλλά αντ’ αυτού προτείνω —όχι για πρώτη φορά— το θηριώδες και «πανδημικό» αριστούργημά του, που ταιριάζει όσο κανένα άλλο (όχι του Κινγκ αλλά γενικώς) στον καιρό που ζούμε. Απαιτεί την προσοχή του αναγνώστη, και την αφοσίωσή του, για αρκετές μέρες. Και του τις επιστρέφει στο εκατονταπλάσιο.

 

ΑΚΡΙΒΟΣ ΚΩΣΤΑΣ (συγγραφέας)

Καθώς δεν μπορούμε να μπούμε σε αεροπλάνα και βαπόρια, ταξιδεύουμε μέσ΄ από τις σελίδες των βιβλίων. Αφού απόλαυσε την “Εποχή της δωρεάς” και στη συνέχεια πεζοπόρησε “Ανάμεσα στα δάση και τα νερά”, γνωρίζοντας πως το ταξίδι είναι ένας “Ατέλειωτος δρόμος”, ο Πάτρικ Λι Φέρμορ οδοιπορεί στην Ελλάδα του ΄50 και γράφει τη δική του “Ρούμελη” (Μεταίχμιο). Όσα βλέπει και ακούει τον αφήνουν έκθαμβο: ο σαρακατσάνικος γάμος, το ζευγάρι παντόφλες του Μπάιρον στο Μεσολόγγι, η διήγηση ενός ηλικιωμένου επαίτη στα Κράβαρα… Μια φτωχή, παράδοξη όσο και σαγηνευτική χώρα. Στην ίδια δεκαετία μ΄ αυτή του Φέρμορ μα και στα χρόνια του ΄60 ανατρέχει λίγες εκατοντάδες χιλιόμετρα πιο ανατολικά για να ανασυνθέσει την αγαπημένη του “Ιστανμπούλ” (Πατάκης) ο Ορχάν Παμούκ. Στα σοκάκια, τις λιθόστρωτες λεωφόρους, στα καμένα ξύλινα αρχοντικά, στις αφηγήσεις των παλαιότερων και τις φωτογραφίες του Αρά Γκιουλέρ ψάχνει να βρει τι τον πονάει, τι τον έχει σημαδέψει, τι τον πλάθει ως συγγραφέα. Παρόμοιας υφής είναι και το ταξίδι του Κλάουντιο Μάγκρις στον “Δούναβη” (Πόλις) – ένα βιβλίο που διαβάζεται ξανά και ξανά, χωρίς ποτέ να χάσει την αφηγηματική ή τη φιλοσοφική του αίγλη. Ένα στοχαστικό ταξίδι, μια διήγηση-ποταμός από έναν μεγάλο τεχνίτη της γραφής, στην αγωνία του να ανακαλύψει την ιστορία της κεντρικής Ευρώπης αλλά, προπάντων, τη γεωγραφία της προσωπικής του ταυτότητας

 

ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ ΒΕΝΕΤΙΑ (καθ. ΠΤΔΕ, ΑΠΘ)

Νίκος Δαββέτας, ΄Αντρες δίχως άντρες, Πατάκη, 2020. Πώς κτίζεται η ανδρική ταυτότητα; Η σχέση με τον πατέρα, η ιστορία και η πολιτική, η σεξουαλικότητα, η φιλία, η εξομολόγηση και η γραφή μπλέκονται αριστοτεχνικά για να μας φέρουν κοντά στον εύθραυστο, σκοτεινό κόσμο των ανδρών. Αλένα Μορνσταϊνοβα, Χάνα, μετ. Κώστας Τσίβος, Αλεξάνδρεια, 2020. Η λογοτεχνία για το Ολοκαύτωμα αριθμεί πολλά μυθιστορήματα. Κι όμως, πάντα υπάρχουν πλευρές αυτής της ασύλληπτης ανθρώπινης και ιστορικής εμπειρίας, τις οποίες νέοι, σε ηλικία, συγγραφείς, με την ευαισθησία τους, μπορούν και τις αποκαλύπτουν. Εδώ, μια επιπλέον ενδιαφέρουσα παράμετρος, η Τσεχία και το σοσιαλιστικό της καθεστώς ως συνθήκη στην οποία επέστρεψαν οι επιζώντες. Ελισάβετ Κοτζιά, Ελληνική πεζογραφία 1974 – 2010. Το μέτρο και τα σταθμά, Πόλις, 2020 .  Ήρθε η ώρα να μελετηθεί, να ταξινομηθεί, να αξιολογηθεί η πεζογραφική παραγωγή των τελευταίων σαράντα χρόνων από κριτικούς που την παρακολούθησαν βήμα βήμα. Δυο χρόνια μετά το βιβλίο του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, Η κίνηση του εκκρεμούς, η Ελισάβετ Κοτζιά φωτίζει το ίδιο τοπίο διαφορετικά και βάζει τη δική της προσωπική σφραγίδα στην κριτική αποτίμησή του. Σπάνια περίπτωση στην ιστορία των γραμμάτων μας να διαλέγονται έτσι δύο κριτικοί, προσφέροντας το έργο της ζωής τους, με τελικό αποδέκτη τον αναγνώστη και την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

 

ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (γραφίστας)

Δεν βρήκα την καραντίνα μια ευκαιρία για διάβασμα. Συστηματικός αναγνώστης από τα δεκαπέντε μου, επιλέγω βιβλία με προσοχή και σπάνια εγκαταλείπω βιβλίο από τις πρώτες σελίδες του. Η καραντίνα μου, μισή επιβεβλημένη και άλλη μισή αποφασισμένη. Έφυγα από την Αθήνα τέλη Μάη και επέστρεψα μέσα Σεπτέμβρη. Ακολούθησα το χρόνο στη ροή του, διάβασα πολλά βιβλία, ενθουσιάστηκα, απόλαυσα και θαύμασα σκέψεις και ταλέντα και ξεχωρίζω τα βιβλία της Όλγκα Τοκάρτσουκ Το αρχέγονο και άλλοι καιροί και το Πλάνητες, επειδή κατάλαβα πως σε όλες τις εποχές γεννιούνται σπουδαίοι συγγραφείς. Αισθάνθηκα την συγκίνηση και την απόλαυση που είχα όταν πρωτοδιάβασα βιβλία του Μίλαν Κούντερα όπως Το αστείο και το Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης που από το 1982 το διαβάζω τουλάχιστον μια φορά το χρόνο. Τρίτο βιβλίο η αποκάλυψη του Iσαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ (βραβείο Νόμπελ 1978) μέσα από το μυθιστόρημα του Σώσα. Εκδοτικό θαύμα. Υποχρέωσή μου να αναφέρω τον ιδιαίτερο επίλογο των Σταύρου Ζουμπουλάκη και Μιχάλη Πάγκαλου.  Ευχαριστώ τον μοναδικό τρόπο του Νικήτα Σινιόσογλου για την «ανάπλαση του βιώματος μιας περιπλάνησης σε μια οδό ταχείας κυκλοφορίας» στο βιβλίο του Λεωφόρος ΝΑΤΟ.

Τέλος απόλαυσα την ιδιαίτερη προσέγγιση του Χριστόφορου Κάσδαγλη στο μυθιστόρημα «μιας κατάληψης» με τον τίτλο 1983, τότε δηλαδή που συνέβη (και για όσους θέλουν να θυμούνται ακόμα).

 

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗ ΜΑΡΙΑ (ποιήτρια)

Άννυ Πρού, «Άνθρωποι του δάσους», Εκδόσεις Καστανιώτη -2019, μετάφραση: Γιώργος Κυριαζής. Η Άννυ Πρού είναι μια κορυφαία συγγραφέας της συγχρονης αμερικάνικης πεζογραφίας και μέσα από το μυθιστόρημα της «Άνθρωποι του δάσους», μας μεταφέρει στα τέλη του 17^ου αιώνα για να γίνουμε μάρτυρες της προσπάθειας των Ευρωπαίων αποίκων να αποψιλώσουν τα δάση του Καναδα και να εκτοπίσουν τους αυτόχθονες από τα εδάφη του. Κέντρο ουσιαστικά της αφήγησης  της είναι η καταστροφή των δασών και η απομάκρυνση από την φύση. Σημαντικό μυθιστόρημα, που πραγματεύεται ένα απο τα πιο ακανθώδη ζητήματα της εποχής μας: τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του σύγχρονου ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Cloé Mehdi, «Τίποτε δεν χάνεται», Εκδόσεις Πόλις – 2020, μετάφραση: Γιάννης Καυκιάς. Ένα δυνατό αστυνομικό νουάρ  μυθιστόρημα με έντονη κοινωνική χροιά. Η υπόθεση του βιβλίου περιστρέφεται γύρω από την δολοφονία ενός δεκαπεντάχρονου αγοριού από έναν αστυνομικό. Η συγγραφέας αναδεικνύει ζητήματα που ταλανίζουν την κοινωνία της Γαλλιας,  όπως ο ρατσισμός, η αστυνομικη βία, η φτώχεια και η έλλειψη πρόνοιας. Μέσα από το μυθιστόρημα της Mehdi ξετυλίγεται ένα σύγχρονο δυστοπικό τοπίο. Ντύλαν Τόμας, «Ποιήματα», Εκδόσεις Σοκόλη -2020,  εισαγωγή – μετάφραση: Λύντια Στεφάνου. Μια αξιοσημείωτη έκδοση ποιημάτων του Ντύλαν Τόμας, η οποία  περιλαμβάνει μια εκτενή και εμπεριστατωμένη εισαγωγή για το έργο και τον βίο του ποιητή, από την Λύντια Στεφάνου. Η εξαιρετική μετάφραση– αν και δύσκολο εγχείρημα, όπως σημειώνει η ίδια η μεταφράστρια στην εισαγωγή – επιτυγχάνει την ανάδειξη της ποίησης του Τόμας στις ποικίλες χροιές και διαστάσεις της.

 

ΑΦΕΝΤΟΥΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ (ποιήτρια)

Παρήγορη και ελπιδοφόρα η παραλαβή βιβλίων στη διάρκεια της καραντίνας. Από όσα έλαβα και διάβασα, τον τελευταίο μήνα, -με τη σειρά που έφθασαν: Το κύκνειο άσμα του Αβραάμ Λεσπέρ, (εκδόσεις Μανδραγόρας) το πρώτο μυθιστόρημα του Σπύρου Μπρίκου μετά από δύο βιβλία διηγημάτων και μία εξ ημισείας συμμετοχή σε ποιητικό βιβλίο∙ γραφή ποιητική, συνειρμική σαν εσωτερικός μονόλογος ενός συλλογικού υποκειμένου που μετρά τα ιστορικά και προσωπικά τραύματα του τόπου και της εποχής, μια γραφή που αναμετράται συνεχώς με τα όρια και τις δυνατότητες του αφηγηματικού λόγου. Το Μην κλαις, αγαπημένη του Νίκου Μπακόλα, την πρώτη νουβέλα του γνωστού συγγραφέα που ξαναδιαβάζεται σήμερα φωτισμένη διαφορετικά, χάρη στην εισαγωγή του Αλέξη Ζήρα και τις Εκδόσεις Σοκόλη. Η αφήγηση του 30χρόνου τότε Μπακόλα δεν εστιάζει στην ευκολία της μελοδραματικής διάστασης μιας ερωτικής ιστορίας, αλλά σε κάτι οντολογικότερο, μια που οι ήρωές του «ενώνονται από την αίσθηση της ανημπόριας τους να ζήσουν αλλιώς, ανθρώπινα». Το Ταναϊς του Ιωσήφ Βεντούρα (εκδόσεις Νίκας) όπου συνεκδίδονται δύο παλαιότερα ποιητικά κείμενα: Ταναϊς (2001) και Κυκλώνιο (2009) σε ένα βιβλίο με Εισαγωγή και Επίμετρο κριτικών κειμένων. Ο ποιητικός λόγος, ελεγειακός, θρηνεί με έντονους λυρικούς απόηχους το εβραϊκό ολοκαύτωμα, δίνοντας διαχρονική διάσταση στο ιστορικό δράμα μέσα από την εμβάπτισή του στο προσωπικό βίωμα∙ ένα βιβλίο πολύπλευρα χρήσιμο.

 

ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ (δημοσιογράφος, συγγραφέας)

Σε αντίθεση με την πρώτη καραντίνα, στη διάρκεια της οποίας είχα βυθιστεί σε μεγάλης έκτασης κλασικά μυθιστορήματα, στη δεύτερη καραντίνα είχα διάθεση για περισσότερη ποικιλία.Πέρασα αξέχαστες ώρες με το πυκνό, γεμάτο συναρπαστικές πληροφορίες, ιστορικό αφήγημα της Βάνας Μπούσε «Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Οθωνα» (εκδ. Εστία). Είναι μια πλατιά τοιχογραφία της ζωής στην Ελλάδα από το 1830 ως το 1860, που περιγράφει μοναδικά τον τρόπο που μία προνεωτερική κοινωνία υιοθέτησε σταδιακά τους θεσμούς ενός δυτικόστροφου κράτους. Η Βάνα Μπούσε μας είχε χαρίσει προ ετών το δίτομο έργο με την αλληλογραφία της βασίλισσας Αμαλίας. Η μονογραφία του αρχιτέκτονα Ιωάννη Τραυλού από την Αγγελική Κόκκου (με την οποία υπήρξαν συνεργάτες) είναι η μύηση στο τεράστιας σημασίας έργο αυτού του αφανούς «εργάτη». Η περίπτωση του Τραυλού συνδέεται με πολλά σημαντικά ερευνητικά έργα της αρχαιολογίας στη χώρα μας αλλά ταυτίζεται περισσότερο με την Αρχαία Αγορά της Αθήνας και την Ελευσίνα («Ιωάννης Τραυλός. Η ζωή και το έργο του», εκδ. Καπόν).Παρακολουθώ επί χρόνια τον Κώστα Ακρίβο αλλά δεν είχα διαβάσει τη δική του βιογραφική εκδοχή για τον Στρατή Δούκα, που κυκλοφόρησε εκ νέου («Ιστορία ενός οδοιπόρου: Στρατής Δούκας», εκδ. Μεταίχμιο). Απόλαυσα την πυκνότητα, την επιθυμία για να φωτιστεί αυτός ο ιδιαίτερος συγγραφέας που μας είχε δώσει την συγκλονιστική «Ιστορία ενός αιχμαλώτου», το χάρισμα του Ακρίβου στην αφήγηση, το αίσθημα για τη γλώσσα…

 

ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΒΕΝΑ (δημοσιογράφος)

Κατ’ αρχάς, διάβασα επιτέλους με καθυστέρηση, το “Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά” του Λεονάρδο Παδούρα (Καστανιώτης), που το φοβόμουνα, νόμιζα ότι δεν θα το αντέξω, γιατί ο,τι έχει σχέση με σταλινισμό με διαλύει -το βρήκα αριστούργημα και απολύτως απαραίτητο ανάγνωσμα. Μετά, διάβασα το αμετάφραστο ακόμα, αλλά θα βγεί την άνοιξη από τον “Ικαρο”, βραβευμένο με Booker International μυθιστόρημα “Τhe Discomfort of Evening” της/του Marieke Lucas Rijneveld από την Ολλανδία, που με άφησε με το στόμα ανοιχτό. Δεν είχα ξαναδιαβάσει βιβλίο για την παιδική ηλικία, το ξύπνημα της σεξουαλικότητας, την εμπειρία του θανάτου και την οικογένεια γραμμένο με τόση ευφυία, σοκαριστική, αβάσταχτη αγριότητα και ,συγχρόνως, αθωότητα. Τετοια μυθιστορηματα γράφονται ένα κάθε είκοσι χρόνια. Ακολούθησε η συναρπαστική, βαθειά και απαιτητική μελέτη-βιογραφία του Τζουλιαν Μπαρνς “Ανδρας με κόκκινο μανδύα” (Μεταίχμιο), μην τρομάξετε με το πλούτο των αναφορών και επισημάνσεων του συγγραφέα για τέχνη, κοινωνία και επιστήμη στα χρόνια της Μπελ Εποκ σε Γαλλία και Αγγλία, γιατι σιγά-σιγα πολλά πρόσωπα αποκτουν σάρκα και οστά, με κορυφαίο, φυσικά, τον γαλλο γυναικολόγο Σάμιουελ Πότσι, που κάποτε μεσουρανουσε στο Παρίσι, τον ζωγράφισε ο Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ και ο Μπαρνς τον μετέτρεψε σε ήρωα για τη σημερινή Ευρώπη. Τέλος, νόμιζα ότι θα ξεπέρναγα τη τσαντίλα μου, που δεν έχω δει την ταινία του Λόουζι, διαβάζοντας τουλάχιστον το μυθιστόρημα “Ο μεσάζων” του Λ.Π. Χάρτλει (Καστανιώτης), που την ενέπνευσε. Ε, τώρα είναι που ψάχνω απεγνωσμένα να τη βρω.

 

ΓΕΩΡΓΟΣΤΑΘΗ ΕΛΕΝΗ (συγγραφέας παιδικού, επιμελήτρια εκδόσεων)

Τρία πολύ διαφορετικά μεταξύ τους μυθιστορήματα -δύο σύγχρονα κι ένα κλασικό, τα δύο της πρόσφατης εκδοτικής παραγωγής, το ένα λίγο παλιότερο- ξεχώρισα από τα διαβάσματα της δεύτερης καραντίνας: Νάνιελ Κέλμαν, Η μέτρηση του κόσμου (μτφρ. Κώστας Κοσμάς, Εκδόσεις Καστανιώτη 2007): Η γνωριμία με δυο παράλληλους κι εκ διαμέτρου αντίθετους βίους, του Καρλ Φρίντριχ Γκάους και του Αλεξάντερ φον Χούμπολτ, μέσα από μια γοητευτική αφήγηση που βρίθει υπονομευτικής διάθεσης και υποδόριου χιούμορ – αλήθεια, ποιος είπε ότι οι παράλληλες ευθείες κάποτε δεν τέμνονται; Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, Περί φυσικής της μελαγχολίας (μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Εκδόσεις Ίκαρος 2018): Ένα μυθιστόρημα-χρονοκάψουλα, στο οποίο ο Γκοσποντίνοφ, μέσα από μια ευρηματική αξιοποίηση του μύθου, αναζητά διέξοδο από τον λαβύρινθο του παρελθόντος και χτίζει μια πραγματεία πάνω στη ζωή, στον θάνατο, στη μνήμη και, τελικά, στην ίδια τη διαδικασία της αφήγησης. Τσαρλς Ντίκενς, Ιστορία δύο Πόλεων (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 2020): Η προσωπική μοίρα έρμαιο της Ιστορίας στο Παρίσι της εποχής της Τρομοκρατίας, κι ένα παιχνίδι στημένο έτσι από τον μέγα αφηγητή ώστε η εικόνα του πλεκτού του στο τέλος να ανατρέπει κάθε αναγνωστική προσδοκία. Βουτιά στην καθαρόαιμη αφήγηση με πλοηγό το ενδιαφέρον επίμετρο του Τσέστερτον.

 

ΓΙΑΓΙΑΝΝΟΥ ΜΑΡΙΑ (συγγραφέας)

 Όλγα Τοκάρτσουκ, «Πλάνητες» ,(μετάφραση: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Καστανιώτης 2020). Διαβάζεται σαν ευαίσθητη εγκυκλοπαίδεια των όψεων του ανθρώπινου Ταξιδιού. Το ταξίδι εδώ είναι κάτι ευρύτερο, χωρώντας τα πάντα, δίχως όμως να χάνει ποτέ την ειδοποιό του σημασία. Διηγήματα και τουριστικές καταγραφές συνθέτουν ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο, η πρωτοποριακή σύσταση του οποίου αποκαλύπτεται σταδιακά. Συνοδεύει σαν ανάμνηση από κάποιο σπάνιο ταξίδι. Θάνος Κάππας,«Πώς πάνε τα πράγματα», (Εστία, 2020).Επτά διηγήματα που συνδυάζουν τη λεπτή παρατηρητικότητα με την ολοκληρωτική ενσυναίσθηση, προικίζοντας με αυτοσυνέπεια τον λόγο των ηρώων κάθε ηλικίας και φύλου. Η ατμοσφαιρική μελαγχολία κάνει το κείμενο να δονείται μαλακά από ένα τσεχοφικό καρδιοχτύπι, χωρίς να απλώνει στις συνθήκες το θαμπό της πέπλο∙ αντιθέτως η νηφαλιότητα της πένας δίνει σ’ αυτά τα σπαράγματα ήττας και ύπαρξης μια καθησυχαστική διαφάνεια, μέσα από την οποία ο αναγνώστης βλέπει τη φθαρμένη και αγαπημένη καρδιά των πραγμάτων. Ντέιβιντ Σεντάρις, «Καλυψώ», .μετάφραση: Μυρσίνη Γκανά, Μελάνι, 2020). Δύο εικόνες σ’ αυτό το κελαρυστό βιβλίο χαράχτηκαν στη μνήμη μου. Διόλου τυχαίο ότι η μία είναι κωμική και η άλλη τραγική, ενώ και οι δύο εμπεριέχουν το αντίθετό τους. Ένα οικογενειακό δράμα κωμικής επιφάνειας, σπαρταράει από αξιοθαύμαστο θάρρος στην προσέγγιση του θανάτου, με γραφή που κρατάει σε ένταση τον αναγνώστη.

 

ΓΚΑΝΑ ΜΥΡΣΙΝΗ ( ποιήτρια, μεταφράστρια)

Η πρώτη καραντίνα, με την άνοιξη να πλησιάζει και το καλοκαίρι στη γωνία, δημιούργησε ένα κλίμα αισιόδοξης προσμονής, περισυλλογής και αναγνωστικής μανίας. Η δεύτερη με βρήκε κουρασμένη και με έλλειψη συγκέντρωσης, ωστόσο ακόμα κι έτσι υπήρξαν κάποια βιβλία που δεν μπορούσα ν’ αφήσω από τα χέρια μου. Το μυθιστόρημα «Αδελφικό», της Βάσιας Τζανακάρη (εκδόσεις Μεταίχμιο), επειδή είναι πραγματικά σύγχρονο, και μιλάει για τη γενιά που έζησε με πάθος και ένταση μια από τις λιγότερο «ηρωικές» δεκαετίες, αυτήν του ’90, τι σημαίνει να ανήκεις στους ανθρώπους που θεώρησαν ότι ο κόσμος άλλαξε τη μέρα που πέθανε ο Ντέιβιντ Μπόουι, τη ματαίωση που νιώθεις όταν ανακαλύπτεις την απάτη και την αναγκαιότητα της ενηλικίωσης. Τα ποιήματα του Άλντεν Νόουλαν, σε επιλογή και μετάφραση του Γιάννη Παλαβού, είναι έξυπνα, συγκινητικά, γεμάτα χιούμορ. Ειδικά τα ποιήματα ποιητικής που περιλαμβάνονται στο βιβλίο είναι τόσο άμεσα και πυκνά, που το καθένα λειτουργεί από μόνο του σαν μάθημα δημιουργικής γραφής. Στην πολύ προσεγμένη μετάφραση του Γιάννη Παλαβού φαίνεται καθαρά η αγάπη και ο σεβασμός για το έργο του Νόουλαν. «Χαίρομαι που είμαι εδώ» (εκδόσεις Loggia).Τέλος, η νέα ποιητική συλλογή της Μαρίας Λαϊνά, «Ό, τι έγινε» (εκδόσεις Πατάκης) που υπενθυμίζει πόσο σπουδαία ποιήτρια είναι, σε τι βαθμό κατέχει την τέχνη της πύκνωσης, και με τι αμείλικτο τρόπο σε σημαδεύει κατευθείαν στα βαθύτερα σημεία.

 

 

ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΚΟΛΤΣΟΣ (συγγραφέας αστυνομικών)

Patricia Highsmith, “Η κραυγή της κουκουβάγιας”, Μετάφραση Ανδρέας Αποστολίδης (ΑΓΡΑ). Το κείμενο ανάμεσα στις γραμμές, οι κρυμμένες παράλληλες ιστορίες, η “ανορθόδοξη” προσέγγιση της Highsmith, στη δικαιοσύνη και τον θάνατο. Αργό, στατικό, υποφωτισμένο, στους αντίποδες ενός λογοτεχνικού blockbuster.  Οι λάτρεις του αστυνομικού ψυχογραφήματος, σπεύσατε, παρά την περί του αντιθέτου άποψη της Highsmith, ότι η  “Κραυγή” ήταν ένα από τα πιο αδύναμα βιβλία της. Georges Simenon, “Το χιόνι ήταν βρώμικο”, Μετάφραση Αργυρώς Μακάρωφ (ΑΓΡΑ).   Βυθισμένο στον, κατά Simenon, ζόφο, με στοιχεία της Καφκικής “Δίκης” (1925) και του “Ξένου” του Camus (1942), όπου, και αν το παράλογο δεν πρωταγωνιστεί εδώ, είναι το κλειστόφοβο και το απειλητικό, που εξαίρονται. Ένα roman dur, από αυτά που επέτρεψαν στον André Zide να χαρακτηρίσει τον Simenon, ως “έναν ιδιοφυή μυθιστοριογράφο, τον πιο αληθινά μυθιστοριογράφο που έχουμε στη λογοτεχνία μας, σήμερα”. Gilles Vincent, “Αυτή η χώρα που τη δολοφονούν”, Μετάφραση, Γιάννης Καυκιάς (angelus novus).Στη “Χώρα”, ο Vincent στοχεύει στην κοινωνική αναταραχή που προκαλούν τα ανεξέλεγκτα κύματα μεταναστών και την κοινωνική αντίσταση σε αυτά, όπως παραφράζεται με την άνοδο των εθνικιστικών κινημάτων. Κινούμενος στο μεταίχμιο των Manchette/Fajardie και Izzo/ Attia, ο Vincent είναι εξίσου “πολεμικός”, με τους πρώτους και κοινωνικά δεικτικός, με τους δεύτερους.

 

 

ΓΛΥΝΙΑΔΑΚΗ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗ (ποιήτρια)

Διάβασα με μεγάλη χαρά και δίχως σταματημό το «Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο» της Μπερναρντίν Εβαρίστο (Gutenberg). Φώτισε τις μέρες και τα βράδια μου με το ανατρεπτικό, έξυπνο χιούμορ του και την επιμονή του να πιστεύει και ν’ αγκαλιάζει με τρυφερότητα έναν κόσμο πολύχρωμο, μακριά από δυαδικότητες και ασπρόμαυρες διχόνοιες. Οι ρυθμοί ανέβηκαν κατά πολύ στο εντυπωσιακό «Οι Αργοναύτες» της Μάγκι Νέλσον (Αντίποδες) που το καταβρόχθισα τώρα, μέσα στις γιορτές: μια οικογένεια σαν ελάχιστες άλλες: ένας πατέρας τρανς, μία μητέρα που παλεύει με τη μητρότητα και τις λέξεις, με την αγάπη της για τον σύντροφό της και για το μωρό της, με την ανάγκη να κατανοήσει και να σπάσει τα δεσμά όλων των κατηγοριών. Μία γραφή εντελώς ελεύθερη, που δε χαρίζεται σε κανέναν. Και τέλος, το βιβλίο που διαβάζω τώρα: «Γη της Επαγγελίας» του Μπαράκ Ομπάμα (Αθενς Bookstore). Μου λείπει ο Μπαράκ. Μου λείπει γιατί εκπροσωπούσε ―στο ανώτατο και πιο σημαντικό πολιτικό αξίωμα του πλανήτη― ακριβώς αυτά που περιγράφουν τα δύο προηγούμενα βιβλία: την κατανόηση, την αποδοχή, την ιδεατή του Αμερική: «We hold this truth to be self-evident: that all men are created equal.» Τρία απολαυστικά αναγνώσματα- αντίδοτα στον κυνισμό, αγγελιοφόροι της ελπίδας για έναν νέο, πιο ανθρώπινο κόσμο.

 

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ (συγγραφέας)

“Ανάστροφα” του Ζορίς-Καρλ Ουισμάνς, μετάφραση Ρίτα Κολαϊτη, εκδόσεις Στερέωμα. Η μεγαλύτερη έκπληξη της χρονιάς. Ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 1884 μεταφέρει τις νευρώσεις και τις εκκεντρικότητες ενός μοναδικού ήρωα, σε πολιτιστική και κοινωνική καραντίνα, ανατρέποντας τις συμβάσεις της ρεαλιστικής αφήγησης και αφήνοντας παρακαταθήκη για το μέλλον της λογοτεχνίας που δεν μπορεί να είναι εφησυχασμένη όταν έχει προσβληθεί από τέτοια κείμενα.

“Η αστυνομία της μνήμης”  της Yôko Ogawa, Εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Χίλντα Παπαδημητρίου. Άλλο ένα σκοτεινό, δυστοπικό αλλά και γοητευτικό μυθιστόρημα από μια συγγραφέα που δεν έπαψα να διαβάζω χρόνια τώρα. Έχει να κάνει με την απώλεια των πραγμάτων σε ένα νησί και την ανάγκη διαφύλαξης των λέξεων που τα χαρακτηρίζει και της μνήμης που τα συντηρεί κόντρα στον φόβο και στις ολοκληρωτικές συμπεριφορές. “Η επιστροφή του βαρόνου Βένκχαϊμ” του László Krasznahorkai, μετάφραση Μανουέλα Μπέρκι, εκδόσεις Πόλις, είναι η επιστροφή του ομώνυμου ήρωα από την Αργεντινή στην Ουγγαρία, στην γενέτειρά του και η κατάδυσή του σε έναν κόσμο ταραγμένο και παράλογο. Ο συγγραφέας ολοκληρώνει μια πολύ σημαντική τετραλογία και μέσα από μια απαιτητική αφήγηση κυριολεκτικά σε καθηλώνει. Σύγχρονη λογοτεχνία που συνομιλεί με την κεντροευρωπαϊκή παράδοση αλλά ταυτόχρονα  καθίσταται και από μόνη της αρχετυπική.

 

 

ΘΑΝΟΣ ΓΩΓΟΣ (ποιητής, περ.Θράκα)

Νίκου Εγγονόπουλου, Ποιήματα (εκδόσεις Ίκαρος). Η ποίηση του Νίκου Εγγονόπουλου, είναι ένα ταξίδι με τρένο με θέα τοπία που στο μάτι μοιάζουν με νέους κόσμους. Γρήγορα όμως συνειδητοποιώ πως στις αισθήσεις είναι οικεία. Κάθε ποίημα μια σάρκα που ο ποιητής έχει αφαιρέσει τα κόκαλα και ρέει με εκπληκτικό ρυθμό/ μουσικότητα / ροή. Ο Νίκος Εγγονόπουλος χρησιμοποιεί την γλώσσα για να δημιουργήσει μια γλώσσα πιο προσιτή στις αισθήσεις με τέτοια ποιότητα στη τέχνη του, που οι διάσημοι Γάλλοι υπερρεαλιστές ποιητές, τουλάχιστον μεταφρασμένοι στην Ελληνική γλώσσα, μοιάζουν υποκατάστατά του. Τάδε έφη Ζαρατούστρα, Friedrich Nietzsche,  (Εκδόσεις Δαμιανός). Τον Νίτσε και συγκεκριμένα αυτό το βιβλίο το έχω δίπλα μου πάντα σχεδόν σαν θρησκευτικό βιβλίο. Ανά κάποιους μήνες ή χρόνια ,  το ξαναδιαβάζω ολόκληρο ή αποσπάσματα και δημιουργώ στον εαυτό μου διαφορετικές ερμηνείες. Ένα αριστούργημα φιλοσοφικό και λογοτεχνικό που αναγκάζει τον αναγνώστη να μπει σε ενεργητικό ρόλο αν θέλει να συνεχίσει το βιβλίο. Μερικές σελίδες κάθε μέρα μόνο, δε γίνεται πιο πολύ. Τόσο περιεκτική είναι η γραφή του Νίτσε. Από αναρχικούς μέχρι ακροδεξιούς ο Νίτσε εμπνέει, μιλώντας τη δική του γλώσσα που πιστεύω κανένας δε μπορεί να ερμηνεύσει απόλυτα σωστά, όχι λόγω ασάφειας, αλλά επειδή κάποιος πρέπει να αποδημήσει ότι έχει χτίσει στον εαυτό του και να ξαναχτίσει με βάση τον Νίτσε. Αν κάποιος κάνει το λάθος να διαβάσει Καζαντζάκη μετά από Νίτσε, ο πρώτος αναπόφευκτα θα του μοιάζει φτωχός συγγενής Αλμπέρ Καμύ, Η  Πανούκλα, (Εκδόσεις Καστανιώτη). Νομίζω πως δεν χρειάζεται να εξηγήσω ποιος ήταν ο λόγος που ξαναδιάβασα το συγκεκριμένο βιβλίο.

 

ΔΑΝΕΛΛΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ (συγγραφέας αστυνομικών )

Παρόλο που η καραντίνα προσφέρεται για περισσότερο διάβασμα, η αλήθεια είναι ότι δεν διαβάζω όσο θα περίμενα και –κυρίως- διαβάζω με λιγότερο κέφι. Η σκέψη μου τρέχει στα καφέ και τα μπαρ όπου θα ήθελα να βρίσκομαι. Πιθανότατα κι εκεί θα ξεφύλλιζα κάποιο βιβλίο, αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία· για αργότερα. Αυτή την περίοδο διαβάζω, αποσπασματικά, διάφορες μελέτες για την αστυνομική λογοτεχνία και την ιστορία της. Μία που ξεχωρίζω είναι το The Literature of Roguery του Frank W. Chandler. Γραμμένη το 1907, είναι μια αναλυτική ιστορία της λογοτεχνίας της παρανομίας από το πικαρέσκο ως και το αστυνομικό, το οποίο τότε αρχίζει να εξελίσσεται σε αυτόνομο είδος. Ακούγεται «βαρύ», αλλά διαβάζεται ευχάριστα και κρατάει το ενδιαφέρον με τις πολύτιμες πληροφορίες που προσφέρει στον αναγνώστη. Η δική μου έκδοση είναι του 1958 (εκδόσεις Franklin, Νέα Υόρκη). Τα βράδια διαβάζω, ξανά, μια συλλογή με νουβέλες και διηγήματα του Philip K. Dick (Μέδουσα, 2002). Ταυτόχρονα, τις τελευταίες νύχτες άρχισα να διαβάζω το Τίποτε δεν χάνεται της Cloé Mehdi, (Πόλις, 2020). Τα διαβάζω πριν κοιμηθώ, πότε το ένα πότε το άλλο. Κάποιες νύχτες έχω ανάγκη να «ταξιδέψω» στο περασμένο μέλλον του Dick κι άλλες νοσταλγώ το παρόν του νουάρ κόσμου της Mehdi.

 

ΔΕΛΙΟΤΖΑΚΗΣ ΜΕΝΟΣ (σκηνοθέτης, ΕΡΤ)

Η έναρξη του πρώτου lockdown τον Μάρτιο, με βρήκε έχοντας στα χέρια μου, τη Φανή της Ευγενείας Μπογιάνου (Εκδόσεις Μεταίχμιο). Ένα μυθιστόρημα για τον εγκλωβισμό μιας εικοσάχρονης κοπέλας, της Φανής, στο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον της οικονομικής κρίσης, αλλά και στη σύγκρουσή της μεταξύ του ερωτικού ενστίκτου και της λογικής. Δεύτερο βιβλίο οι Πλάνητες της Όλγας Τοκάρτσουκ (Εκδόσεις Καστανιώτης). Η συνθήκες του ζούμε δεν μας επιτρέπουν τα ταξίδια. Ένα βιβλίο, διαρκές ταξίδι, ήταν μία νοητή διέξοδος, να ταξιδέψει ο αναγνώστης στις άκρες της γης. Τέλος, τα τελευταία ποιήματα του Τίτου Πατρίκιου, Ο δρόμος και πάλι (Εκδόσεις Κίχλι), αποτελείται από έντεκα ποιήματα, που ο ποιητής έγραψε κατά της διάρκεια του πρώτου εγκλεισμού. Έντεκα ποιήματα, που αποπνέουν το κλίμα στο οποίο βρίσκεται ο ποιητής. Βρισκόμαστε όλοι.

 

ΛΟΥΚΙΑ ΔΕΡΒΗ (συγγραφέας)

Στη δεύτερη καραντίνα βρήκα καταφύγιο στην ποίηση, ελπίζοντας άλλοτε στη πεζόμορφη, γυμνή ποίηση του «Χρονικού» (Κέδρος) του Τάκη Σινόπουλου και άλλοτε στην αγαπητική, εξομολογητική ποίηση του Ματθαίου Μουντέ στα «Αντίποινα»(Καστανιώτης) ή τέλος στην φιλοσοφικούς, απρόοπτους στίχους του Αντώνη Φωστιέρη στην «Πολύτιμη Λήθη»(Καστανιώτης)  Τρεις διαφορετικοί δημιουργοί μου έκαναν συντροφιά σε μια περίοδο που η ίδια δεν μπορούσα να σκεφτώ, να γράψω ή να διαβάσω κάποιο μυθιστόρημα, με την έννοια ότι η συντομία (και όχι η απλότητα) της ποίησης με βοήθησε να συγκεντρωθώ σε μια και μόνο ιδέα∙ το εκάστοτε ποίημα. Θαρρώ πως η οικονομία και η ακρίβεια των λέξεων στην ποίηση καθώς και οι μορφικές αναζητήσεις των ποιητών πολλά έχουν να προσφέρουν στους πεζογράφους σε κάθε εποχή – είτε γράφουν είτε όχι γι’ αυτό και συχνά ανατρέχω σε ποιητικές συλλογές της βιβλιοθήκης μου.

 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ (συγγραφέας, μουσικός παραγωγός)

Σε όλη την περίοδο της πανδημίας «άκουσα πολύ» (λοιμωξιολόγους και μουσική), αλλά διάβασα λίγο – περισσότερο το τελευταίο διάστημα, όταν η βασανιστική βλεφαρίτιδα που με ταλαιπώρησε μήνες άρχισε να υποχωρεί. Ιδού οι πρόσφατες επιλογές μου χωρίς αξιολογική σειρά. Ο θάνατος της νυχτοπεταλούδας της Βιρτζίνιας Γουλφ (Εκδ. Άγρα, μτφρ. Παλμύρα Ισμιρίδου) είναι ένα κομψοτέχνημα μικρού μήκους, και μάλιστα ασπρόμαυρο, αφού γράφτηκε λίγο καιρό πριν από την αυτοκτονία της συγγραφέως. Περιγράφει μια ζωή που φυλλορροεί (εντόμου μόνο;), αλλά με λέξεις άκρας υγείας. Η Γουλφ, για άλλη μία φορά, πραγματική μικροσκόπος μοναξιάς. Αν η Νυχτοπεταλούδα είναι μια μινιμαλιστική σπουδή πάνω στο θάνατο, το Μίλησε, μνήμη του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ (Εκδ. Πατάκη, μτφρ. Γιώργος Βάρσος) είναι η πλούσια καταγραφή μιας ζωής, μια συναρπαστική αυτοβιογραφική αφήγηση, στοχαστική και συνάμα σαρκαστική. Αρκεί, από τις 400 περίπου σελίδες του βιβλίου, να παραθέσω τις τρεις πρώτες γραμμές: «Το λίκνο αιωρείται πάνω από άβυσσο και η κοινή νοημοσύνη λέει ότι η ύπαρξή μας δεν είναι παρά αιφνίδιο ρήγμα φωτός ανάμεσα σε δύο αιωνιότητες ερέβους». Γνωστός σε μας περισσότερο από το θέατρο, ο Φρήντριχ Ντύρενματ είναι και ένας εξαιρετικός πεζογράφος. Το πρόσφατο Η βλάβη, Το τούνελ, Ο σκύλος (Εκδ. Αντίποδες, μτφρ. Γιάννης Καλιφατίδης) πέρα από την αφηγηματική του γοητεία και τη συνεχή κλιμάκωση του ενδιαφέροντος, προσθέτει λυρικούς τόνους στο παράλογο. Επιλογικά: οι φίλοι του ελληνικού τραγουδιού πρέπει να διαβάσουν τους υπέροχους στίχους του Ιάκωβου Καμπανέλλη που συγκεντρώνονται όλοι για πρώτη φορά (Άκουσε τη φωνή μου κι έλα,  Εκδ. Κέδρος), και οι φίλοι του κινηματογράφου να «δουν» στην πολύ μικρή οθόνη του βιβλίου τις σινεμασκόπ σκέψεις και τη μαεστρία του Αχιλλέα Κυριακίδη (Φωτεινό σκοτάδι, Εκδ. Πατάκη).

 

ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ ΜΙΝΩΣ (συγγραφέας)

Πολλές φορές σκέφτομαι αυτή την χιλιοειπωμένη δικαιολογία «δεν διαβάζω γιατί δεν έχω χρόνο», που όλοι ξέρουμε ότι ποτέ δεν έγινε πιστευτή από κανέναν. Αυτές τις γιορτές… η δικαιολογία προφανώς κόλλησε κόβιντ και μας άφησε χρόνους. Ιδού η περίκλειστη Ρόδος, ιδού και το πήδημα. Εγώ διαβάζω επιτέλους ένα πολύτιμο δώρο: Το Big screen είναι μια εξαιρετική αναδρομή του David Thomson στην ιστορία των ταινιών που έγραψαν ιστορία. Συχνά κάνει αναφορές σε διάφορα λογοτεχνικά έργα κι έτσι -κυριολεκτικά μέσα από «μία κινηματογραφική πάσα»- κατέληξα να διαβάζω και πάλι το διήγημα Ο Νεκρός, από τους Δουβλινέζους τους Τζέιμς Τζόις. Ταυτόχρονα έχω ξαναπέσει στα μαγικά ταξίδια του Δον Κιχότη του Θερβάντες και ειδικά στον αγαπημένο μου δεύτερο τόμο, ενώ τις νύχτες κόβω βόλτες παρέα με τον γνωστό σκοτεινό συνωμότη Μιχάλη Κατσαρό και τα ποιήματά του.

 

 

ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ ΜΑΝΙΝΑ (συγγραφέας)

Διαβάζω βιβλία σχετικά με αυτό που γράφω ανά περιόδους. Τώρα, γράφω ένα μυθιστόρημα με ιστορικές διαστάσεις, που ξεκινάει το 1821, άρα κινούμαι σε αυτά τα πλαίσια. Διάβασα:  Η Καθημερινή ζωή των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία του Ι. Μ. Χατζηφώτη, πολύ ενδιαφέρον, αν και θα ήθελα περισσότερες λεπτομέρειες για την καθημερινότητα των προγόνων μας – οι πληροφορίες για την ζωή το 1821 είναι όλα τα λεφτά. Αντίστοιχα ισχύουν και για το Flame of Freedom, the Greek war of independence 1821, του David Brewer, παλιό, αράχνιαζε στη βιβλιοθήκη μου μέχρι που ήρθε η ώρα του. Μπόλικη ιστορική πληροφορία που λίγο την βαριέσαι, αλλά τέλειο το κομμάτι για τον Λόρδο Βύρωνα, νομίζεις ότι τον γνωρίζεις προσωπικά… Τελειώνω το Border: a journey to the edge of Europe, της Βουλγάρας (που ζει όμως στην Σκωτία), Kapka Kassabova. Είναι ποιήτρια και φαίνεται, γράφει με ποιητικό τρόπο για τα σύνορα Βουλγαρίας, Τουρκίας και Ελλάδας, κι επειδή τα ξέρω εκεί τα μέρη ως την Ανατολική Θράκη και Αδριανούπολη, που ήταν η πατρίδα της μιας γιαγιάς μας, σου δίνει τέλεια την αίσθηση του χώρου ακόμα κι όταν το παρακάνει με την ποιητικότητα. Το πρώτο βιβλίο το πήρα από το σαιτ της «Πολιτείας», το δεύτερο το είχα χρόνια, το τρίτο το παράγγειλα στο Άμαζον στα Αγγλικά, αν και έχει μεταφραστεί  – ο φίλος και συνάδελφος Γιάννης Νένες το διάβασε στα Ελληνικά στην αρχή του λοκντάουν και μου το σύστησε, «επειδή του θύμισε εμένα» όπως είπε, πολύ κολακευτικά. Εννοείται διάβασα άλλα δέκα βιβλία αυτόν τον καιρό, αλλά μόνον για τρία γράφω εδώ, αν χρειαστείτε κι άλλα, είμαι ο άνθρωπός σας…

 

ΙΟΥΛΙΤΑ  ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ (ποιήτρια)

Ένα βιβλίο αντίδοτο στη σιωπή, είναι  το  μυθιστόρημα Le ghetto Intérieur  του Santiago H.Amigorena, (εκδ. pol), που αναφέρεται στο βασανιστικό εσωτερικό «γκέτο»  της εξορίας, της δίωξης, του φόβου .Μία  ιστορία με θέμα την γενοκτονία των Εβραίων της Πολωνίας γραμμένη από την απόσταση της λατινικής Αμερικής. Ο συγγραφέας εξομολογείται ότι ξεκίνησε το βιβλίο για να πολεμήσει την σιωπή που τον  είχε πνίξει. Και ιστορεί την προέλευση αυτής της σιωπής. Μια εμπεριστατωμένη θεώρηση της σκέψης του 18^ου και  κυρίως 19^ου αιώνα, ένα  βιβλίο για την   διαμόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης είναι και το κλασικό έργο του Κ. Θ. Δημαρά Νεοελληνικός διαφωτισμός (εκ. Ερμής). Προβληματισμοί , κυρίαρχες έννοιες που αποτελούν την βάση της Πολιτείας, πρωταρχικές ιδέες που διαμόρφωσαν το ιδεολογικό πλαίσιο για την διεκδίκηση της εθνικής ελευθερίας  αποτυπώνονται στις σελίδες του.  Το Εκεί (εκ. Κέδρος)  του Γιώργου Βέη,  βιβλίο ταξιδιωτικής μαρτυρίας,  προτείνει τον συνεχώς μεταβαλλόμενο τόπο του ταξιδιού ως επιφάνεια πολλαπλών δεδομένων έκπληξης, γνώσης και αίσθησης, με σταθερή οπτική αυτήν της ποίησης. Την οπτική που αποκαλύπτει τα όντα , που κάνει ορατή την υπερβατική διάσταση του τοπίου, που προκαλεί αλλά και αποδίδει τις συγκινήσεις της ψυχής. Το «Εκεί» της Ινδονησίας , του Βιετνάμ των κήπων της Ιαπωνίας μέσα από εικόνες, αιφνιδιασμούς  κι επιθυμίες μάς απευθύνει μια προτροπή περιπλάνησης σε ιδέες και τόπους.

 

 

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ (καθ. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, μεταφράστρια)

Tony Judt, Το πανδοχείο της μνήμης. (Μετ/ση Γιώργος Καράμπελας, Κώστας Λιβιεράτος). Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2019. Το ερώτημα διαβάζοντας αυτό το βιβλίο είναι το πώς γίνεται να πεθαίνεις και να μπορείς να διατυπώνεις με τόση λεπτομέρεια, ενάργεια, τρυφερότητα, ειρωνεία, θυμό και χιούμορ μαζί. Ο συγγραφέας υπαγόρευσε το βιβλίο, όντας ήδη παραπληγικός, και συμπύκνωσε σε αυτό παιδικές αναμνήσεις, παρατηρήσεις για τον περασμένο αιώνα και τους διανοούμενους Ανατολής και Δύσης, για την πανεπιστημιακή του καριέρα, για την Αμερική, για τη σπουδαιότητα του λόγου, για τη φρίκη του απολυταρχισμού. Εξαιρετικό. Mahir Guven, Μεγάλος Αδερφός. (Μετ/ση Λίζυ Τσιριμώκου). Αθήνα: ‘Ικαρος 2019.Ένα μυθιστόρημα σε δυο παράλληλες αφηγήσεις: Δυο αδέλφια, Άραβες, ένας γιατρός τζιχαντιστής και ένας οδηγός ταξί-ούμπερ αφηγούνται την ιστορία τους – μια ιστορία σε αραβικό παρισινό προάστειο, σε έναν μικρόκοσμο αποκλεισμού και βίας. Λόγος θεατρικός, με πόνο και χιούμορ – ένα μυθιστόρημα συναρπαστικό. Θωμάς Κοροβίνης, Ο θρύλος του Ασλάν Καπλάν. Αθήνα: Άγρα 2018.Όποιος θέλει να καταλάβει τι θα πει πολυπολιτισμικότητα και πολυγλωσσία αξίζει να έχει διαβάσει αυτή την πολύχρωμη, ζωντανή ιστορία για τη Θεσσαλονίκη το 1917, την χρονιά της μεγάλης πυρκαγιάς. Χωρίς δραματικές κορυφώσεις ο Κοροβίνης κεντάει μελετημένα το πιο γοητευτικό πορτρέτο της πόλης και των ανθρώπων της που ολοφάνερα λατρεύει.

 

ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΣ (δημοσιογράφος, ιστορικός)

Σε συνθήκες εγκλεισμού, όπως αυτές που ζούμε, είναι δύσκολο για κάποιον που διαβάζει «επαγγελματικά» να διαχωρίσει αναγνώσεις απέναντι στις οποίες νιώθει την υποχρέωση να ανταποκριθεί με κάποιον τρόπο και εκείνα τα απολύτως ελεύθερα αναγνώσματα που διαβάζει χωρίς «σκοπό», για τη χαρά της ανάγνωσης και μόνο. Καθώς δεν αποτελώ συστηματικό αναγνώστη λογοτεχνίας, η πεζογραφία συνιστά μια πρώτη, άσφαλτη κατηγοριοποίηση: Απόλαυσα τους αργούς ρυθμούς που χαρακτηρίζουν τα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους διηγήματα του Largo (Πόλις, 2020), του πρωτοεμφανιζόμενου στην πεζογραφία Γιάννη Μπαλαμπανίδη· το ίδιο με προσέλκυσε με το σκοτεινό κόσμο της μεταπολεμικής Ελλάδας, μέσα στον οποίο τοποθετεί τη γεμάτη εκπλήξεις σχέση ενός πατέρα με τον γιο του, το μυθιστόρημα του Νίκου Δαββέτα Άντρες χωρίς άντρες (Πατάκης, 2020). Όπως σε διακοπές, διάβασα με ευχαρίστηση μια μελέτη για ένα θέμα απολύτως έκκεντρο σε σχέση με τα προσωπικά μου ενδιαφέροντα: την αφήγηση της περιπέτειας της αποκρυπτογράφησης της μινωικής γραφής μέσα από την ερευνητική πορεία των πρωταγωνιστών της, από την Margalit Fox (Στον Λαβύρινθο της Γραμμικής Β, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2020). Τέλος, το βιβλίο που διάβασα απνευστί μέσα σε ένα βράδυ ήταν οι Έντεκα συναντήσεις του Σταύρου Ζουμπουλάκη με τον Στρατή Μπουρνάζο (Πόλις, 2020), μια αναδρομή στη διανοητική και πνευματική πορεία του προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης με «εμβρυουλκό» τον γνωστό ιστορικό και επιμελητή εκδόσεων.

 

ΚΑΛΦΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ (συγγραφέας αστυνομικών)

Ζωρζ Περέκ, Ζωή. Οδηγίες χρήσεως, Μτφρ.: Αχ. Κυριακίδης. Ίσως, το απόλυτο ανάγνωσμα για οποιαδήποτε μορφή εγκλεισμού. Ο Περέκ μάς ξεναγεί στα έγκατα της καθημερινότητας μιας παρισινής πολυκατοικίας και (από)συναρμολογεί ένα παζλ βιογραφιών και εσωτερικών χώρων (interieur) σ’ ένα λογοτεχνικό οδοιπορικό και επιτυχημένο πείραμα συνάμα, που απορροφά τον αναγνώστη σε μία πρωτόγνωρη περιγραφική και γλωσσική δίνη. Death Sentences, 20 Stories of Deadly Books, Murderous Booksellers and Lethal Literature, Edited by Otto Pentler, introduced by Ian Rankin.Head of Zeus, 2014. Μία συλλογή διηγημάτων μυστηρίου από γνωστούς συγγραφείς (Ράνκιν, Σπιλλαίην, Όουτς κ.ά.), κάποια με αστυνομικό περίβλημα, που καθηλώνει τον αναγνώστη, αποκαθηλώνοντας κατ’ ουσίαν το βιβλίο. Ανάγνωσμα που μάς μεταφέρει σ’ έναν αλλόκοτο κόσμο, στα όρια του μεταφυσικού και του φανταστικού, όπου το βιβλίο μετατρέπεται σε φονικό όπλο.  Έξι Ρώσοι παίζουν χαρτιά. 7 ρωσικά διηγήματα. Μτφρ. – επίμ.: Ευγ. Κριτσέφσκαγια. Οροπέδιο, 2018. Όταν η υψηλή λογοτεχνία συναντά την δεινή χαρτοπαιξία! Η συλλογή αυτή αναδεικνύει «το παιγνίδι της τράπουλας ως μοιραία μεταφορά. Έξι Ρώσοι συγγραφείς (Τσέχωφ, Λερμόντωφ, Γκριν, που υμνεί με ομηρική διάθεση «τον άνδρα της πράσινης τσόχας», κ.ά.), κάθονται στο τραπέζι για να παίξουν με τη λογοτεχνικότητα της γλώσσας μια ιδιότυπη παρτίδα στα χαρτιά.

 

ΚΑΝΑΚΗ ΔΗΜΗΤΡΑ (φιλόλογος, εκπαιδευτικός)

Κάποια βιβλία  σε στιγματίζουν  τόσο ,ώστε  μοιάζουν σαν έρωτας με την πρώτη αλλά και με την τελευταία ματιά. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν ,κατά την ταπεινή μου γνώμη, τα παρακάτω βιβλία: Μοναξιά από χώμα της Μάρως Βαμβουνάκη. Βιβλίο που διεισδύει  στα μύχια της ψυχής ενός  άντρα, απομονωμένου σε ένα νησί ,παραδομένου στο αδιέξοδο ενός έρωτα χωρίς ανταπόκριση, σχεδόν κατασκευασμένου στο αυτιστικό μυαλό του. Η συγγραφέας καταφέρνει να κάνει τον αναγνώστη όχι μόνο θεατή αλλά και συνοδοιπόρο του ήρωα ,που χάνεται κυριολεκτικά και μεταφορικά στα κύματα της φουρτουνιασμένης  από ερωτικό πόνο ψυχής του. Αναψηλάφηση του Βασίλη Γκουρογιάννη .Βαθιά ατμοσφαιρικό, σχεδόν επώδυνο, καθρέφτης της μεταπολιτευτικής Ελλάδας και των  παιδιών της  ,όσα   επέζησαν τραυματισμένα σωματικά και ψυχικά  από τα βασανιστήρια   της Χούντας. Το βιβλίο ,εκτός από πλοκή που παραπέμπει σε film noir ,διαθέτει στο τέλος μια λυτρωτική κάθαρση που αποζημιώνει και αποσυμπιέζει τον αναγνώστη. Ο εξομολόγος του θεού του Νικου Μάντζιου. Σε αυτό το βιβλίο εκτός από τον ανατρεπτικό, σχεδόν αναρχικό τίτλο του που σε  ελκύει έντονα ,η ανάγνωση των αλυσιδωτών ιστοριών του  σου δημιουργεί  έναν υγιή ψυχαναγκασμό να τις πας παρακάτω ,να φτάσεις στο τέλος  τους και ταυτόχρονα να καθηλωθείς σε  ιδέες  φρέσκιες και  πρωτόγνωρες. Ο χειρισμός της γλώσσας άψογος, αποκαλύπτει  τον σεβασμό του συγγραφέα τόσο στη σημασία όσο  και στη δισημία των λέξεων.

 

ΜΕΝΗ ΚΑΝΑΤΣΟΥΛΗ (καθ.Παιδικής Λογοτεχνίας, ΑΠΘ)

Στην καραντίνα διάβασα μόνο παλιά βιβλία, χρόνια αφημένα στη βιβλιοθήκη μου. Και όταν τα ξανάπιασα στα χέρια μου, άρχισα να διαβάζω και ταυτόχρονα να θυμάμαι –ή να νομίζω ότι θυμάμαι- παλιές εικόνες, ιδέες και αναμνήσεις που μου έρχονταν στο νου από 40-30 χρόνια πριν, από την εποχή των σπουδών μου, σε Θεσσαλονίκη και Παρίσι. Και μαζί με τη συγκίνηση του βιβλίου ήρθε και η συγκίνηση των αναμνήσεων. Τα βιβλία που διάβασα ήταν πολλά, όμως εδώ ξεχωρίζω τρία: Η δεσποινίς του Ίβο Άντριτς, και μαζί θυμόμουν αυτή την περίεργη γοητεία που άσκουσε επάνω μου –τότε αλλά ακόμη τώρα- ο σλαβικός κόσμος αλλά και η Κεντρική Ευρώπη, με τη ραφιναρισμένη με ένα δικό της τρόπο κουλτούρα δεκαετιών. Παρά τον αυστηρό, εσώκλειστο –σε συναισθήματα κυρίως- χαρακτήρα της δεσποινίδας, με συνάρπαζε να διαβάζω τα επεισόδια της άχαρης ζωής της.Το δεύτερο είναι Οι εξομολογήσεις μιας μάσκας του Γιούκιο Μισίμα. Μια άλλη κουλτούρα, που μέσα από τη βία και τα σεξουαλικά ένστικτα του βασικού χαρακτήρα με αναστάτωνε για την ορμή των αισθημάτων και των αισθήσεων που μου προκαλούσε. Και για έναν ακόμη λόγο, καθώς στο πλαίσιο των τωρινών επιστημονικών ενδιαφερόντων μου ξαναείδα με άλλο μάτι την παιδική ηλικία του ιδιόρρυθμου και με διαταραγμένα οράματα ήρωα.Τέλος, αν και δύσκολο στην ανάγνωση, με συγκλόνισε πάλι το Κάτω από το ηφαίστειο του Μάλκολμ Λόουρυ, καθώς οι σελίδες του είναι γεμάτες από τον παραληρηματικό λόγο ενός αθεράπευτου αλκοολικού. Ένας ακόμη χαρακτήρας, στα όρια της ανθρώπινης αντοχής και ταυτόχρονα τόσο ανθρώπινος.

 

ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (συγγραφέας, περ. Οροπέδιο)

Όταν για πρώτη φορά στη ζωή μου, βυθισμένος σε κάποια λογοτεχνικά διαβάσματα, συνάντησα τη λέξη ‘λοιμοκαθαρτήριο’, εντυπωσιάστηκα. Δεν κατάλαβα αμέσως τί σημαίνει. Όταν έμαθα ρωτώντας και ψάχνοντας τρομοκρατήθηκα. Πανούκλα, χολέρα, λέπρα, τύφος είναι μερικές ασθένειες που είναι συνδεδεμένες με το λοιμοκαθαρτήριο, και σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, “λαζαρέττο”. Τότε έμαθα και την λέξη  καραντίνα. Ο covid -19 ο οποίος εμφανίστηκε ‒όχι και τόσο ξαφνικά‒ μου θύμισε τη λέξη λοιμοκαθαρτήριο και ξύπνησε τους φόβους που αισθάνθηκα, όταν την πρωτοσυνάντησα. Την τελευταία περίοδο, διάβασα αρκετά βιβλία, καθώς προετοιμάζω κάποιες εκδόσεις του ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ. Αλλά θα σταθώ κυρίως σε ορισμένες, ιδιαίτερες αναγνώσεις της πεζογραφικής μας παράδοσης. Μπήκα στο “ορυχείο” το οποίο λέγεται Κωσταντίνος Χατζόπουλος, κι άρχισα την ανασκαφή σε αυτό. Δάκρυσα με την Τασσώ. Στην συνέχεια επανήλθα στον αριστοτέχνη δημιουργό της αληθινής μας παράδοσης, Ζαχαρία Παπαντωνίου και συγκινήθηκα διαβάζοντας Τα ψηλά βουνά. Τέλος, έσκυψα στην πηγή από την οποία πίνω νερό, στον συντοπίτη μου Ανδρέα Καρκαβίτσα, διαβάζοντας το βιβλίο του Ο Αρχαιολόγος και απορώ, γιατί δεν το διδάχτηκα ποτέ και γιατί δεν διδάσκεται στο Ελληνικό Σχολείο. Θα ήταν μια γόνιμη αρχή για την εγκατάλειψη της  στείρας αντίληψης που καλλιεργείται στους νεοέλληνες, για τη σχέση τους με το παρελθόν τους.

 

ΔΩΡΑ ΚΑΣΚΑΛΗ (ποιήτρια)

Η καραντίνα που επιβλήθηκε στη Θεσσαλονίκη νωρίτερα, μας έκλεισε πάλι εντός. Το σπίτι έγινε γραφείο και σχολείο κι ο χρόνος αχανής και συγχρόνως λίγος για να χωρέσει η ανάγνωση, η δημιουργία και η καθημερινότητα. Τα αδιάβαστα βιβλία στο κομοδίνο αποτέλεσαν τη διαχωριστική γραμμή, το μόνο σύνορο σε μια διαρκώς επαναλαμβανόμενη ημέρα. Ο αδόκητος χαμός του ποιητή Δημήτρη Ελευθεράκη με οδήγησε σε μια σπουδαία συλλογή, τα Εγκώμια (Πατάκης 2013). Το ποιητικό βλέμμα διατρέχει αιώνες ιστορίας, η θεματική αντλεί από τον Οβίδιο έως τον Ίψεν και τον Ζέμπαλντ, η αλληγορική φύση των ποιημάτων σχολιάζει με υπόρρητο αλλά δραστικό τρόπο και την σύγχρονη εποχή. Ένα άλλο βιβλίο που διάβασα, αλλά όχι ακόμα σε υλική μορφή, καθόσον μου το εμπιστεύτηκε η δημιουργός του, ποιήτρια Αριστέα Παπαλεξάνδρου είναι η Νυχτερινή Βιβλιοθήκη που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τον Κέδρο. Στην πιο ώριμη στιγμή της, με την τολμηρή καυστική της γραφή κάνει τέχνη σχολιάζοντας τα κακώς κείμενα της ποιητικής τέχνης, πειραματίζεται με τη σύζευξη στίχου και θεάτρου και αποχαιρετά τις μεγάλες απώλειες της ζωής της με τρόπο που να αφορά κι εμάς. Το πιο ταιριαστό βιβλίο σε σχέση με την ιστορική συγκυρία ήταν η εξαιρετική συλλογή διηγημάτων του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη Σε ποιον ανήκει η κόλαση (Μεταίχμιο 2019). Οι μικροιστορίες συνθέτουν την μεγάλη ιστορία δύο αιώνων της Ελλάδας. Γραφή οικονομημένη, με χιούμορ, συγκινημένη όσο χρειάζεται, παραδίδει υποδειγματικά έναν κατάλογο ιστοριών που συγκροτούν ένα ενιαίο λογοτεχνικό αφήγημα.

 

ΚΑΤΣΑΡΟΥ ΒΙΚΥ (ποιήτρια)

Σε αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση κοινωνικής απομόνωσης, τα βιβλία που επέλεξα να διαβάσω ήταν αρκετά ετερόκλητα, ίσως από μια ενδόμυχη ανάγκη να βρεθώ σε πολλούς κόσμους ταυτόχρονα. Το πρώτο από τα βιβλία που με συντρόφεψαν είναι η Φιρντάους της Ναουάλ Σααντάουι, από τις εκδόσεις Δώμα, το χρονικό μιας γυναίκας υποταγμένης στην πατριαρχική κοινωνία και η αδιάκοπη προσπάθειά της να απελευθερωθεί τόσο κοινωνικά όσο και υπαρξιακά, μέσα από έναν λόγο με μια αχνοφέγγουσα ποιητικότητα, μαζί με αρκετά βίαιες σκηνές. Αφήνοντας το πεζογραφικό είδος και προσφεύγοντας σε εκείνο της ποίησης, ξεχώρισα την πρώτη ποιητική συλλογή του Γιάννη Καλογήρου, Έρμαια Δισταγμών, από τις εκδόσεις Θράκα. Παρότι είναι το πρώτο του βιβλίο, η γραφή του αφήνει το δικό της αποτύπωμα καθώς έχει ιδιαίτερη φωνή, δική του. Πρόκειται για ένα μπλέξιμο θάλασσας, αρμύρας, μια σύνθεση από βλέμματα, ιδρώτα και σεντόνια υπό το φως ενός εκτυφλωτικού ζεστού ήλιου. Κλείνοντας, δεν θα μπορούσα να μην παραδεχτώ ότι διάβασα και αρκετά παιδικά, νιώθοντας αυξημένη ανάγκη αυτοφροντίδας. Εκείνο που ξεχώρισα λίγο παραπάνω είναι τα Κορίτσια που Έγιναν Μύθος, της Κατερίνας Σέρβη, από τις εκδόσεις Διόπτρα. Δεκαοχτώ μυθικές ηρωίδες που βρίσκονταν στη σκιά των ηρώων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, ορθώνουν το παράστημά τους και μιλούν για θάρρος, αλτρουισμό, αγάπη και συγχώρεση. Ας μείνουμε αφοσιωμένοι στην αγάπη, λοιπόν, όπως θα έλεγε κι η Οινώνη, κοινωνικά ευσυνείδητοι όπως η Ιφιγένεια και καρτερικοί όπως η Ανδρομάχη!

 

ΚΑΤΣΟΥΡΟΥ ΈΦΗ (ποιήτρια)

Η ελευθερία παραμορφώνεται και ο χώρος αποκτά όρια σφιχτά, ο χρόνος ακολουθεί και δραματικά συστέλλεται. Και αυτή τη δεύτερη φορά που βαδίζουμε σταθερά προς την μεγαλύτερη νύχτα του έτους συστέλλεται δραματικότερα και άτακτα. Οι αναγνώσεις ακολουθούν το ρυθμό της ζωής, άτακτες και σπασμωδικές, μοιρασμένες ανάμεσα στα δωμάτια, μπλέκονται με τα επαναληπτικά παραμύθια που προφέρονται δυνατά προς εκπλήρωση της επιθυμίας ενός μικρού παιδιού. Και αν έπρεπε να τους δώσω τίτλο, θα ήταν οι αναγνώσεις της επιστροφής· σε τόπους οικείους του χθες και του αύριο:       Στον τόπο του Ελύτη, όπου πάντα φωλιάζω τις ανυπεράσπιστες ώρες μου, κινούμενη αχρονικά και διανύοντας όλη την απόσταση της ποίησής του μέσα στον πολυκαιρισμένο συγκεντρωτικό τόμο των Ποιημάτων του (Ίκαρος) που κρατώ από την Β’ Γυμνασίου πάντα δίπλα μου. Στον τόπο των Χριστουγέννων του φίλου ποιητή Λευτέρη Ξανθόπουλου, σε ένα Warum? (=Γιατί;) (Καστανιώτης), που τον περιέχει ατόφιο, να μας διηγείται τις χριστουγεννιάτικες ιστορίες του με την στεντόρεια φωνή του, φέτος, πρώτη χρονιά, από ψηλά για να μας ξεναγήσει στα λυπημένα Χριστούγεννα των ποιητών. Στον τόπο του Καλοκαιριού του Αλμπέρ Καμύ (Πατάκης, μτφρ Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ, Μαρία Κασαμπαλόγλου-Ρομπλέν), με τα ποιητικά του δοκίμια που ολοκληρώνονται στην πρόταση: «το ότι ζω σημαίνει άραγε πως τρέχω προς το χαμό μου; Ας τρέξουμε πάλι χωρίς ανάπαυλα προς το χαμό μας. Είχα πάντα την αίσθηση πως ζούσα στο πέλαγος, σε κίνδυνο, στην καρδιά μιας μεγαλόπρεπης ευτυχίας.» και με αφήνει να αναρωτιέμαι γιατί απόψε εμείς ακινητούμε…

 

 

ΛΙΛΑ ΚΟΝΟΜΑΡΑ (συγγραφέας)

Όποτε λείπω για μεγάλο διάστημα στο εξωτερικό, όποτε χάνω δηλαδή τον κοινωνικό και κυρίως γλωσσικό ιστό που με περιβάλλει, η ανάγκη να διατηρήσω την επαφή με κάνει να ανατρέχω σε κείμενα  αναφοράς όπως είναι αυτά της αρχαίας ελληνικής γραμματολογίας ή της δημοτικής παράδοσης που είναι κατ’ εξοχήν ο κόσμος της προφορικότητας, ο δημόσιος, πολυφωνικός λόγος. Φαίνεται πως ο εγκλεισμός λειτούργησε μέσα μου ανάλογα κι έτσι κατέφυγα για άλλη μια φορά στα Δοκίμια για το δημοτικό τραγούδι του Παντελή Μπουκάλα (εκδ. Άγρα) και τις Παραμυθολογικές μελέτες (εκδ. Αρμός) του Βάλτερ Πούχνερ για την ελληνική μυθολογία και τους τρόπους που εισχωρεί στο λαϊκό παραμύθι. Στον δύσκολο αυτόν χειμώνα, ένιωσα ότι ταιριάζει πολύ το ομώνυμο μυθιστόρημα της Άλι Σμιθ (μτφρ. Μιλτιάδης Αργυρόπουλος, εκδ. Καστανιώτη). Τέσσερις άνθρωποι συγκεντρώνονται για τα Χριστούγεννα σε μια έπαυλη. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα σκληρό, που δεν πραγματεύεται «…το πόσο όμορφα φαίνονται όλα κάτω από τον παγετό», όπου πρωταγωνιστεί μια ηρωίδα που δεν διαθέτει το «σωστό είδος ώριμης γυναικείας διάθεσης, διαποτισμένης από γαλήνια, εμπειρική σοφία, μετατρέποντάς το σε ένα διήγημα βαθυστόχαστο, αξιοπρεπές, συμβατικό στη δομή του…» Μια ενδιαφέρουσα, πολυπρισματική αφήγηση που εγείρει πολλά ζητήματα με χιούμορ και θλίψη, με χάρη και λογοπαίγνια εφάμιλλα μιας σαιξπηρικής κωμωδίας.  Εξίσου απολαυστικό βρήκα ένα από τα βιβλία των νεοσύστατων και εξαιρετικά καλαίσθητων εκδόσεων Στιγμός-Ευρασία: Η ιστορία μιας νουβέλας (μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς), όπου ο Τόμας Γουλφ περιγράφει έξοχα τη γέννηση ενός συγγραφέα και το μέγεθος της ψυχικής και σωματικής δοκιμασίας που προϋποθέτει η δημιουργία.

 

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ (συγγραφέας)

Djuna Barnes, Νυχτοδάσος, Μετάφραση: Αργυρώ Μαντόγλου, Gutenberg. Η Djuna Barnes (1892 – 1982) υπήρξε μια έντονη φυσιογνωμία στο αμερικάνικο κίνημα ουσιαστικής χειραφέτησης των γυναικών. Το «Νυχτοδάσος» είναι μια σύνθεση φεμινιστικής και λεσβιακής λογοτεχνίας και παράλληλα μια ρεαλιστική απεικόνιση του τρόπου ζωής στην κεντρική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου μέσα από κοινωνικές αναζητήσεις, ατομικές επαναστάσεις και σεξουαλικές διεκδικήσεις.Andrew Ridker, Οι αλτρουιστές, Μτφρ: Σοφία Τάπα, Κλειδάριθμος. Ο Andrew Ridker (1991) με το πρώτο του κιόλας αυτό μυθιστόρημα θεωρήθηκε ως ένας από τους πλέον ταλαντούχους νέους συγγραφείς στης Αμερικής. Το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί τον άξονα πάνω στον οποίο θα ξετυλιχτεί η παρουσίαση των εσωτερικών θέσεων και αντιθέσεων που φέρνουν κοντά μα και απομακρύνουν τα μέλη μιας μέσης αμερικανικής οικογένειας που αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, αλλά και την αταξία των ατομικών παρελθόντων. Οχράν Παμούκ, Ινστανμπούλ ,Μτφρ: Στέλλα Βρετού, Πατάκης. Ιδιαίτερα γνωστός μα και αγαπητός στο ελληνικό κοινό ο Οχράν Παμούκ, με το βιβλίου του (που επανακυκλοφορεί σε νέα εμπλουτισμένη έκδοση) μας προσφέρει από τη μια την καταγραφή της προσωπικής του διαδρομής από τα χρόνια που ήταν παιδί έως τις μέρες μας, και από την άλλη μια χαρτογράφηση αυτής της Πόλης με τις πολλαπλές ταυτότητες. Η ματιά ενός συνειδητοποιημένου διανοούμενου της εποχής μας  καταφέρνει σχεδόν να ταυτίσει την ενηλικίωση ενός άντρα με την σοφή θλίψη μιας πόλης που αρνείται να αποσυρθεί από το προσκήνιο της Ιστορίας.

 

ΚΟΥΜΗΣ ΜΑΝΟΣ (φιλόλογος, κριτικός)

Η περίοδος της καραντίνας μαζί με την ψευδαίσθηση περίσσειας χρόνου που γέννησε, δυστυχώς, μεγένθυνε την αίσθηση ρευστότητας, μεταιχμίου και διάσπασης. Ως εκ τούτου, η ανάγνωση, το βιβλίο κλήθηκε να καλύψει ένα βαθύτατο ρήγμα, τόσο χρονικό όσο και ψυχικό. Δύσκολη αποστολή. Παρ’  όλα αυτά, αρκετά βιβλία από την πλούσια εγχώρια και ξένη παραγωγή κατάφεραν να γεφυρώσουν το χάσμα. Επιλέγω να αναφέρω την εμβριθή μελέτη του Αντώνη Λιάκου Αποκάλυψη, Ουτοπία και Ιστορία. Οι μεταμορφώσεις της ιστορικής συνείδησης ( 2012, Πόλις ), στο βαθμό που καταφέρνει να δαμάσει ένα ευρύ πεδίο, με τρόπο εναργή, σαφή και γοητευτικό. Παράλληλα, αναμετρήθηκα για μία ακόμη φορά με τον λεβιάθαν της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας Μόμπι Ντικ ή η φάλαινα του Herman Melville ( 1991, Gutenberg ) σε μετάφραση Α. Κ. Χριστοδούλου. Ένα έργο, στο οποίο καλό είναι να επιστρέφουμε. Τέλος, οι ποιητικά και ρυθμικά κεντημένες προτάσεις του Δημήτρη Καρακίτσου με τον Δον Υπαστυνόμο του ( 2020, Αντίποδες ) ένωσαν μαγικά τον κόσμο του Θερβάντες και του Σαίξπηρ με τον Πόε και τον Σκαρίμπα. Έργο που σίγουρα περιμένει το ανάλογο σχόλιο. Τρία βιβλία, λοιπόν, «ανοιχτά», μα πάνω από όλα δυνατά και όμορφα που κοσμούν τους αντίστοιχους εκδοτικούς οίκους και ανταμείβουν με κάθε ανάγνωση.

 

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙΟΥ (καθ.Πανεπιστήμιο Πατρών)

Δεν θα αναφερθώ σε ποιητικά βιβλία που διαβάζω καθημερινά και εκτός καραντίνας—παλαιότερους ποιητές, σταθερά σημεία αναφοράς, αλλά και νέους–, αναζητώντας «το ξάφνιασμα» που προσδιόρισε εύστοχα ο Μαρωνίτης: την ευτυχία της σωστής λέξης στην κατάλληλη θέση. Θα παραλείψω και τα διηγήματα που επίσης προσφέρονται για ανάγνωση και σε περιόδους πίεσης. Θα επικεντρωθώ σε βιβλία που κοιτάς κάθε τόσο ενοχικά στο «ράφι αναμονής» της βιβλιοθήκης σου γνωρίζοντας πως δύσκολα θα βρεις τον χρόνο που χρειάζονται:  Το πρώτο εκτενές λογοτεχνικό βιβλίο που διάβασα στη δεύτερη φάση της πανδημίας είναι το μυθιστόρημα Κοιλάδες του φόβου (Εκκρεμές 2019) της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη, ένα μυθιστόρημα στοχασμού πάνω στην ύπαρξη και τόπο συνάντησης πολλών φωνών που κατοικούν τη λόγια συγγραφέα του. Διάβασα, επίσης, το τελευταίο μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ (Τόπος, 2020), που αποτελεί τη μήτρα όλων του των μυθοπλασιών, έργο σφραγισμένο από τη σύνθετη και απαιτητική συγγραφική ιδιοπροσωπία του σε όλα τα επίπεδα: χαρακτήρων, πλοκής, αφηγηματικών τεχνικών, ιδεολογίας. Πρόσφατα διάβασα το τελευταίο βιβλίο του Μισέλ Φάις, Η ερευνήτρια (Πατάκης 2020), μυθιστόρημα που προϋποθέτει αναγνωστική συνείδηση σε πλήρη εγρήγορση και εξοικείωση με το προηγούμενο έργο του συγγραφέα αλλά και με το έργο του Κάφκα, για να αναγνωρίσει κανείς τις καφκικές ραφές που συγκρατούν ενδυναμώνοντας την αγωνία της ύπαρξης. Συστήνω ενθουσιωδώς και τα τρία!

 

 

ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ ΚΩΣΤΑΣ (ποιητής, περ. Ο Μανδραγόρας)

δεν έχω μάτια/ παρά για το ματάκι/ της εξώπορτας… μας προϊδεάζει ο Χάρης Μελιτάς στα 50 χαϊκού για την καραντίνα, υπό τον τίτλο μένοντας σπίτι [ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2020, σελ. 58]. Πέρα από τη σοβαρότητα της πανδημίας αυτό που σίγουρα θα αναδιατάξει τον πλανήτη, και η εμφάνιση του covid διευκολύνει, θα ’ναι η τελική επικράτηση της βιο-κυβερνητικής, με συνέπειες ακόμη άγνωστες για τον άνθρωπο: «Σ’ αυτόν τον κόσμο/ δεν κάνω τίποτ’ άλλο/ Προσαρμόζομαι». Εξ αποστάσεως μαθήματα, δουλειά στο σπίτι, περιορισμός μετακινήσεων, μάσκα (που κρύβει το πρόσωπό μας), αποστάσεις ασφαλείας βαραίνουν την ήδη αυξανόμενη απομόνωση: «Ρίξτε στο μέλλον/ αποχρώσεις σιωπής/ Μη μαρτυρήσει» γράφει ο Μελιτάς εκφράζοντας τους φόβους μας. Αυτή η διαρκής αναζήτηση του χαμένου χρόνου που μοιάζει δύσκολη η αναπλήρωσή του: «λόγω ανάγκης/πωλείται νεκρός χρόνος./ Επιπλωμένο».  Μέσα από σένα είναι το επόμενο βιβλίο, μια συλλογή διηγημάτων σε επιμέλεια Δημήτρη Βαρβαρήγου, [εκδ. 24 Γράμματα, σελ. 274] που κυκλοφόρησε με το τέλος της πρώτης καραντίνας. Τριάντα συγγραφείς: Ακρίβος Κώστας, Αλεξίου Δημήτρης, Βαρβαρήγος Δημήτρης, Βασιλάκου Καίτη, Γκιμοσούλης Κωστής, Δεληγιώργη Αλεξάνδρα, Εξαρχοπούλου Λίλυ, Ιντζέμπελης Ελπιδοφόρος, Ιωάννου Νιόβη, Κοκκινάκη Νένα, Κοντολέων Κώστια, Κοντολέων Μάνος, Κουμπαρέλη Αντωνία-Μπελίκα, Κουντούρη Ζέτα, Κρεμμύδας Κώστας, Κώτσιας Τηλέμαχος, Μιχαλοπούλου Αμάντα, Νικοπούλου Ηρώ, Νούσια Έλενα, Παπαδημητρίου Μαρία, Σακελλίου Λιάνα, Σιαφάκα Ιφιγένεια, Σκιαδαρέση Μαρία, Σκιαθάς Αντώνης, Σταμάτης Αλέξης, Σταυροπούλου Έρη, Τσίτας Μάκης, Φύσσας Δημήτρης, Χουλιάρας Γιώργος, Χριστοδούλου Γιώργος, μέσα από ένα ευρύ φάσμα κειμένων σκιαγραφούν το σήμερα και ενίοτε το χθες. Θάνατος ο Δεύτερος είναι το τελευταίο ποιητικό βιβλίο του Αντώνη Φωστιέρη [εκδ. Καστανιώτη, Σεπτέμβριος 2020, σελ. 61]. Το ποίημα «Ανταπόδοση» συνοψίζει, με τον καλύτερο τρόπο, όσα επιχειρώ να διατυπώσω. Η ποίηση δηλώνει την παρουσία της όχι απλώς ως ανάχωμα αλλά ως πρόταση ζωής που είθε να ανακαλύπτεται στα δύσκολα και να ομορφαίνει τις μέρες μας: «Δες πόσο μίζερη καμιά φορά η γλώσσα/ Πόσο αχάριστη.// Το πιο μεγάλο δώρο/ Το ανταπέδωσε/ Με το μικρότερο/ Μικρό της ρήμα:// “Ζω”.»

 

 

ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (συγγραφέας, μεταφραστής)

Thomas Hardy, Ο δήμαρχος του Κάστερμπριτζ, μτφρ. Τ. Κοβαλένκο, Gutenberg. Άλλο ένα διαμάντι στη θρυλική σειρά Orbis Literae, αυτή τη φορά από τον Άγγλο πεζογράφο που είχε έναν μοναδικό τρόπο να αφηγείται συναρπαστικές δραματικές ιστορίες. Η έκδοση είναι, όπως πάντα, εμπλουτισμένη με κατατοπιστικές εισαγωγές και παραρτήματα. Woody Allen, Σχετικά με το τίποτα, μτφρ. Γ.Ι. Μπαμπασάκης, Ψυχογιός.Ο σπουδαίος σεναριογράφος, σκηνοθέτης και ηθοποιός καταθέτει, με τη βαθιά ωριμότητα των 84 ετών και το πάντα ανατρεπτικό πνεύμα του, την αυτοβιογραφία του. Τα παιδικά χρόνια στη Νέα Υόρκη, τα πρώτα βήματα ως κειμενογράφος και κωμικός, το μεγάλο πέρασμα στη μεγάλη οθόνη, η γνωριμία με άλλους κολοσσούς των τεχνών, η ιλαροτραγική ιστορία της κατασυκοφάντησής του – το πιο απολαυστικό βιβλίο που διάβασα στην καραντίνα. David Brewer, Η φλόγα της ελευθερίας 1821-1833, Πατάκης. Η επέτειος των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821 είναι μια καλή αφορμή να μάθουμε ή/και να θυμηθούμε τη νεότερη ιστορία μας, όπως την αφηγείται ένας ιδιαίτερα αγαπητός ιστορικός – όχι γιατί θα μας εξετάσει κανείς, αλλά επειδή εμπεριέχει αφενός σοφά διδάγματα για όσους ξέρουν να τη μελετούν, αφετέρου συγκλονιστικές σκηνές μεγαλείου και φρίκης.

 

ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ΣΤΕΛΛΑ (μουσικός)

Joseph Roth,  Ο Τσίπερ και ο πατέρας του, ΡΟΕΣ. Στο μικρό αυτό βιβλίο για άλλη μια φορά ο Ροτ τοποθετεί την ιστορία του στην εποχή πριν και μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο και περιγράφει εξαιρετικά τη μετάβαση από το παλαιό στο καινούργιο. Η σχέση πατέρα και γιού, καθώς και οι ψυχολογικές μεταπτώσεις στη ζωή των δύο αυτών βασικών ηρώων του είναι το περιεχόμενο του βιβλίου. Agualusa Jose Eduardo, Ο πωλητής παρελθόντων, opera. Ο συγγραφέας διηγείται την ιστορία ενός αλμπίνου, ο οποίος κατασκευάζει γενεαλογικά δέντρα για τα μέλη της νέας ελίτ της Αγκόλας που εμφανίζεται μετά τον εμφύλιο πόλεμο και έτσι τους παρέχει ένα παρελθόν. Μέσα στο βιβλίο αποτυπώνονται τα παιχνίδια που μας παίζει η μνήμη και η σύνδεσή τους με το όνειρο και την  πραγματικότητα.  Jacques Le Goff, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, ΒΑΝΙΑΣ. Βιβλίο αναφοράς για την μελέτη διαφόρων παραμέτρων της μεσαιωνικής ζωής  από τον σημαντικό ιστορικό και μεσαιωνολόγο. Η σχέση του ανθρώπου με τον χώρο και τον χρόνο ανάμεσα στον 10^ο με 13^ο αιώνα είναι από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου.

 

ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ (δημοσιογράφος)

Αυτή τη φορά, στο συγκεκριμένο lockdown, η εργασία δεν επέβαλε μεγάλες παρεκτροπές αλλά η περασμένη καραντίνα  μού έδωσε την αφορμή για να αναζητήσω χαμένα αναγνώσματα αλλά και για να ανακαλύψω το ωραιότερο βιβλίο των τελευταίων χρόνων: το Κουτσό του Χούλιο Κορτάσαρ-στην υπερβατική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, από τις εκδόσεις Opera- σε βγάζει έξω από τη γραφή με όπλο την ίδια διακηρύσσοντας πως “για να γράφεις πρέπει να είσαι σίγουρος ότι έχεις ζήσει”, σε κάνει να αντέξεις όλες τις παρενέργειες του λόγου, να ψάξεις για κάτι έμφυτο “χωρίς να πρέπει να θυσιαστεί το μολύβι στο χρυσάφι, το σελοφάν στο κρύσταλλο, το λιγότερο στο περισσότερο”, να δεις βαθιά στο εσωτερικό της αφήγησης. Μετά από αυτό δεν μπορούσα παρά να επιστρέψω κατευθείαν στον Μπέκετ για μια επανάληψη και στην εκπληκτική Τελευταία τριλογία πάντα σε μετάφραση Θωμά Συμεωνίδη που τον ξέρει καλά (εκδόσεις Γαβριηλίδη) για έναν ήρωα που ήθελε “να εξετάσεις τι ένιωσε τότε για το τότε σε σύγκριση με το πριν. Όπως τότε δεν υπήρχε κανένα πριν έτσι δεν υπάρχει κανένα τώρα” (μήπως κάτι θέλει να μας πει ο Σάμιουελ;). Και το αναγνωστικό κλείσιμο της καραντίνας, ώστε να μπορέσω να βγω πιο αρματωμένη στον κόσμο, δεν μπορούσε παρά να έχει ως αντικείμενο τον αγαπημένο μου Μαγιακόφσκι και συγκεκριμένα την πιο εμπεριστατωμένη έως τώρα βιογραφία του από τον Σουηδό Bengt Jangfeldt που μεταφράστηκε στα αγγλικά από τον Harry D. Watson και φέρει ως τίτλο το όνομα του κορυφαίου ποιητή-  Mayakovsky. Εκτός από λεπτομέρειες για τη ζωή του ποιητή του “Σύννεφο με παντελόνια”, το βιβλίο φέρνει στο φως ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό σε μια άκρως φροντισμένη έκδοση-The University of Chigago Press.

 

ΜΑΝΤΖΙΟΣ ΝΙΚΟΣ (παιδαγωγός, συγγραφέας)

Δεν θέλησα να αποζητήσω την αισιοδοξία. Ότι όλα θα γίνουν ξανά ρόδινα, ότι ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Θέλησα να βουτήξω στο μαύρο των ημερών που ζούμε, να το χορτάσω, να το χωνέψω, να κάνω χώρο για τις καινούργιες-παλιές χαρές που θα ’ρθουν μετά τον εγκλεισμό.Αρωγοί μου σ’ αυτήν την καταβύθιση, τρία βιβλία της ξένης λογοτεχνίας, δευτεροδιαβασμένα. Οι επτά αγγελιοφόροι του Ντίνο Μπουτζάτι (εκδόσεις Αστάρτη), είναι μια συλλογή διηγημάτων που στα θέματά τους κυριαρχούν γνώριμα χαρακτηριστικά αυτής της μουντής περιόδου που διανύουμε: η ατέρμονη προσδοκία, οι νυχτερινοί εφιάλτες, η έσχατη μοναξιά, η μαγεία της καθημερινότητας, ο τρόμος που προκαλεί ακόμα και η ελαχιστότερη παρέκκλιση από το γνωστό… Στις Αναμνήσεις μιας νεκρής, της Μαρία Λουίζα Μπομπάλ (εκδόσεις Απόπειρα), η πρωταγωνίστρια, μια νεκρή γυναίκα, όμορφη και παθιασμένη, αναλογίζεται το παρελθόν της με την πικρή σοφία του πεθαμένου…Στον Ταξιδιώτη τ’ ουρανού, του Τζακ Λόντον (εκδόσεις Ζαχαρόπουλος), ο ισοβίτης πρωταγωνιστής καταφέρνει να διαχωρίσει το σώμα απ’ το πνεύμα, να ζήσει κι άλλες ζωές σε μέρη που δεν ταξίδεψε ποτέ – Αυτή την ανάγκη, να γίνουμε «αστρικοί νομάδες», τη έχουμε όλοι μας αυτή την εποχή.(Φοβήθηκα να ξαναδιαβάσω Μουρακάμι. Στις 4 το πρωί, γίνεσαι επιρρεπής στην αυτοχειρία).

 

ΜΑΡΒΙΝ ΠΑΥΛΙΝΑ (ποιήτρια)

Όσο βαθαίνει η καραντίνα, τόσο τα βιβλία γίνονται οι πλέον πραγματικές πύλες εισόδου στους ζεστούς  κόσμους των άλλων από τους οποίους έχουμε αποκλειστεί ανελέητα. Διαβάζω ποιητικά βιβλία μετά μανίας, γιατί η ποίηση είναι μάλλον ένα από τα ελάχιστα είδη λόγου ─αν όχι το μόνο─ που δυσκολότατα αφομοιώνεται από τον κυρίαρχο λόγο,  δημιουργώντας, συνεπώς, χώρο για το ανέκφραστο, το αποσιωπημένο, το μοναδικό. Βίωσα την Χριστουγεννιάτικη βόλτα στα βιβλιοπωλεία ως ανάσα, την αναμονή στην ουρά ως χαρά για την συνύπαρξη, και το ξεφύλλισμα των νέων κυκλοφοριών ως συνάντηση εν σώματι. Διάβασα ξανά το Drapetomania της Γιάννας Μπούκοβα (Μικρή Άρκτος, 2018), πιστεύοντας πως πρόκειται μακράν για ένα από τα καλύτερα ποιητικά βιβλία της δεκαετίας, και απορώντας για το πόσο λίγα λόγια γράφτηκαν γι’ αυτό. Ξενύχτησα με τον Ρινόκερω του Παναγιώτη Ιωαννίδη (Καστανιώτης, 2020), το αγαπημένο μου από τα, μέχρι τώρα, τέσσερα ποιητικά βιβλία του, ως κατεξοχήν τρυφερό παράγοντα καλλιέργειας της συλλογικής μας μνήμης και της φαντασίας που συνδημιουργεί την ατομική και συλλογική ιστορία μας. Συνδέθηκα με τα Αστικά Δύστυχα, την πρώτη προσωπική ποιητική συλλογή του Δημήτρη Γκιούλου (Θίνες, 2020), που στέλνει στην γενιά μου σήματα καπνού, ώστε «να σε γεννάω/ ξανά και ξανά/ μέχρι να/ μου κάνεις/ κόσμε».

 

ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ ΕΛΕΝΑ (συγγραφέας)

Εάν κάποιος με ανάγκαζε με το πιστόλι στον κρόταφο να κρατήσω μόνο ένα από τα βιβλία της βιβλιοθήκης μου, αυτό θα ήταν αναμφίβολα το Κανείς δεν άναβε τα φώτα, του Ουρουγουανού Φελισμπέρτο Ερνάντες, μια –επί χρόνια εξαντλημένη- συλλογή διηγημάτων με έντονο το στοιχείο του παράδοξου και του φανταστικού. Η επανέκδοσή της έγινε αφορμή να το ξαναδιαβάσω στη διάρκεια του εγκλεισμού θαυμάζοντας για μια ακόμη φορά τη μετάφραση της Γεωργίας Ζακοπούλου, η οποία έχει γράψει και το επίμετρο. Στη συνέχεια βυθίστηκα στο νέο μυθιστόρημα του Τζόναθαν Κόου, Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ (μτφρ. Άλκηστις Τριμπέρη, εκδ. Πόλις). Πέρα από το απολαυστικό πορτρέτο του μεγάλου σκηνοθέτη, ο συγγραφέας συνθέτει μια ελεγεία για την αναπόφευκτη δύση όσων κάποτε μεσουράνησαν: ταλέντα, καριέρες, έρωτες αλλά και για την τρυφερότητα όσων παραμένουν είτε στη μνήμη είτε στη ζωή μας. Μια συγκινητική και συγχρόνως διασκεδαστική ιστορία που αντιπαλεύει την σκληρότητα και τη μελαγχολία με την επουλωτική δύναμη του γέλιου. Τέλος, μόλις χθες ολοκλήρωσα την ανάγνωση της άρτι εκδοθείσας νουβέλας Η Παναγία των εντόμων της Ούρσουλας Φωσκόλου (εκδ. Κίχλη). Η αφήγηση μοιράζεται ανάμεσα σε έναν επισκέπτη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και σε μια υπάλληλο του μουσείου, παλινδρομώντας ανάμεσα στο τώρα και το χθες και χτίζοντας μια υποβλητική ατμόσφαιρα νοσηρού, θανατόπληκτου ερωτισμού με εργαλείο την λεπτοδουλεμένη χρήση της γλώσσας

 

ΜΑΤΘΙΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΓΕΝΙΟΣ (ιστορικός τέχνης, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Στις αναγνώσεις μου των ημερών της πανδημίας, ξεχωρίζω από την ελληνική βιβλιοπαραγωγή δυο πρόσφατες εκδόσεις ιστορίας της τέχνης, που μας προσφέρουν με παραδειγματικό τρόπο, όλο εκείνο το αναγκαίο υλικό για να στοχαστούμε το ιστορικό γίγνεσθαι στον χώρο της τέχνης στη δυναμική του μορφολογική και συνάμα κοινωνική-ιδεολογική ανέλιξη. Η πρώτη, γραμμένη από την Τιτίνα Κορνέζου, πραγματεύεται τις ιστορικές απαρχές ανάδυσης όλων αυτών των θεσμών-δομών και των εξειδικεύσεων (Ακαδημία/σχολή, έκθεση, λόγος/τεχνοκριτική, αγορά, παραγγελιοδότες, συλλέκτες κ.ά.) που από τον 17^ο αιώνα συγκρότησαν σταδιακά και συνέχουν μέχρι σήμερα το πεδίο της τέχνης (Οι κανόνες της τέχνης και η μαγεία της ζωγραφικής. Καλλιτεχνικοί θεσμοί στη Γαλλία 17ος–18ος Αιώνας, Gutenberg, 2020). Ο Αλέξανδρος Τενεκετζής, στο βιβλίο του για Τα μνημεία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Ασίνη 2020), διερευνά το πώς οι μνήμες του Πολέμου μετατράπηκαν σε δημόσια ιστορία δια μέσου της μνημειακής τέχνης, αλλά επίσης και το πώς τα μνημεία αυτά διαμορφώθηκαν καθοριστικά και διαφορετικά σε κάθε τόπο μέσα από το πρίσμα των αισθητικών/μορφολογικών, αλλά και των ιδεολογικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου. Τέλος, μελετώντας αυτή την περίοδο το έργο του Κόντογλου, χρειάστηκε να ανατρέξω εκ νέου στις διεισδυτικές πραγματείες για το ασκητικό ιδεώδες του Νίτσε  (Γενεαλογία της Ηθικής, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας, Πανοπτικόν, 2010) και έτσι ξαναδιάβασα τις αμείλικτα επώδυνες σκέψεις του για τον ασκητικό ιερέα αλλά –φευ– και για τη σύγχρονη-ευγενή μορφή του: τον λόγιο-επιστήμονα… (καλά να πάθω).

 

ΜΕΘΕΝΙΤΗΣ ΠΑΥΛΟΣ (δημοσιογράφος, συγγραφέας)

Τα βιβλία είναι και το εμβόλιο που προλαμβάνει, και το φάρμακο που θεραπεύει την κατάθλιψη από τον κατ’ οίκον περιορισμό. Διάβασα πολλά περισσότερα από τρία βιβλία κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Αδικώντας όλα τα υπόλοιπα, θα ξεχωρίσω το Γκιακ του Δημοσθένη Παπαμάρκου, εκδόσεις Αντίποδες, τα Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας της Λένας Διβάνη, από τις εκδόσεις Πατάκη, και το Πολλά χρόνια αργότερα του Δημήτρη Σοφιανόπουλου, από τις εκδόσεις Ποταμός. Στα διηγήματα του πρώτου ο συγγραφέας, έναν αιώνα μετά το θάνατό τους,  (ξανα)δίνει με μοναδική μαστοριά σε χωρικούς της Λοκρίδας την τραχιά ντοπιολαλιά, ντύνοντάς τους με σάρκα και αίμα – άλλωστε, στα αρβανίτικα, «γκιακ» σημαίνει αίμα. Ένα βιβλίο που καταγράφει το έρεβος, τον μέλανα ζωμό της ζωής. Η πένα της δεύτερης λειτουργεί σαν κινηματογραφικός φακός, που κάνει ζουμ στις ζουμερές λεπτομέρειες της διαδρομής των βιογραφουμένων, από τον Όθωνα και την Αμαλία, μέχρι το Νίκο Μπελογιάννη και την Έλλη Παππά. Ο τρίτος, στην «ιλαροτραγική αυτοβιογραφία» του, δίνει μαθήματα χάριτος, ευγενείας και στιλ, αστειευόμενος ασυστόλως με την πολυκύμαντη ζωή του και την πορεία του, από χίπυ και οικονομολόγος, στη μάχιμη σκηνοθεσία και τη θεσμική του θέση στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και στην ΕΡΤ.  Αυτά. Οι ιοί έρχονται και παρέρχονται – τα βιβλία μένουν, ευτυχώς.

 

ΜΕΝΤΗ ΔΩΡΑ (φιλόλογος, ΕΚΠΑ)

Πολλά βιβλία διάβασα, λίγα ξεχώρισα, για τρία θα σας πω δυο λόγια.  Συναρπαστικό το «ντοκυμαντέρ» του Φώτου Λαμπρινού Παλαμηδίου 10 (2019), ένα αυτοβιογραφικό αφήγημα με κινηματογραφική χάρη που εκτυλίσσεται με αφετηρία τα παιδικά του χρόνια στον Κολωνό.  Το μεταπολεμικό αθηναϊκό τοπίο ξεδιπλώνεται αυτούσιο μπροστά μας, με βιωματικό τρόπο και χωρίς δραματικότητα γίνεται γοητευτική διήγηση που διεισδύει στο συλλογικό μας τραύμα. Ένα περιβάλλον καλλιτεχνών και διανοουμένων αποτελεί το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα κυριολεκτικά όλη η μεταπολεμική μας περιπέτεια. Υποδορίως, κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην πρώτη συλλογή διηγημάτων του, νέου σχετικά, καλού γνώστη της Αθήνας (Ομάδα «Άστυ») Γιώργου Θάνου, Τα καύκαλα (2019). Μες στη μεγάλη πόλη μεταφυτεύονται οι επαρχιακές ρίζες, αναπαράγοντας διαδοχικά διάφορες όψεις κοινωνικής ασφυξίας, από τον πυρήνα της ελληνικής οικογένειας ως τις διαψεύσεις της οικείας μας καθημερινότητας. Ο παρών αυτός χρόνος ρέει αβίαστα, όπως η θάλασσα που δέρνεται στα βράχια,  στην 14η ποιητική συλλογή του Γιώργου Βέη Βράχια (2020), με το υπαίθριο βλέμμα του ποιητή σε φυσικά και σε εσωτερικά τοπία. Από τη μητρογονική Σαντορίνη, το σταθερό ορίζοντα της Σάμου, τα χρώματα της άπω Ανατολής, το βραχώδες τοπίο δεν πληγώνει αλλά μας συντροφεύει στοργικά και, με τον τρόπο του, μας περιέχει.

 

ΜΟΥΓΓΟΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ (Καλλ. Διευθυντής Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας “Jazz + Πράξεις”)

Robert Penn Warren , Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά, (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Πόλις) Η πιο πρόσφατη ανάγνωση και η πιο καταλυτική. Έργο ζωής που αφήνει ανεξίτηλο ίχνος με τον φιλοσοφικό στοχασμό του και με την σπάνια αφηγηματική του δύναμη πάνω στο θέμα της εξουσίας και στην τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης. Ένας μυθιστορηματικός ποταμός γραμμένος από έναν ποιητή, κάτι που αποδεικνύεται σε όλο του το μεγαλείο, τόσο σε επίπεδο αισθητικής φόρμας όσο και σε επίπεδο περιεχομένου και συγγραφικού οράματος. Manuel Vilas , Ορδέσα (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος) Mια από τις πιο συγκινητικές και βαθιές εσωτερικές καταδύσεις που διάβασα φέτος. Πώς να συμφιλιωθείς με την απώλεια και να γλείψεις τις πηγές σου αντικρίζοντας με καθαρό, τολμηρό και ελεύθερο βλέμμα το παρελθόν σου. H μνήμη των γονιών γίνεται αποκάλυψη εαυτού, οδύνη και βάλσαμο συνάμα. Όλγκα Τοκάρτσουκ, Πλάνητες,  (μτφρ. Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου, εκδ. Καστανιώτη) Ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα για την αξία του ταξιδιού – αιχμή για τη σύγχρονη λογοτεχνία. Συναρπαστικό ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο που αποσπάται βίαια από την σύγχρονη εποχή και ουσιαστικά στρέφεται μέσα μας αναμοχλεύοντας και αναδεικνύοντας ποικίλες όψεις μας. Πανόραμα αφηγήσεων, αισθήσεων, εικόνων και σκέψεων, που μπορείς να επιστρέψεις με ασφάλεια ανά πάσα στιγμή και να κοιτάξεις μέσα σου, αλλά και να ταξιδέψεις και να φύγεις.

 

ΜΠΑΛΑΜΠΑΝΙΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ (διδάκτωρ Συγκριτικής Πολιτικής, συγγραφέας)

Κλέβοντας λίγο στην «ασκηση» που μας έβαλε ο Αναγνώστης, θα αναφερθώ σε δύο βιβλία, μια τριλογία και ένα περιοδικό – στην καραντίνα, τα διαβάσματα γίνονται ακόμη πιο άναρχα απ’ ότι συνήθως. Ξεκινώ με την Έννοια της «γενιάς» του Ευγένιου Ματθαιόπουλου (ΠΕΚ, 2019), που διερευνά τι σημαίνει γενιά από διαφορετικές σκοπιές: λογοτεχνία, ιστορία της τέχνης, κοινωνικές επιστήμες. Παράλληλη ανάγνωση η Λυρική γενιά του Φρανσουά Ρικάρ (Μάγμα), για τους baby boomers, τη γενιά της μεγάλης αμφισβήτησης και της μεγάλης ελαφρότητας.

Από ένα σκονισμένο ράφι κατέβηκε η τριλογία του Βασίλη Βασιλικού Το φύλλο, Το πηγάδι, Τ’ αγγέλιασμα. Μια μικρή αποκάλυψη, όχι τόσο για το ύφος αμφισβήτησης (του μικροαστικού εγκλεισμού ή της ασφυκτικής εθνικοφροσύνης), όσο για την ατμόσφαιρα του παράλογου και της ρευστότητας που αποτυπώνει τη σκοτεινή όψη των swinging 60s.

Ακόμη, τύχη αγαθή έφερε στα χέρια μου το τεύχος #203 του ιστορικού περιοδικού ιδεών Le Débat. Περιλαμβάνει έναν «φάκελο» με αφορμή το βιβλίο του Πιερ Ροζανβαλόν Η δική μας διανοητική και πολιτική ιστορία, 1968-2018 (Πόλις, 2020), που κάνει σφοδρή κριτική στο περιοδικό και στους επικεφαλής του, ιδίως τον Μαρσέλ Γκωσέ. Παρ’ όλα αυτά, ή ακριβώς γι’ αυτό, το περιοδικό φιλοξένησε κριτικές του βιβλίου, προσκαλώντας τον Ροζανβαλόν να απαντήσει. Σπάνια, στα καθ’ ημάς, χειρονομία να δοθεί χώρος στη διαφωνία και στην κριτική.

 

ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ Ν. ΓΙΑΝΝΗΣ (δημοσιογράφος, συγγραφέας)

Αυτή η συνεχόμενη περίοδος εγκλεισμού μού έδωσε χρόνο να διαβάσω παράλληλα παλιά και νεότερα βιβλία. Μια εργασία για τη γενιά του ΄30 με οδήγησε σε ορισμένα υπέροχα πεζογραφήματα, στα οποία ξαναβρήκα ή ανακάλυψα την υφή μιας πλούσιας γλώσσας, λέξεις χαμένες από καιρό και άλλες που δεν ήξερα καν ότι υπήρχαν.  Από τα νεότερα βιβλία ξεχώρισα δύο μελέτες/ έρευνες για την πρωτοτυπία του θέματος και την ευρηματική διαχείριση υλικού. Η πρώτη είναι η μελέτη της Χριστίνας Κουλούρη Φουστανέλες και χλαμύδες( Αλεξάνδρεια)  για το πως εργαλειοποιείται η μνήμη για λόγους εθνικής ταυτότητας. Η συγγραφέας αναλύει τις πολιτιστικές πρακτικές μέσω των οποίων αναπαραστάθηκε, σκηνοθετήθηκε , επιτελέστηκε και καθιερώθηκε το παρελθόν στο δημόσιο χώρο. Ένα άλλο δοκίμιο/ έρευνα που ξεχώρισα είναι αυτό του Θανάση Αγάθου Ο Άγγελος Τερζάκης και ο κινηματογράφος (Gutenberg). Η σχέση του Τερζάκη με τον κινηματογράφο αναδεικνύει νέες οπτικές του έργου του και φανερώνει ότι η γενιά αυτή έχει ακόμα υλικό προς έρευνα. Τέλος με συγκίνησε ιδιαίτερα η τελευταία ποιητική συλλογή του Τίτου Πατρίκιου  Ο δρόμος και πάλι (Κίχλη), κυρίως για το στοχαστικό της χαρακτήρα, τη λιτότητα της έκφρασης και αυτή τη θέληση να ανοίγεται πάντα «στην περιπέτεια μιας νέας αρχής».

 

ΜΠΕΙΟΓΛΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ (δημοσιογράφος)

Το Manhattan Transfer(Μεταίχμιο) του John dos Passos. Συναρπαστικό μυθιστόρημα από έναν μεγάλο μάστορα της λογοτεχνικής γραφής. Σχεδόν εκατό χρόνια από την πρώτη έκδοση εξακολουθεί να συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας. Το λάτρεψα για τις ζωντανές περιγραφές της Νέας Υόρκης της δεκαετίας του ’20 και τον σκεπτικιστή δημοσιογράφο Τζίμι Χερφ. Το τραγούδι των δέντρων,(Καστανιώτης) του Αντόνιο Μορέσκο. Μετά το συγκινητικό «Φωτάκι» του ο Μορέσκο έστειλε άλλο ένα βιβλίο σαν μια ιδιαίτερη  «προσευχή» μέσα στην πανδημία, προσευχή των δέντρων και των ανθρώπων προς τη φύση που μας κρατά ζωντανούς στην αγκαλιά της. Υπέροχο. «Σταύρος Ζουμπουλάκης, Έντεκα συναντήσεις με τον Στρατή Μπουρνάζο, (Πόλις). Χαίρομαι που μπορούμε να έχουμε αυτές τις εξαιρετικές συζητήσεις τους σε ένα βιβλίο και για να πω την αλήθεια θα ήθελα να ήμουν παρούσα σε αυτές τις συναντήσεις για να μην χάσω λέξη. Διαβάστε το και θα με καταλάβετε. Καλές γιορτές για όλους. Με υγεία πάνω απ όλα.

 

ΝΟΛΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (συγγραφέας)

Συστήνω τα παρακάτω 3 βιβλία, ψυχωφελή για κάθε είδους εγκλεισμό:

Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα, Βάνας Μπουσέ, εκδ. Εστίας.

Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως, Ιωάννη Δαμασκηνού, εκδ. Πουρνάρα. και τον Πύργο, Κάφκα, μτφρ. Τομανάς, Νησίδες

Φιλικά, Δ.Ν. Το τελευταίο για μια ομοιοπαθητική προσέγγιση της τρέχουσας συγκυρίας…

 

ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ ΜΑΡΙΖΑ (συγγραφέας παιδικών βιβλίων)

Στο πρώτο lockdown δεν διάβασα κανένα βιβλίο για την ευχαρίστησή μου. Στο τωρινό, χάρη στο Κουράγιο του Αλέξη Κυριτσόπουλου και στα εκρηκτικά του χρώματα (Κέδρος, 2020), μπήκα πάλι στο παιχνίδι της ανάγνωσης. Μού είπε το Κουράγιο ότι, ακόμα κι αν είσαι λιοντάρι, μπορεί να το χάσεις για λίγο το κουράγιο σου. Όμως πάλι θα το ξαναβρείς! Κουράγιο, γιατί η ζωή δείχνει σε όλους τα δόντια της! Η πιο πολύτιμη πραμάτεια, Ένα παραμύθι, του Jean–Claude Grumberg (μτφρ. Ρούλα Γεωργακοπούλου, Πόλις, 2020). Μια φορά κι έναν καιρό, σ’ ένα δάσος ζούσαν ένας ξυλοκόπος και η γυναίκα του. Ήταν πόλεμος, και τρένα κάπου πήγαιναν και κάποιους μετέφεραν. Ένα τρένο τους έκανε δώρο ένα κοριτσάκι. Οι περισσότεροι άνθρωποι των τρένων χάθηκαν.Το κοριτσάκι -δώρο σώθηκε χάρη στην αγάπη. Μια ιστορία για το Ολοκαύτωμα γραμμένη σαν παραμύθι, επειδή τα παραμύθια έχουν τη δύναμη να μεταφέρουν από γενιά σε γενιά όσα, στην προκειμένη περίπτωση, οφείλουμε να θυμόμαστε. Πρώιμα βάσανα, του Ντανίλο Κις (μτφρ. Πάνος Σταθογιάννης, Κέδρος, 2004). Ο μεγάλος Σέρβος συγγραφέας γράφει σ’ ένα έργο του πώς υπάρχουν ιστορίες που μπορούν να ειπωθούν σε πολλές γλώσσες. Κάποιες απ’ αυτές είναι ιστορίες μιας παιδικής ηλικίας σε καιρό πολέμου. Δεν έχει σημασία αν είναι η δική του παιδική ηλικία. Ανάλογες καταστάσεις έχουν ζήσει χιλιάδες παιδιά.

 

ΞΕΝΑΡΙΟΣ  ΓΙΩΡΓΟΣ (συγγραφέας)

Λάσλο Κρασναχορκάι, Η επιστροφή του βαρόνου Βένκχαϊμ, μτφρ. Μανουέλα Μπέρκι, εκδ. Πόλις. Με την «Επιστροφή» ο Ούγγρος συγγραφέας, ένας από τους σημαντικότερους της εποχής μας, δείχνει να ολοκληρώνει αυτό που ξεκίνησε με το πρώτο του βιβλίο: τη συγκρότηση σε ένα, στην ουσία, βιβλίο –πολυσέλιδο, πολύτομο, που περιλαμβάνει όλα τα προηγούμενα– ενός προσωπικού σύμπαντος, ζοφερού και ιδιότυπου, πέρα από τον χρόνο, τον χώρο και την ιστορία, στο μεταίχμιο πάντα ανάμεσα στο πραγματικό και το μη πραγματικό, το οποίο επιμένει να αναρωτιέται για τον εαυτό του. Νίκος Μπακόλας, Μην κλαις, αγαπημένη, εισαγωγή Αλέξης Ζήρας, εκδ. Σοκόλη, 2020. Πρόκειται για το πρώτο έργο ενός συγγραφέα που, αν και βραβευμένος, γνώρισε μικρότερη αποδοχή και δημοσιότητα από το πραγματικό του εκτόπισμα. Στη νουβέλα αυτή, μακρινό προάγγελο της εμβληματικής «Μεγάλης Πλατείας», ένα περιθωριακό ζευγάρι της νύχτας, ο μαύρος Μπίλυ και η Φαίη, ζουν τον ιδιότυπο έρωτά τους. Νεωτερικές τεχνικές και η αδιαμφισβήτητη επιρροή του αμερικανικού μυθιστορήματος το 20^ου αιώνα σφραγίζουν το βιβλίο. J.-K. Huysmans, Ανάστροφα, μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, επίμετρο Νίκος Μπακουνάκης, εκδ. Στερέωμα, 2020. Μυθιστόρημα που σημάδεψε τις δυο τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αιώνα, το έργο αυτό του παρακμιακού αισθητιστή Huysmans παρακολουθεί τον εσωτερικό βίο του πρωταγωνιστή, του Ντεζ Εσέντ, σε μια αφήγηση χωρίς δράση. Με τη συνεχή ενδοσκόπηση, τον άκρατο ιμπρεσιονισμό και την πλουραλιστική γραφή του, ο Γάλλος συγγραφέας ίσως πιάνει το νήμα εκεί που το άφησε ο Φλωμπέρ για να οδηγήσει το μυθιστόρημα στον ανερχόμενο μοντερνισμό των αρχών του.

 

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (συγγραφέας παιδικών βιβλίων)

Στη διάρκεια του δεύτερου lockdown κατέφυγα, μεταξύ άλλων, σε πολυσέλιδα βιβλία τα οποία πάντα έλεγα να πιάσω αλλά συνεχώς το ανέβαλα. Ένα από αυτά ήταν το γκόθικ μυθιστόρημα του Τσαρλς Μάτσουριν , Μέλμοθ ο Περιπλανώμενος,(εκδόσεις Gutenberg, μετάφραση Χαρά Σύρου) με τις σκοτεινές εγκιβωτισμένες ιστορίες και τη δαιδαλώδη δομή -ένα ανάγνωσμα που είναι ό,τι πρέπει για μερικές μακριές χειμωνιάτικες νύχτες αγρύπνιας. Σε τελείως διαφορετικό πνεύμα, αλλά επίσης πολυσέλιδο και πληθωρικό είναι το Η χώρα όπως είναι, του Ρίτσαρντ Φορντ (εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Σπύρος Τσούγκος), το τρίτο μέρος της τριλογίας που ξεκίνησε με τον «Αθλητικογράφο» και συνεχίστηκε με την «Ημέρα ανεξαρτησίας». Όλα τους είναι γραμμένα στο πολύ προσωπικό λογοτεχνικό ιδίωμα του αμερικανού συγγραφέα: Προτάσεις μακριές και περίτεχνες, λόγος στοχαστικός που ανατέμνει το κάθε τι και μια πλοκή που φαινομενικά δεν υπάρχει καθώς δε συμβαίνει τίποτε (αν και στην πραγματικότητα συμβαίνουν τα πάντα). Αυτές τις μέρες διαβάζω το Λύκος ανάμεσα σε λύκους του Χανς Φάλαντα, (εκδόσεις Gutenberg, μετάφραση Ιωάννα Αβραμίδου) και παρακολουθώ την προσπάθεια των ηρώων του να επιβιώσουν μέσα στο χάος που προκαλεί ο υπερπληθωρισμός και η κατάρρευση κάθε ηθικής αξίας στο Βερολίνο του 1923.

 

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (σκηνοθέτης, συγγραφέας)

Με την πανδημία βρήκα την ευκαιρία να ασχοληθώ με δύο βιβλία που ετοιμάζω, σχεδόν παράλληλα, τα τελευταία χρόνια για τα είδη που ανέκαθεν λάτρευα: το νουάρ και το φανταστικό (σε λογοτεχνία και κινηματογράφο). Βιβλία ανάμεσα στην αντικειμενική τεκμηρίωση και την προσωπική εξομολόγηση. Μοιραία τα διαβάσματά μου με οδήγησαν σε γνώριμους δρόμους. Από νουάρ μυθιστορήματα ξεχώρισα ένα από τα “σκληρά” του Ζορζ Σιμενόν , Ο θάνατος της Μπελ, εκδόσεις Άγρα) που μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο. Για άλλη μια φορά διαπίστωσα πόσα πολλά χρωστάει το σινεμά στη λογοτεχνία, τουλάχιστον όσον αφορά τα δύο αγαπημένα μου είδη.    Για το φανταστικό, κατέφυγα και πάλι στην ανάγνωση-μελέτη του κλασικού Το ανοίκειο του Φρόιντ (εκδόσεις Πλέθρον, 2009). Και συνειδητοποίησα για πολλοστή φορά ότι κρατούσα στα χέρια μου την πιο ουσιαστική ανάλυση (και συγχρόνως φόρο τιμής) για τη φανταστική λογοτεχνία. Αλλά η αποκάλυψη για μένα ήρθε μ’ ένα βιβλίο δοκιμιογραφικό που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2020: Το κύμα μέσα στο μυαλό της Ursula Le Guin (εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες”. Αφορά τόσο συγγραφείς όσο και αναγνώστες. Και γενικότερα, καθέναν που πιστεύει ότι τα βιβλία είναι ένας από τους ασφαλέστερους δρόμους για να ξαναδείς τον κόσμο μέσα από τη διάσταση της τέχνης – δηλαδή για να τον καταλάβεις καλύτερα.

 

ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ ΑΛΕΞΗΣ (συγγραφέας)

Η μεγάλη έκπληξη για μένα ήταν η “πεζογραφική κατάθεση” μιας καθηγήτριας της νεοελληνικής φιλολογίας στο ΑΠΘ, της Μαίρης Μικέ. Οι ζωντανοί ίσκιοι – Διηγήσεις, Gutenberg 2020, με γοήτεψαν με την τόσο ωραία τους πρόζα και την τόσο πειστική συμβίωση της ρέουσας λογοτεχνίας με τα παλιότερα κείμενα, είτε πρόκειται για Καχτίτση είτε για τον μύθο της Πασιφάης. Η θητεία της Μ.Μικέ στο corpus της ελληνικής (και όχι μόνο της νεοελληνικής) λογοτεχνίας γίνεται εδώ πηγή μιας γνήσιας έμπνευσης που κάνει τα κείμενά της εξαιρετικά ενδιαφέροντα ως σύλληψη και αξέχαστα ως ανάγνωσμα. Μια λογοτεχνία για λογοτέχνες.  Μια παλιά μου αγάπη, ο Χ.Μπροχ, με επισκέφτηκε με τους Αθώους, που μαζί με το “Βιργιλίου θάνατος” είναι τα τελευταία του έργα γραμμένα στην Αμερική. Η έκδοση της “Κριτικής” είναι του 2011, αλλά το βιβλίο είναι ούτως ή άλλως πολύτιμο και καλά μεταφρασμένο. Κλέβω συναθροίζοντας σε ένα τους δυο ογκώδεις τόμους του Μεταίχμιου με τα 1793 και 1794 του Νίκλας Νατ οχ Νταγκ. Αν και διαφημίστηκαν ως αστυνομικά, στην πραγματικότητα είναι δυο ιστορικά μυθιστορήματα, μια συναρπαστική και λεπτομερέστατη αναπαράσταση της Στοκχόλμης, μιας εποχής σκοτεινής, με κάποια, η αλήθεια είναι, προτεσταντικού τύπου επιμονή στη βία και στη φρίκη. Υπάρχει και στα δυο βιβλία ένα έγκλημα που ζητεί τη διαλεύκανσή του. Αλλά κυρίως η εποχή, δοσμένη με έναν παρήγορο επαγγελματισμό δίπλα στην έμπνευση, που δικαιολογεί την προτίμηση του κοινού στα ξένα βιβλία – ας μην είναι όλα αριστουργήματα. Επαγγελματισμός και έμπνευση και στη μετάφραση του Γρ. Κονδύλη.

 

ΛΙΝΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ (δημοσιογράφος, Σύμβουλος ΕΡΤ)

Χρόνια μας πολλά με υγεία! Η ευχή αυτή αποκτά φέτος την πραγματική της σημασία. Θα σταθώ σε τρία βιβλία που τις μέρες των εορτών ανακαλύπτω. Και τα τρία του νέου εκδοτικού οίκου Loggia. Έχουν μονόχρωμο εξώφυλλο και καθαρά, ανάγλυφα, τυπογραφικά στοιχεία τονίζοντας τον τίτλο και τον συγγραφέα. Διαλέγω τα Κύματα του Έντουαρντ Φον Καϊζερνινγκ, σε μετάφραση της Αναστασίας Χατζηγιαννίδη που όπως σημειώνεται στο οπισθόφυλλο «θεωρούνται το αντιπροσωπευτικότερο μυθιστόρημα του συγγραφέα που με τη μελαγχολική του ειρωνεία, την ελαφρότητα, τη χάρη, το αίσθημα καθήκοντος της αριστοκρατίας γίνονται υψηλή τέχνη». Το Σκοτεινό Νερό – Τέσσερις μέρες βροχής στην πόλη της Νάπολης εν αναμονή ενός εκπληκτικού γεγονότος του Νίκολα Πουλιέζε μεταφρασμένο από την Ευαγγελία Γιάννου και το Χαίρομαι που Είμαι Εδώ του Άλντεν Νόουλαν (ανθολόγηση – μετάφραση Γιάννης Παλαβός) που περιλαμβάνει σαράντα από τα αρτιότερα και γνωστότερα ποιήματά του. «Είναι ένα μονοπάτι στο δάσος ή ένας μονόδρομος σε άδειο κτίριο. Μπαίνω κι από τις δύο άκρες, βαδίζω αργά προς τον εαυτόν μου. Είμαι τελείως μεθυσμένος. Είμαι τελείως νηφάλιος. Συναντιόμαστε στη μέση κι αναγνωρίζουμε ο ένας τον άλλον. «Γεια σου , Άλντεν», λέω. Έτσι γράφονται τα καλύτερά μου ποιήματα.

 

ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΑΚΗΣ (συνθέτης τζαζ, συγγραφέας)

Τζέημς Τζόϋς, Επικίνδυνη γραφή. Σκέψεις για τη ζωή, την τέχνη, τη λογοτεχνία. Ανθολόγηση – επιμέλεια Φεντερίκο Σαμπατίνι, μετάφραση Άννα Παπασταύρου, Εκδόσεις Πατάκη 2020. Ένα βιβλίο που δεν το διαβάζεις μια κι έξω. Τριγυρίζεις μπρος – πίσω στις σελίδες. Η γραφή του είναι επικίνδυνη, λέει ο ιταλός καθηγητής, αλλά και ο αναγνώστης κινδυνεύει, όπως κι εγώ, καθώς σταματά κάθε λίγο, σηκώνει το κεφάλι και προβληματίζεται. Ξεπηδούν αναλογίες με άλλες μορφές τέχνης, όπως η μουσική – άλλωστε ο Τζόϋς ήταν τενόρος και έγραφε δικά του τραγούδια. Οι σκέψεις του σε ωθούν να προσπαθήσεις να εντοπίσεις το ουσιαστικό στην καλλιτεχνική δημιουργία. Έννοιες και ανησυχίες: Η ρευστότητα, η διαρκώς εναλλασσόμενη επιφάνεια του έργου, η παρόρμηση της στιγμής, η αναδημιουργία της ζωής, η περιπέτεια. Ισχύουν απολύτως και σήμερα. Geoff Dyer: Κι όμως όμορφα… Μετάφραση Δανάη Στεφάνου, Εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος 2008. Λογοτεχνία και τζαζ. Το βιβλίο αυτό είναι σίγουρα ένα από τα καλύτερα εδώ και χρόνια γιατί βασίζεται από την αρχή ως το τέλος στους δύο άξονες, δηλαδή λογοτεχνία και τζαζ. Η Δανάη Στεφάνου ασχολείται με τη σύγχρονη μουσική, παίζει πιάνο, συνθέτει και παρακολουθεί από κοντά την αφήγηση του Dyer. Ζωντανεύουν πρόσωπα που ξέρουμε από δίσκους: Ντιούκ Έλλινγκτον, Θελόνιους Μονκ, Μπαντ Πάουελ κ.α. Άργησα να καταλάβω γιατί το διάλεξα αυτές τις μέρες. Κι όμως, όλα είναι όμορφα στο βιβλίο κι ας πρόκειται για σκληρές συνθήκες ζωής: ρατσισμός, ναρκωτικά και αλκοόλ, το διαρκές on the road, οι κλασικές αυτοκαταστροφικές τάσεις, φυλακές και ψυχιατρεία, το αέναο κυνήγι των ορίων στη ζωή και στη μουσική. Κι όμως, όμορφα… ίσως και σήμερα. Θανάσης Χονδρός και Αλεξάνδρα Κατσιάνη: Ταξιδεύοντας με τον Μιχαήλ Μήτρα από δρόμους χωρίς διόδια, Εκδόσεις οίκοι, Θεσσαλονίκη 2020. Αυτή η προσωπική έκδοση αποτελεί την έκπληξη των ημερών. Πρώτα απ’ όλα ο τίτλος. Η αναφορά στον Μιχάλη Μήτρα, ποιητή, συγγραφέα, δοκιμιογράφο με τελείως ιδιαίτερο τρόπο γραφής και εμμονής επί δεκαετίες. Ο Θανάσης Χονδρός και η Αλεξάνδρα Κατσιάνη είναι γνωστοί για τις πολλαπλές τους δραστηριότητες και επεμβάσεις στα εικαστικά, τις εκδόσεις, performance, μουσική, καλλιτεχνικό ακτιβισμό. Είναι τα κατάλληλα πρόσωπα για να τιμήσουν τον άνθρωπο, το έργο του, την παρουσία, τη συμπεριφορά του. Ένα ποίημα που ταξιδεύει μαζί και παράλληλα με τον κόσμο του Μιχάλη Μήτρα.

 

ΠΑΣΧΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ (συγγραφέας)

Η δεύτερη καραντίνα δεν είναι σαν την πρώτη, τα πράγματα δυσκόλεψαν. Δεν είχα καμιά όρεξη για διάβασμα, ότι προγραμμάτιζα να διαβάσω το άφηνα στην άκρη γι αργότερα. Κατάφερα όμως να διαβάσω τα βιβλία των φίλων μου που  εκδόθηκαν λίαν προσφάτως: Covidιακές μεταμορφώσεις της Eύης  Κουτρουμπάκη,  Λίγο ακόμη μαζί της Κυριακής Μπεϊόγλου, Άντρες χωρίς άντρες του Νίκου Δαβέττα. Μετά, έφερα βόλτα για μερικές μέρες τις Ρώσικες Χριστουγεννιάτικες ιστορίες και στο τέλος,   βρήκα παρηγοριά στον Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι, παλιοκαιρίσιο αλλά απολαυστικό.

 

ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (κριτικός λογοτεχνίας, συγγραφέας)

Οι ρυθμοί της καραντίνας με οδήγησαν, πέρα από την τρέχουσα λογοτεχνία που την παρακολουθώ σε όλο το έτος, να ξαναδώ κλασικούς συγγραφείς, να ξαναβουτήξω στην ποίηση και να σκεφτώ όσα μας περιβάλλουν. Πολύ καλό βιβλίο της σύγχρονης ελληνικής παραγωγής, το οποίο με πέτυχε μέσα στο σπίτι, είναι Η πάλη με τον άγγελο του Σταμάτη Πολενάκη (Ενύπνιο, 2020), ένα μυθοπλαστικό κείμενο δοκιμιακής γραφής, που ξεκινά από τον Ντοστογιέφσκι αλλά επεκτείνεται στο Κακό όπως το προκαλούν εξουσίες κι επαναστάτες, ειδικά στη ρωσική επικράτεια. Γυρίζοντας σε κλασικές αξίες, ξαναδιαβάζω Τα ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη (επιμ. Δημήτρη Δημηρούλη, Gutenberg, 2015), αναζητώντας τις ωσμώσεις πολιτισμικών ομάδων μέσα στους κόσμους που ο Αλεξανδρινός δημιουργεί. Είναι τέτοια η δύναμη τόσο των μεμονωμένων ποιημάτων του όσο και όλου του έργου του, ώστε να οδηγούμαι ξανά και ξανά στην καβαφική σκέψη. Και τέλος, εν όψει του 2021, ανατρέχω στο 1821 με τη μελέτη της Χριστίνας Κουλούρη, Φουστανέλες και χλαμύδες (Αλεξάνδρεια, 2020), η οποία πραγματεύεται το θέμα της πρόσληψης αλλά και του χειρισμού της Επανάστασης από επίσημους κι ανεπίσημους ανθρώπους και φορείς για εκατό περίπου χρόνια. Το διάβασμα μέσα στον εγκλεισμό είναι μαζί απόλαυση και αναζήτηση, συντροφιά και πνευματική ηδονή, αντίβαρο στους περιορισμούς και διαφυγή.

 

 

ΠΕΤΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ( ποιητής)

ΤΥΨΕΙΣ

Όσο περνούν οι μέρες και μακραίνει/ η ηλικία της σεμνότητας, αισθάνομαι/τις ανεπαίσθητες ραγισματιές εντός μου. Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ξένα γόνατα (1957)

[…]

ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΜΥΡΑΣ

Όσο περνά ο καιρός και κάνω ένα προχώρημα/βαθύτερο μες την παραδοχή, τόσο καταλαβαίνω/γιατί βαραίνεις κι αποχτάς τη σημασία/που δίνουν στα ερείπια οι άνθρωποι.Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου, Ο θάνατος του Μύρωνα (1960)

[…]

2. Η ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΙ Η ΜΑΡΙΑ

[…]Βεβαιωθείτε ακόμα πως το ποίημα που διαβάζετε/το γράφω τώρα που είστε εδώ κοιτάζοντας/απ’ το παράθυρο τον ήλιο. Ανήκει στη Μαρία./Δεν έχει σημασία αν σεις πρώτος μιλήσατε/σ’ αυτό το πρόσωπο μετά από τη σιωπή/και κατεβήκατε τη σκάλα ανήσυχος./Η εικόνα δεν αλλάζει.Τάκης Σινόπουλος, Αντίστιξη (1957)

[…]

Ο κ. ΙΒΟ

Δεν έχει σημασία που είστε εσείς, κύριε Ίβο,/μπορεί να ήταν η Μαρία ή κάποιος άλλος./ Ξέρετε εμείς περιμένουμε κάποιον επισκέπτη/περισσότερο σαν πρόφαση./Ίσως βέβαια να περιμέναμε κάποιον άλλον/άλλα όλες αυτές οι διαφορές στο ύψος και τις κινήσεις σας/είναι τυχαίες παραλλαγές του ίδιου,/λέω πως είμαστε πάντα εμείς κι εμείς.Βασίλης Στεριάδης, Ο κ. Ίβο (1970)

[…]

3. Η σονάτα του σεληνόφωτος

Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!Γιάννης Ρίτσος, Η σονάτα του σεληνόφωτος (1956)

Το τραγούδι της Σόλβεϊγ

Άφησέ με να ‘ρθω μαζί σου, μου είπες./Κι από πάνω το φεγγάρι επέμενε/πανσέληνα αδιάφορο/ότι όποιος θέλει να ‘ρθει μαζί σου/να διανύσει οφείλει το λευκό/μαύρη κηλίδα στον ορίζοντα πρώτα αφού γίνει. Μαρία Κυρτζάκη, Μαύρη θάλασσα (2000)

[…]

 

ΠΟΛΙΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΛΕΝΑ (συγγραφέας αστυνομικών)

Ο εγκλεισμός είναι σε όλα τα επίπεδα μια πρόκληση. Και κάθε πρόκληση όταν την αποδεχτείς σου δίνει ένα μάθημα. Αυτό που πήρα εγώ έχει σχέση με την αναγνωστική μου ικανότητα κάτω από συνθήκες πίεσης. Αμαρτία εξομολογημένη: Σε αυτή τη φάση που η εικόνα έχει εγκατασταθεί στο σπίτι μόνο κάτι ξεχωριστό με κρατάει στα βιβλία, διαφορετικά προτιμώ ένα καλό αστυνομικό στο Netflix  ή μια ταινία σαν το “Μank“ που εμπεριέχει γνήσια λογοτεχνία. Όταν το κλείσιμο ήταν προ των πυλών προμηθεύτηκα λιγοστά βιβλία που τα περισσότερα δεν κατάφερα να ολοκληρώσω. Στις εξαιρέσεις: Εκεί που τραγουδάνε οι καραβίδες της Ντέλια Όουενς, τρυφερότητα και σκληρότητα σε μια ιστορία επιβίωσης και έρωτα στους αμερικάνικους βάλτους. Μετάφραση Μαργαρίτας Ζαχαριάδου, «Δώμα» . Η Σιωπή του Ντε Λίλο, σε κλίμα επιστημονικής φαντασίας μεταφέρει την υπαρξιακή αγωνία για το μέλλον μας με μια ιδιαίτερη μουσικότητα στη γραφή. Μετάφραση Μπέλλα-Αρμάου, Gutenberg. Κάτω από αυτή τη συνθήκη κατάφερα να τελειώσω το Περί ηρώων και τάφων του Ερνέστο Σάμπατο, 600 αριστουργηματικές σελίδες σε μετάφραση του Μ. Παπαδολαμπάκη. «Εξάντας» -86, δερματόδετο σε χαρτί σαμουά, στα χέρια μου. Η λογοτεχνία στην κορύφωσή της από τον μεγάλο Αργεντινό, σε παρασέρνει, κουράζεσαι να στροβιλίζεσαι, μια ανάπαυλα και ξαναβουτάς στα βαθιά νερά μιας γραφής που μοιάζει να κινείται στην επιφάνεια του ρεαλισμού ενώ πλέκει το φανταστικό και τον έρωτα με την φιλοσοφική αναζήτηση και την ανελέητη κοινωνική κριτική.

 

ΠΟΛΥΜΕΝΑΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (συγγραφέας)

Ένα από τα ελάχιστα καλά αυτής της δεύτερης καραντίνας την οποία βιώνουμε, είναι ότι βρίσκω πλέον περισσότερο χρόνο για διάβασμα (και γράψιμο) – ακόμη και στα όποια κενά κατά τη διάρκεια της τηλεργασίας. Βρήκα λοιπόν τον χρόνο να διαβάσω ξανά διάφορα αγαπημένα βιβλία, όπως: Ο Εξομολόγος του Θεού του Νίκου Μάντζιου (εκδόσεις Απόπειρα). Σπονδυλωτό μυθιστόρημα που ξεκινάει με την προμετωπίδα «Αν υπάρχει Θεός, θα πρέπει να με παρακαλέσει για να τον συγχωρήσω» (Χαραγμένο σε τοίχο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς) και τελειώνει με τη φράση «Ο πανταχού Παρών κηρύχθηκε αδικαιολογήτως Απών  και Τον εξομολόγησαν ερήμην». Σπασμένα τσιγάρα της Βασιλικής Χρυσοστομίδου (εκδόσεις Κάκτος). Συλλογή εξαιρετικών διηγημάτων που κορυφώνεται με το Paper Boy, ένα από τα καλύτερα διηγήματα που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια. Μ’ ένα χορό στο στόμα της Χριστίνας Οικονομίδου (εκδόσεις Απόπειρα).  Ποίηση γραμμένη λες για να μας κρατήσει παρηγορητική συντροφιά σ’ αυτούς τους δυστοπικούς καιρούς καθώς πορευόμαστε σε ένα τοπίο ζωής που το φωτίζει το ανελέητο φως των άστρων του αναγκαστικού εγκλεισμού και της συνακόλουθης αισθητηριακής στέρησης.

 

ΠΟΤΑΓΑΣ ΚΩΣΤΑΣ (νευρολόγος, περ. Σύναψις)

Ένα, η αυτοβιογραφική αφήγηση του Απόστολου Δοξιάδη, με τον πολύ ωραίο τίτλο Ερασιτέχνης Επαναστάτης, τίτλος που αντιπροσωπεύει πολλούς από εμάς, πέρα από την ταύτιση των ανθρώπων της γενιάς, λίγο μεγαλύτερους – λίγο μικρότερους. Κυκλοφορεί καιρό από εκδ. Ίκαρος αλλά τώρα το πήρα είδηση.Δύο, Η μεγάλη γρίπη του 1918, του  Freddy Vinet, σε μετάφραση Αριστέας Κομνηνέλλη (Μεταίχμιο), πολύ σημαντικό βιβλίο για τις μέρες μας, για να πάρουμε μια ιδέα για το πώς τα πράγματα δεν είναι ούτε ακριβώς πρωτόγνωρα, ούτε πρωτοφανή, ούτε «άγνωστα νερά», εκτός και δεν διαβάζουμε για το παρελθόν.Τρία, η ιστορία των Βαλκανίων σε σχέση με την ιστορία της Ελλάδας, La Grèce et les Balkans, του Olivier Delorme, Γάλλου ιστορικού από τη Νάντη, πολλές γνώσεις, απίθανη ικανότητα τακτοποίησης. Τρίτομο αλλά κυλάει ωραία, έβγαλα τον πρώτο τόμο, μπήκα στον δεύτερο και συνεχίζω. Τέσσερα, ο πάντα αγαπημένος μου Φίλιπ Κερ, με το βιβλίο του Η άλλη πλευρά της σιωπής (Κέδρος), για τον Σώμερσετ Μωμ στην Κυανή ακτή, ένα αστυνομικό ό,τι πρέπει για το καλοκαίρι αλλά και για την καραντίνα τέλειο.

 

ΠΡΟΒΙΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ (συγγραφέας)

Λουσία Μπερλίν, συλλογή διηγημάτων Οδηγίες για οικιακές βοηθούς (μτφρ. Κ. Σχινά, Στερέωμα).
Χρειάστηκε να μελετήσω την ζωή της ιδιαίτερης αυτής φωνής των Αμερικανικών γραμμάτων και έτσι διαπίστωσα ένα εντελώς διαφορετικό και (σε μένα τουλάχιστον) πρωτάκουστο, ουσιαστικό, συναρπαστικό τρόπο αξιοποίησης της προσωπικής ζωής ως υλικό λογοτεχνίας. Προφανώς αυτό το πολύτιμο δώρο είναι πέρα από την αναγνωστική ηδονή που προσφέρει στο μυαλό και στην καρδιά κάθε παράγραφος, κάθε πρόταση της. Η Ανν Πρου, με το Οι Άνθρωποι του Δάσους (μτφρ. Γ. Κυριαζής, Καστανιώτης). Ένα μυθιστόρημα ποταμός που με μετέφερε σε προηγούμενες, άγνωστες, συναρπαστικές εποχές. Έγινα μάρτυρας της γέννησης ενός έθνους, της εξοργιστικής καταστροφής ιθαγενών λαών και της φύσης, της καθημερινής πραγματικότητας προγενέστερων οικονομιών και κοινωνιών. Παραστατικότατο, προκλητικό, με βαθιά αγάπη για τον φυσικό κόσμο, που εκφράζεται σε κάθε σελίδα – δίχως την παραμικρή υπόνοια απεχθούς «κηρυγματικότητας». Στην Σκιάθο όλο το καλοκαίρι διάβαζα χωρίς μέθοδο και πρόγραμμα, διηγήματα του μεγάλου ρηξικέλευθου, του Παπαδιαμάντη. Αναζητούσα (και έβρισκα!) τόπους που περιέγραφε στις ιστορίες του, γνώριζα απογόνους ηρώων του, και φυσικά συχνά επισκεπτόμουν, έστω και μόνο εξωτερικά, το σπίτι όπου πέθανε… Πόσο ακόμη αναξιοποίητη είναι αυτή η πλούσια φλέβα της ελληνικής λογοτεχνίας, πόσο παρερμηνευμένη.

 

ΡΑΓΓΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ (συγγραφέας αστυνομικών)

Εξαιτίας ενός συγγραφικού project με το οποίο ασχολούμαι τους τελευταίους μήνες και συνδέεται με τη συμπλήρωση διακοσίων ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, την περίοδο της καραντίνας τα διαβάσματά μου ήταν κυρίως «επαγγελματικά».

Μεταξύ άλλων, (ξανα)κοίταξα με φρέσκο μάτι τη μελέτη του Γιώργου Γαννουλόπουλου Διαβάζοντας τον Μακρυγιάννη (Εκδόσεις Πόλις, 2003), μια εξαιρετικά εμβριθή και τεκμηριωμένη κριτική ματιά στις αναγνώσεις του μακρυγιαννικού έργου («Απομνημονεύματα», «Οράματα και θάματα») από τον Βλαχογιάννη έως τον Λορεντζάτο, αλλά και την περίφημη γενιά του ’30 (Θεοτοκά, Σεφέρη).

Στο ίδιο πνεύμα, διάβασα το πρόσφατο -ιδιαίτερα διαφωτιστικό- βιβλίο του (και Διευθυντή του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών) Στέφανου Καβαλλιεράκη 1814-1821: Η προετοιμασία μιας επανάστασης (Μεταίχμιο, 2020), που διερευνά την πορεία της ιστορίας και των πρωταγωνιστών της για τη συγκρότηση και υλοποίηση μιας επαναστατικής ιδέας που έμοιαζε ιστορικά ανεδαφική.

Αλλά, καθώς προέρχομαι από την κοίτη της αστυνομικής λογοτεχνίας, στις «ρωγμές» των άλλων διαβασμάτων αυτής της περιόδου παρεισέφρησε και η κοινοπρακτική αστυνομική νουβέλα των Ανδρέα Αποστολίδη και Κώστα Καλφόπουλου ΕΝΑ ΦΕΡΕΤΡΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΟΦΙΑ (Άγρα, 2020). Περίτεχνη αφήγηση, η οποία συναιρεί το νουάρ με το hard-boiled και διαθέτει μια γοητευτικά παιγνιώδη υφή, καθώς η αφετηριακή ιδέα αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του διαδραστικού παιχνιδιού μυστηρίου «Ποιος είναι ο δολοφόνος;» που διοργάνωσε Ο Αναγνώστης το 2017.

ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ (συγγραφέας)

Θανάσης Αγάθος: Ο Άγγελος Τερζάκης και ο κινηματογράφος, Gutenberg. Ένας πανεπιστημιακός που τα βιβλία του διαβάζονται σαν να είναι όχι μελέτες, αλλά μυθιστορήματα. Κυρίως χάρη στη διαυγή και στέρεη πρόζα του. Το έργο του Τερζάκη εν πολλοίς το αγνοώ. Αν και τον θυμόμαστε πρωτίστως για ένα ιστορικό μυθιστόρημά του («Η Πριγκιπέσα Ιζαμπώ»), είχε μια πολύ δραστήρια σχέση με ένα μέσο τόσο μοντέρνο όσο ο κινηματογράφος (έγραψε σενάρια και γύρισε ο ίδιος μια ταινία μεγάλου μήκους). Θα άξιζε να πλάσει κανείς τουλάχιστον ένα διήγημα με τη ζωντανή αυτή αντίφαση στο επίκεντρό του. Βάσια Τζανακάρη, Αδελφικό, Μεταίχμιο. Είναι μία από τις πιο ταλαντούχες φωνές της γενιάς της. «Γράφει γι’ αυτά που ξέρει»: για τον γενέθλιο τόπο της, τις Σέρρες, για τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, για μία μητέρα μόνη με ένα παιδί. Θέμα της: η ανώμαλη προσγείωση των ρομαντικών της γενιάς της στην «έρημη χώρα» της ενηλικίωσης. Φλερτάρει και με τη λογοτεχνία του φανταστικού, μέσα από τις (λωτοφαγικές) ιδιότητες του χωριού Αδελφικό. Όσο για το ύφος της, «ακόμη ερωτεύεται ατάκες», και συχνά ένιωσα την επιθυμία να αρχίσω να πιπιλάω τις γλυκές της φράσεις σαν καραμέλες. Pedro Juan Gutiérrez, Ημερολόγιο επιβίωσης, Μεταίχμιο. Η προ εικοσαετίας περιοδεία του Γκουτιέρες στην Ευρώπη, μετά από την επιτυχία της «Βρόμικης τριλογίας της Αβάνας». Μια αφήγηση που οπισθοδρομεί συνειρμικά ως τα παιδικά του χρόνια στην Κούβα. Από τους αγαπημένους μου συγγραφείς, βρίσκω σαν τοξικομανής τη δόση μου στα βιβλία του. Με έλκουν η απλή, αλλά στιλπνή πρόζα του και το προσφιλές του θέμα: ο αγώνας του να ικανοποιήσει την έντονη ερωτική επιθυμία του. Στο βάθος, αυτό που χαίρομαι είναι η ωμή ειλικρίνειά του, η αίσθηση ότι με τη φωνή του μιλάει αβίαστα και αυθεντικά η ίδια η ζωή.

 

ΡΟΔΑΜΙΤΗΣ ΘΕΜΗΣ (Καλλιτεχνικός Διευθυντής Φεστιβάλ  – Κυκλάδες)

Άπαντα τα πεζά, Bruno Schulz, Μετάφραση ΜΙΕΤ: Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου. (Εκδόσεις Καστανιώτη). Ο Schultz υπήρξε ένας εκ των κορυφαίων πεζογράφων του 20^ου αιώνα.  Αυθεντικός γητευτής της πολωνικής γλώσσας. Στα κείμενά του υπάρχουν λέξεις διαμάντια με εκτυφλωτικό φως  ̇ εξπρεσιονιστικές ιστορίες σε χώρο φανταστικό. Μυστήριο, μαγεία και βαθύτερες αλήθειες μπλέκονται σε έναν μοναδικό συγγραφικό κόσμο και σε μια καθηλωτική, εμπνευστική ατμόσφαιρα. Δολοφονήθηκε νέος από ναζί αξιωματικό. Έχει λεχθεί ότι αν ζούσε περισσότερο θα ήταν στην κορυφή της λογοτεχνίας. Τελειώνοντας, θα τον χαρακτήριζα έναν σολίστα, μαέστρο των λέξεων, των εικόνων και της φαντασίας που συνδυάζει τον συμβολισμό, τον εξπρεσιονισμό, τον μοντερνισμό σε ένα μοναδικό αποτύπωμα. Ο ευτυχισμένος θάνατος, Αλμπέρ Καμύ, Εκδόσεις Καστανιώτη – 20^ος αιώνας. Εδώ ο Καμύ μας αναπτύσσει μέσα από μια θαυμάσια λογοτεχνική γραφή «πώς να ζήσει κανείς (ο ήρωάς του) ευτυχισμένος, έτσι που και ο θάνατός του να είναι ευτυχισμένος». Πέτρα, ήλιος, φίλοι, παρέα ζουν παράλληλα με την μοναχικότητα μέσα σε μια έντονη ατμόσφαιρα που επηρεάζει τη σκέψη, τον τρόπο, τα βήματά μας. Τελειώνοντας, ο ήρωας καταλαβαίνει ότι η ευτυχία κερδίζεται με μακρόχρονη υπομονή που μπορεί να την αποκτήσει αγοράζοντάς τον ελεύθερο χρόνο του, που του την προσφέρει, εάν το αξίζει. Διάλογος για το Δέντρο, Paul Valery (Μτφρ, Κλ. Μιτσοτάκη, Άγρα)

 

ΡΟΥΜΠΟΥΛΑ ΔΗΜΗΤΡΑ (δημοσιογράφος)

Η επιστροφή του βαρόνου Βένκχαϊμ, Λάσλο Κρασναχορκάι, εκδ. «Πόλις», μτφρ. Μανουέλα Μπέρκι. Υπηρετώντας πάντα μια άκρως απαιτητική λογοτεχνία, ο «μετρ της Αποκάλυψης», όπως έχουν αποκαλέσει τον Ούγγρο συγγραφέα, μας μεταφέρει πάλι σε έναν ζοφερό, παράλογο, άγονο πνευματικά κόσμο. Μια απόκοσμη πραγματικότητα όπου συνυπάρχουν ξεπεσμένοι αριστοκράτες, όπως ένας βαρόνος που επιστρέφει από την Αργεντινή για να γλυτώσει από τα χρέη του τζόγου, παραληρηματικοί «αυτοεξόριστοι» διανοούμενοι, πολιτικάντηδες, φιγούρες αυταρχισμού και ευάλωτοι φοβισμένοι άνθρωποι. Με την ελπίδα να αχνοφέγγει. Χίλια φεγγάρια,  Σεμπάστιαν Μπάρι, εκδ. «Ίκαρος», μτφρ. Μαρία Αγγελίδου. Συνέχεια του «Μέρες δίχως τέλος», του προηγούμενου αριστουργήματος του Ιρλανδού συγγραφέα, με κεντρική ηρωίδα τη Γουινόνα, τη μικρή Ινδιάνα, να προσπαθεί να επιβιώσει στο Τενεσί μέσα στο χάος, τον ρατσισμό και το μίσος που έχουν διαδεχθεί τους πολέμους με τους Ινδιάνους και τον αμερικανικό εμφύλιο. Καθηλωτικό, με λυρική, συγκινητική και μεστή γραφή, υποβλητική ατμόσφαιρα και ισχυρό μήνυμα το αντίδοτο της αγάπης. Δόξα, Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου. Έργο της «ρωσικής περιόδου» του συγγραφέα και έντονα αυτοβιογραφικό μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά. Αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού Ρώσου εμιγκρέ, που ερωτεύεται με πάθος την προκλητική και απρόσιτη κόρη εμιγκρέδων επίσης συμπατριωτών, και τελικά καταλήγει σε μια παράτολμη κίνηση: Να περάσει παράνομα τα σύνορα της πατρίδας, αψηφώντας τους ορατούς κινδύνους, αλλά αναζητώντας τα όρια ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα.

 

 

ΡΟΥΣΣΟΥ ΒΑΡΒΑΡΑ (φιλόλογος, ΑΣΚΤ)

          Από τα παλαιότερα: Πλάτων Ροδοκανάκης, Αφηγήματα επιμέλεια Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη 2010.  Έργο που μπορεί να προσεγγιστεί με νέα οπτική: Πολύβιος Τ. Δημητρακόπουλος, Τζέννυ Θεοτόκη. Αθηναϊκή μυθιστορία του 1845, (επίμετρο Κ.Γ. Παπαγεωργίου) Κότινος 2007.  Επιστροφή, με νέα ματιά, σε έναν παλαιότερο συγγραφέα και ένα  γυναικείο πρόσωπο, τη Τζέννυ Θεοτόκη. George Eliot, Ανόητα γυναικεία μυθιστορήματα, μτφρ. Σπ. Γιανναράς, ποταμός 2018.  Δοκίμιο για τα γυναικεία μυθιστορήματα της εποχής της με το γνωστό ύφος της Τζώρτζ Έλιοτ . Edith Wharton, Η γεροντοκόρη μτφρ. Χρύσα Τσαλικίδου εκδ. στιγμός 2020. Ένα καλαίσθητο βιβλίο από τις νεοπαγείς εκδόσεις στιγμός: η νουβέλα της σημαντικής Αμερικανίδας πεζογράφου διαβάζεται απνευστί ζωντανεύοντας τη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1850. Από τα σύγχρονα: Αντιγόνη Βλαβιανού, Ο ξανακερδισμένος τ(ρ)όπος της λογοτεχνίας, Πατάκης 2020. Αποτέλεσμα συστηματικής έρευνας έντεκα εξαιρετικά τεκμηριωμένες συγκριτικές μελέτες με άξονα τον τόπο και με απρόσμενες συν-αναγνώσεις, όπως αυτή που οδηγεί από τον Προύστ στο Δετζώρτζη. Ποίηση: . Ζέφη Δαράκη, συναντήσεις στο άβατο, ύψιλον 2020. Η νέα συλλογή της σημαντικής ποιήτριας.  Ειρήνη Βακαλοπούλου, Τα εύφορα μέλη Εκάτη 2020. Αξιανάγνωστη η τέταρτη συλλογή της ποιήτριας. Σοφία Σακελλαρίου, «Από την τέφρα μου ίχνος να μη φυλαχτεί». Διαθήκες Άγρα 2020. Διαθήκες γνωστών και άγνωστων διαλέγονται με λογοτεχνικά χωρία, παρατίθενται αποσπασματικά  ή γίνονται υλικό για ποιήματα.

 

ΣΑϊΝΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (κριτικός λογοτεχνίας)

Την «πάτησα» και στη δεύτερη καραντίνα. Η αίσθηση του άπλετου ελεύθερου χρόνου με οδήγησε και πάλι ν’ ανοίξω σκονισμένα συρτάρια και ξεχασμένα αρχεία στον υπολογιστή, και να έρθω αντιμέτωπος με παλιά, μεγαλόπνοα σχέδια, καταδικασμένα να μείνουν για πάντα επί χάρτου… Περισσότερο προσγειωμένος, αναζήτησα μικρότερα projects, όλα προϊόντα ωρών αργίας, συνήθως μεταμεσονύκτιας, όταν ψηλώνει ο νους του ερασιτέχνη και ονειρεύεται μεγαλεία παρά την κουκουνάρα της άγνοιάς του. Κάπως έτσι έπεσα σε μια παλιά απόπειρα μετάφρασης από τα ισπανικά ενός μικρού διηγήματος, μόλις 1303 λέξεων, με τίτλο «Το χαμένο βιβλίο του Χόρχε Λουίς Μπόρχες» («El libro perdido de Jorge Luis Borges»), απομεινάρι μιας ανέμελης εποχής που ονειρευόμουν να μάθω ισπανικά. Εννοείται ότι δεν έμαθα ποτέ!

Ωστόσο, όπως συμβαίνει συνήθως, το ’να φέρνει τ’ άλλο, και για τις ανάγκες της μικρής φιλολογικής εισαγωγής στο μετάφρασμα περιπλανήθηκα και πάλι αφενός στον χωρίς τέλος λαβύρινθο του Μπόρχες, αποδελτιώνοντας τις απόψεις του περί μυθιστορήματος, και αφετέρου ξαναδιάβασα και τα τρία εξαιρετικά μυθιστορήματα του σημαντικού αργεντινού πεζογράφου, δοκιμιογράφου, καθηγητή, έξοχου αφηγητή και χαρισματικού παραμυθά, Μέμπο Τζαρντινέλι (1947) που κυκλοφορούν στα ελληνικά. Θυμίζω: Η φλογισμένη σελήνη [Opera 1998] σε μετάφραση Κρίτωνα Ηλιόπουλου, Ο δέκατος κύκλος της Κόλασης [Αλεξάνδρεια, 2003] σε μετάφραση Μελίνας Παναγιωτίδου, καθώς και το θρυλικό Ο επαναστάτης με το ποδήλατο [Ελληνικά Γράμματα, 2019)] σε μετάφραση Αλέξανδρου Ηλιόπουλου. Όλα εξαιρετικά, όλα εξόχως μεταφρασμένα στα ελληνικά! Όσο για τη δική μου μεταφραστική απόπειρα, σύντομα στις σελίδες του φιλόξενου Αναγνώστη!

 

 

ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ (ανταποκρίτρια του “Α”, Λονδίνο)

Πολύ Βούτυρο στο Τομάρι του Σκύλου, Γιώργος Σκαμπαρδώνης (Πατάκης). Η επίσκεψη του Ντε Γκωλ στη Θεσσαλονκη το ‘63, λίγες μέρες πριν τη δολοφονία Λαμπράκη, το παρακράτος, o υπόκοσμος, ο απόηχος του εμφυλίου, η φωνή του Καζαντζίδη να φτάνει σε μια βάρκα στο Θερμαϊκό και ένα παγόνι να ανατέλλει. Όχι δεν είναι σαν το ‘Ζ’. Είναι ποίηση σε συσκευασία πρόζας. Ο Κατεργάρης των Χριστουγέννων, Dr Seuss. (Ψυχογιός). Μισείτε τα Χριστούγεννα; Σίγουρα όχι όσο ο Γκριντς! Το εικονικό πράσινο ξωτικό που έχει ως αποστολή να κλέψει τα Χριστούγεννα για να τα ξεφορτωθεί μια και καλη, μπορεί να διασκεδάζει την πιτσιρικαρία από το 1957 αλλά φέτος που οι πολιτικές τρίπλες του Boris Johnson έκλεψαν τα Χριστούγεννα από 22 εκ Άγγλους και η μοναξιά γίνεται δεύτερη πανδημία έχει νέο ειδικό βάρος. Οι Γιαγιάδες, Ντόρις Λέσινγκ (Καστανιώτης). 4 νουβέλες με μοναδικό κοινό την παθιασμένα ουμανιστική ματιά και την θεϊκή ικανότητα της Λέσινγκ να σε παρηγορεί με ιστορίες χαρακτήρων που ίσως νόμιζες πως ποτέ δεν θα σε ενδιέφεραν. Θα σταθώ στο «Η Αιτία Όλων Αυτών» όπου ένα από τα ηλικιωμένα μέλη της Γερουσίας αναπολεί την άνοδο και αναζητά την αιτία για την πτώση του περίεργου πολιτισμού τους που θυμίζει αρχαία Σπάρτη αλλά και επιστημονική φαντασία. Η αιτία όλων αυτών, όπως και όσων περνάμε σήμερα; Η βλακεία.

 

ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ ΛΕΥΚΗ (δημοσιογράφος)

 Έρμαν Έσσε, Ο λύκος της στέπας . Με συνεπήρε η γραφή του κι ας μην ήταν η υπόθεση τόσο συγκλονιστική. Λίγες είναι, πράγματι, οι φορές που ένα βιβλίο σε καθηλώνει περισσότερο με τη γραφή του παρά με την υπόθεση. Για να πω την αλήθεια, ως μουσικός και βιβλιόφιλος ταυτίστηκα, ως έναν βαθμό, με τον «λύκο της στέπας», τον μοναχικό, ιδιότροπο, αλλά και κουλτουριάρη Χάρρυ Χάλλερ. Ένα βιβλίο με πολλαπλούς συμβολισμούς και αλληγορίες, το οποίο θα θυμάμαι πάντα και κάποτε σίγουρα θα ξαναδιαβάσω…Λένα Διβάνη, Το πικρό ποτήρι (Πατάκης)

Για τον Καποδίστρια έχουν γραφτεί πολλά τελευταία, όμως αυτό το μικρό, ευανάγνωστο βιβλιαράκι ήταν πράγματι κάτι το ξεχωριστό. Είναι όμορφο να διαβάζει κανείς για τη ζωή ενός ιστορικού προσώπου, δοσμένη εν είδος μυθιστορίας. Το βάρος δίνεται, φυσικά, στη σχέση του Καποδίστρια με τη Ρωξάνδρα Στούρτζα, αλλά και στην, άγνωστη εν πολλοίς, δράση του εκτός Ελλάδας. Μίμης Ανδρουλάκης, Μπλε λουλούδι .(Καστανιώτης). Ένα μυθιστόρημα σε δοκιμιακή, περισσότερο, μορφή το οποίο διαδραματίζεται στο 2048- εν αναλογία με την «επαναστατική» ημερομηνία του 1848-, χωρίς να αποτελεί, ωστόσο, ένα δυστοπικό ανάγνωσμα. Ο χειρισμός των πολιτικοφιλοσοφικών διαλόγων αποκαλύπτει ότι ο συγκεκριμένος συγγραφέας δεν παύει ποτέ να μας εκπλήσσει ευχάριστα.

 

ΣΒΟΡΩΝΟΥ ΕΛΕΝΗ (συγγραφέας παιδικών βιβλίων)

Ενόψει του εορτασμού των 200 χρόνων από την Επανάσταση διάβασα πάλι το Η διδακτική της Ιστορίας, μτφ. Ε. Κάννερ του H. Montiot, εκδ. Μεταίχμιο, 2000 όπου εξετάζονται οι τάσεις στην ιστοριογραφία και στη διδακτική της χωρίς να προτείνεται ως λύση μία ιδανική μέθοδος διδακτικής. Ανοίγει, έτσι, το μυαλό σε πολλαπλές δυνατότητες προσέγγισης της Ιστορίας μέσα από το σχολικό μάθημα και τα (λογοτεχνικά) βιβλία γνώσης. Με νέο βλέμμα λοιπόν προσέγγισα βιβλία για παιδιά και νέους για την Επανάσταση που ήδη κυκλοφόρησαν. Ξεχώρισα δυο βιβλία που αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο μιας συνολικής εξιστόρησης της Επανάστασης με την εικόνα να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Το βιβλίο της Σ. Ζαραμπούκα, 1821 Επανάσταση, εκδ. Πατάκη, 2020 και της Μ. Ντεκάστρο 24 εικόνες για την Επανάσταση. Μακρυγιάννης και Ζωγράφος, εκδ. Καπόν, 2020. Στο πρώτο απόλαυσα μια ισορροπημένη εξιστόρηση του πολύπλοκου φαινομένου που υπήρξε η Ελληνική Επανάσταση και στο δεύτερο την καινοτόμο προσέγγιση της εικόνας ως ιστορικού τεκμηρίου. Στο πρώτο θαύμασα το συνδυασμό γλαφυρής αφήγησης, πληρότητας περιεχομένου και της (αναμενόμενης βέβαια) υψηλής αισθητικής των εικόνων. Στο δεύτερο, τον τρόπο με τον οποίο οι εικόνες διαβάζονται ως αλφαβητάρι άγνωστων πτυχών της Επανάστασης που ενδιαφέρουν πολύ μικρούς μεγάλους. Τι φορούσαν οι Αγωνιστές, τι γλώσσα μιλούσαν, γιατί οι πόλεις και τα χωριά είχαν τόσο διαφορετικά ονόματα από τα σημερινά, τι ρόλο έπαιζαν τα κάστρα, και χίλια δυο άλλα που υπογραμμίζουν, αντί να θέτουν στο περιθώριο, τη σημασία των μεγάλων γεγονότων.

 

ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (συγγραφέας)

Τι διαβάζω, ο έγκλειστος…Αυτές τις μέρες του υποχρεωτικού εγκλεισμού, διαβάζω κυρίως βιβλία για την εξαιρετικά ταραγμένη δεκαετία του ‘ 30 στην Θεσσαλονίκη. Ιδού μερικά: «Ο χαφιές» του Αλέξανδρου Δάγκα, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα». Του Λεωνίδα Ζησιάδη το «Θεσσαλονίκη, όσα θυμάμαι» και το «Στη Θεσσαλονίκη τότε», εκδ. Παρατηρητής.  Τους τόμους της επιστημονικής επετηρίδας «Θεσσαλονίκη», του Κέντρου Ιστορίας. Το «Θεσσαλονίκη, μια πόλη σε μετάβαση, 1912-2012» του Δημήτρη Καιρίδη, εκδ. Επίκεντρο. Το «Θεσσαλονίκη, η αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας» του Βασίλη Κολώνα, εκδ. UNIVERSITY STUDIO. Το «Η μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης, η εγκατάσταση των προσφύγων στην πόλη», εκδ. Επίκεντρο. Της Ρένας Μόλχο το «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, 1856-1919», εκδ, Θεμέλιο. Το «Φοίνιξ αγήρως» (Η Θεσσαλονίκη 1925-35) του Αιμίλιου Δημητριάδη, εκδ. Παρατηρητής. Του Μιχάλη Τρεμόπουλου «Τα τρία Ε (ΕΕΕ) και ο εμπρησμός του Κάμπελ», εκδ. Αντιγόνη. Το «Αθλητικός Σύλλογος Άρης, 1914-2004»,  έκδοση του Δήμου. Το «Ιστιοπλοϊκός Όμιλος Θεσσαλονίκης, 1933-2008», έκδοση του Κέντρου Ιστορίας, κ.α. Ενδιάμεσα διαβάζω τα έξοχα διηγήματα του Μάριου Χάκκα, από τον συλλογικό τόμο που εξέδωσε ο «Κέδρος».

 

ΣΟΥΛΤΑΤΟΥ ΠΕΛΑ (συγγραφέας)

Άντον Τσέχωφ, Διηγήματα (Θεμέλιο). Η εισαγωγή από τον μεταφραστή Κυριάκο Σιμόπουλο, ανατέμνει με μαεστρία τη θέαση του εμβληματικού θεατρικού συγγραφέα και πεζογράφου στο υπόβαθρο της βιογραφίας του και τη συναρτά με τη γειτονιά των αγγέλων της ρωσικής λογοτεχνίας. Παραθέτει το ιοβόλο αλλά οξυδερκές σχόλιο του Μαγιακόφσκι: “Ο Τολστόι πήγαινε στο λαό βουλώνοντας τη μύτη του”, ενώ, όπως παρατηρεί ο Σιμόπουλος, “Ό,τι ανασαίνει πάνω στη γη είναι αγαπημένο για τον Τσέχωφ”. Κι ακολουθεί μια συλλογή διηγημάτων και της νουβέλας “Ο θάλαμος 6” από τον παππού που δεν χορταίνεται. Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ, Η πιο πολύτιμη πραμάτεια (Πόλις). Η Ρούλα Γεωργακοπούλου δεν μεταφράζει απλώς, αλλά μετατρέπεται σε πρωθιέρεια της παραμυθητικής αφήγησης, σε μια περιπλάνηση στις εσχατιές της ύπαρξης, εκεί όπου η ναζιστική ενσάρκωση του θανάτου αντιμάχεται το ιερό δώρο της ζωής, οδηγώντας μας με αιθέρια βήματα στο ξέφωτο της λύτρωσης.  Χέρμαν Μέλβιλ, Μόμπι Ντικ ή Η φάλαινα (Gutenberg). Κλίνω ευλαβικά το γόνυ στον Α.Κ. Χριστοδούλου για τη μετάφραση του έπους. Όσο για τον Μέλβιλ, θα έπρεπε να τεθεί αντίστοιχο ομηρικό ζήτημα ή κάποιος να μας αποκαλύψει επιτέλους πως πρόκειται για συλλογικό έργο, όπως ο Εκκλησιαστής των Λούθερ Μπλίσσετ. Δε μπορεί να το έγραψε ένας άνθρωπος αυτό το αριστούργημα, όχι.

 

ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΑ (συγγραφέας αστυνομικών)

Jo Nesbo, Το βασίλειο, μετάφραση Σωτήρης Σουλιώτης, Μεταίχμιο 2020: Αναμφίβολα ο Νέσμπο ξεπέρασε, με τον δυναμισμό της γραφής του, τους δασκάλους του στο αστυνομικό είδος και απέδειξε ότι μπορεί να δημιουργεί το δικό του αφηγηματικό σύμπαν, στο οποίο παρασύρει τον αναγνώστη, ακόμα και όταν αυτός κρατά τις επιφυλάξεις του για την υπερδύναμη ενός παντογνώστη αφηγητή που εργάζεται σε συνεργείο και δεν έχει απομακρυνθεί από το  «βασίλειό» του. Ζωντανές και διαρκώς εξελισσόμενες περιγραφές, αιτιολογημένοι και καλοστημένοι χαρακτήρες,  υποδόριες επιρροές από  κλασικά λογοτεχνικά έργα, κοσμοπολιτισμός είναι μερικά από τα ατού, που παρασύρουν τον αναγνώστη σε έναν κόσμο αντιφατικά ενδιαφέροντα. Γκυ ντε Μωπασσάν, Ο φιλαράκος, μετάφραση Άρης Αλεξάνδρου, Γκοβόστης  2014: Ένας Πρόεδρος Δημοκρατίας αποχαιρετά έναν πρώην Πρόεδρο, στο τελευταίο του «ταξίδι», και στον λόγο, που εκφωνεί, χρησιμοποιεί ένα σύντομο, αλλά χαρακτηριστικό, απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Γκυ ντε Μωπασσάν, Ο φιλαράκος: «Μια ζωή! Μερικές μέρες κι ύστερα τίποτα πια! Γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε, νιώθουμε ευτυχισμένοι, κάτι περιμένουμε κι ύστερα πεθαίνουμε…». Αυτή  η αναφορά με ώθησε να κατεβάσω από το ράφι το βιβλίο και να το διαβάσω για τρίτη φορά.  Τόμας Μαν, Η απατημένη, μετάφραση Γιάννης Κοιλής, Κριτική 2020:  Η ιστορία  αναφέρεται στην πενηντάχρονη Ροζαλί, η οποία είναι χήρα και ζει μαζί με την ενήλικη κόρη της και τον έφηβο γιο της. Η ήσυχη ζωή της γυναίκας θα διαταραχθεί όταν θα γνωρίσει τον δάσκαλο των αγγλικών του γιού της. Με νύξεις ο συγγραφέας θέτει ερωτήσεις για τη φύση του έρωτα και τη σχέση του με τον θάνατο.

 

ΣΤΑΘΟΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΟΣ (συγγραφέας, μεταφραστής)

Διάβασα και διαβάζω διάφορα και ακατάστατα σ’ αυτή την καραντίνα. Καινούργια και παλιότερα βιβλία. Ξεχώρισα το μυθιστόρημα Πλάνητες της Όλγκα Τοκάρτσουκ (εκδόσεις Καστανώτη), γι’ αυτή τη διαρκή μετακίνηση της οπτικής της γωνίας στη λογοτεχνική διερεύνηση του μικρού και του αυτονόητου, που αποκαλύπτει απρόσμενες αλήθειες. Με δυσκόλεψε, με διακίνησε και με γοήτευσε ο στοχασμός του Άρτουρ Σοπενχάουερ στο σημαντικότατο Ο κόσμος ως βούληση και παράσταση (Μέρος Α, βιβλία 1&2, εκδόσεις Ροές), για το περιεχόμενο της (αλλά και τα όρια της ανθρώπινης γνώσης), που κατακτάται δια της εμπειρίας της βούλησης – τη μεταφυσική ουσία της εσωτερικής μας πραγματικότητας. Σπουδαίο βιβλίο. Ξαναδιάβασα με προσοχή τους θεατρικο-ποιητικούς μονολόγους του Γιάννη Ρίτσου Τέταρτη διάσταση (εκδόσεις Κέδρος), και διαπίστωσα για άλλη μια φορά το πόσο μεγάλος ποιητής είναι και με πόση “στωική” (και, εν τούτοις, μη παθητική) διάθεση ψηλαφίζει τα φορτία της μνήμης και των παθών της ανθρώπινης ψυχής.

 

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΑΛΕΞΗΣ (συγγραφέας)

Έχω ήδη κλείσει πάνω από ενάμιση μήνα το σπίτι. Η πανδημία μας έχει εξουθενώσει, αλλά ευτυχώς εκείνο όμως που με απασχολεί τον περισσότερο χρόνο είναι ότι μαζί με την γυναίκα μου Εύα είναι ο γιος μας Ερμής ο οποίος είναι σχεδόν δύο ετών. Όταν έχουμε βοήθεια έχω την ευκαιρία να γράφω και να διαβάζω.        Τα βιβλία που ξεχώρισα τελευταία στην πρόσφατη καραντίνα, είναι κατ’ αρχήν οι Πλάνητες της νομπελίστα Όλγας Τοκάρτσουκ (Εκδόσεις Καστανιώτη). Πρόκειται για αντανακλάσεις ταξιδιών συνυφασμένες με μια εις βάθος εποπτεία του ανθρώπινου σώματος. Θραυσματική γραφή, πολυσυλλεκτική, υψηλό λογοτεχνικό φρόνημα. Η ρωγμή, η απόκλιση, η ρευστότητα. Η Τοκάρτσουκ κεντάει με λεπτά εργαλεία. Διαβάζω επίσης την  ποιητική συλλογή του Ρότζερ Ρόμπινσον  Ένας φορητός παράδεισος, (Εκδόσεις Κείμενα) σε έξοχη μετάφραση του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου, κάτι που μπορώ να πιστοποιήσω διότι την διαβάζω και στα αγγλικά μέσω  Kindle. Ποίηση οργισμένη, δραστική, από έναν ολοκληρωμένο καλλιτέχνη. Ο Ρόμπινσον, ένας Βρετανός πολίτης με καταγωγή από το Τρινιντάντ, όπως αυτοσυστήνεται, είναι εκτός των άλλων εκπρόσωπος της dub poetry, μιας μορφή ποίησης περφόρμανς η οποία ενσωματώνει ρυθμούς ρέγκε και ήχους των Δυτικών Ινδιών με θαυμαστά αποτελέσματα. Τέλος, επιμένω στην Έντα Γκάμπλερ του Ερρίκου Ίψεν, το γνωστό αριστούργημα του Νορβηγού, κείμενο που αποτελεί την αφορμή του θεατρικού μου «Μπλε Δωμάτιο» που θα ανεβάσουμε με το Μάνο Καρατζογιάννη στο θέατρο «Σταθμός», όταν με το καλό οι συνθήκες μας το επιτρέψουν.

 

ΕΥΑ ΣΤΑΜΟΥ (συγγραφέας)

Shuggie Bain, Douglas Stuart. Κεντρικό θέμα της μυθιστορηματικής βιογραφίας που απέσπασε το φετινό Booker είναι η σχέση του δεκαεξάχρονου Σάγκι, με τη μητέρα του–μια σχέση που δοκιμάζεται από την ανέχεια, τον εθισμό, τη σεξουαλική διαφορετικότητα. Ένα βαθιά πολιτικό βιβλίο για τη ζωή της εργατικής τάξης στη Σκωτία την εποχή που μεσουρανεί ο Θατσερισμός. Παρά τον έντονα κοινωνιολογικό χαρακτήρα του, το μυθιστόρημα περιέχει λογοτεχνικές περιγραφές σπάνιας ευαισθησίας. (Προσεχώς από το Μεταίχμιο). Δεν κατοικούν όλοι οι άνθρωποι τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο, Ζαν-Πωλ Ντυμπουά (Δώμα) Το μυθιστόρημα μας ταξιδεύει σε χώρους περίκλειστους με έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, όπως οι φυλακές του Μόντρεαλ, και τα ορυχεία του Θέτφορντ Μάινς. Η συμπεριφορά τού ήρωα μεταβάλλεται καθώς υιοθετεί διαφορετικούς ρόλους–δικαιώνοντας έτσι τη ρήση ότι ο άνθρωπος δεν αλλάζει στον χρόνο αλλά στον χώρο. Οι πεποιθήσεις του, η αφοσίωση στους αγαπημένους του, καθώς και η ροπή στη βία παραμένουν ωστόσο αναλλοίωτα, άλλοτε δυσχεραίνοντας κι άλλοτε νοηματοδοτώντας την ύπαρξή του. Πρόκειται για μια ιστορία αλλεπάλληλων ψυχικών συγκρούσεων που καταδεικνύει πως ό,τι καθορίζει τελικά την ευτυχία δεν είναι παρά ο χαρακτήρας μας. Πατρίδα, Φερνάντο Αραμπούρου (Πατάκης) Τα θέματα του πατριωτισμού, της τρομοκρατίας, της επιλεκτικής μνήμης, της συγχώρεσης, του τρόπου με τον οποίο συχνά ο χαρακτήρας μας, και όχι η ιδεολογία, δίνει σχήμα στις πολιτικές επιλογές μας, κυριαρχούν σε αυτό το μεγαλόπνοο αφήγημα που προσφέρει στον αναγνώστη την ευκαιρία να συλλογιστεί το νόημα των πολιτικών, οικογενειακών, και προσωπικών διχασμών που όλοι βιώνουμε κάποιες στιγμές στη ζωή μας.

 

ΣΩΚΙΑΛΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (κριτικός επιστημονικών βιβλίων)

Από όλες τις μορφές ζωής που εμφανίστηκαν στη Γη το 99,9% περίπου εξαφανίστηκε. Ο Ήλιος, η Γη και το Σύμπαν έχουν ημερομηνία λήξης. Πριν συμβούν αυτά η ανθρωπότητα μπορεί να καταστραφεί από κάποιο αστεροειδή, κάποιον ιό ή και από κακή χρήση της ίδιας της τεχνολογίας της. Τον αγώνα επιβίωσης της ανθρωπότητας μέσα από την επέκτασή της σε άλλους πλανήτες σε συνθήκες τόσο παράξενες και διαφορετικές από αυτές που θεωρούμε δεδομένες, εξετάζει ο διάσημος φυσικός M. Kaku στο Το μέλλον της ανθρωπότητας. (εκδ. Τραυλός 2019).Η επιβίωσή μας εξασφαλίζεται από τους βιολογικούς μηχανισμούς ομοιόστασης του σώματός μας. Στην ομοιόσταση βασίζονται τα συναισθήματά που καθοδηγούν την συμπεριφορά μας με στόχο την επιβίωσή μας. Χωρίς συναίσθημα δεν υπάρχει δυνατότητα οποιασδήποτε απόφασης. «Χωρίς σώμα δεν υπάρχει νους». Στο βιβλίο του Η παράξενη κατάσταση των πραγμάτων (εκδ. Ενάλιος 2019), ο γνωστός νευρολόγος Α. Νταμάσιο εξετάζει την κατάσταση που προκύπτει από την ασυμβατότητα του εξελικτικά διαμορφωμένου νου μας με τους στόχους των οργανωμένων κοινωνιών μας. Εάν νομίζετε ότι με λογική βασισμένη στην επιστημονική γνώση θα μπορέσετε να επηρεάσετε τους οπαδούς του δημιουργισμού και του ευφυούς σχεδιασμού ώστε να αποδεχτούν την θεωρία της εξέλιξης, το βιβλίο του διάσημου εξελικτικού βιολόγου R. Dawkins Ξεπερνώντας τον Θεό οδηγός για αρχάριους.  (εκδ. Τραυλός 2020) είναι μια εξαιρετική επιλογή.

 

ΤΖΑΝΑΚΑΡΗ ΒΑΣΙΑ (συγγραφέας, μεταφράστρια)

Τον τελευταίο μήνα της καραντίνας, ελπίζοντας να μην υπάρξει άλλος, διάβασα το Λάννυ του Μαξ Πόρτερ (εκδ. Πόλις, σε εξαιρετική μετάφραση της Μυρσίνης Γκάνα), ένα παράδοξο παραμύθι που επιβεβαιώνει την ιδιαιτερότητα της φωνής του Πόρτερ. Επίσης, διάβασα για πολλοστή φορά το Τελευταίο φύλλο του O. Χενρι (μτφρ. Άρης Σφακιανάκης), ένα διήγημα που αγαπώ πολύ, σε ένα μικροσκοπικό βιβλιαράκι από τις εκδόσεις Κέδρος. Η ιστορία διαδραματίζεται στη Νέα Υόρκη, κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας πνευμονίας. Μια νεαρή γυναίκα είναι άρρωστη και καθώς παρατηρεί  από το παράθυρό της ένα δέντρο να φυλλορροεί είναι πεπεισμένη ότι θα πεθάνει όταν πέσει το τελευταίο φύλλο. Μου αρέσει πολύ ο ανατρεπτικός τρόπος που ο Ο. Χένρι τελείωνε τις ιστορίες του, τρόπος που έμεινε γνωστός ως Ο. Henry ending. Τέλος, ανάμεσα στη δουλειά και τις υπόλοιπες υποχρεώσεις διαβάζω από τη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Γιώργη Παυλόπουλου (1943-2008, εκδ. Κίχλη). Ένα από τα αγαπημένα μου: Η πόρτα και ο καθρέφτης

Η πόρτα μισάνοιγε με τον αγέρα/και μεσ’ από το άνοιγμα/για μια στιγμή/ βλέπαμε τη θάλασσα/

Και στον καθρέφτη/σαν άνοιγε η πόρτα/βλέπαμε πάλι τη θάλασσα.

 Το κρεβάτι τα κορμιά μας/και τη θάλασσα

 

ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΟΥ (ποιήτρια)

Μόνο τη στιγμή που αποφάσισα να  πω λίγες κουβέντες για τα τρία αυτά βιβλία που διάβασα μέσα στην καραντίνα , Gottfried Benn, Εισαγωγή-Μετάφραση- Επίμετρο Κώστας Κουτσουρέλης,Gutenberg,2019, Δάντη, Θεία Κωμωδία, Κόλαση, Έμμετρη μετάφραση Δημήτρης Μαυρίκιος, ΕΥΡΑΣΙΑ 2020 και Νάσος Βαγενάς, Η λογοτεχνία στο τετράγωνο, Σημειώσεις για τη γραφή του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Πόλις, 2020, αναγνώρισα και κάποιο είδος  μυστικής συγγένειας ανάμεσά τους. Ο Κώστας Κουτσουρέλης μεταφράζει στη γλώσσα μας έναν από τους πρωταγωνιστές του εξπρεσσιονιστικού κινήματος, τον ποιητή του «Νεκροτομείου», αυτού «του φρικώδους καλλιτεχνικού θαύματος» αλλά και το ένα έκτο της συνολικής του παραγωγής με ποιήματα  όλων των δημιουργικών  περιόδων που τον έκαναν διάσημο. Ο Κουτσουρέλης μεταφράζει «διανοητικά» τον Benn που χρησιμοποιεί τις σκληρές εικόνες της επιστήμης του και την αυστηρότητα της προτεσταντικής του ανατροφής για να διατυπώσει με μεγαλύτερη καθαρότητα το  συναίσθημά του. Αυτό που μας παραδίδει είναι το έξοχο αποτέλεσμα της μεταξύ τους συνάντησης. Η Κόλαση του Δημήτρη Μαυρίκιου είναι ένα μεταφραστικό επίτευγμα ακριβώς γιατί καταφέρνει να κρύψει τον κόπο που καταβλήθηκε κατά την επίτευξη του στόχου. Ποίηση που σχεδόν γεννάει μια νέα ποίηση, με την έννοια ότι αυτή έχει απεκδυθεί το ρούχο της «μεταφραστικότητας» και πορεύεται ολόφρεσκη κι ολόγυμνη, με το νέο της corpus,  προς τον αναγνώστη. O Nάσος Βαγενάς μας λέει, μέσα σε όλα τ’άλλα ότι ο Μπόρχες θεωρούσε κάθε άλλη μετάφραση από τις παραπάνω απόπειρες μια «παραποίηση, μια εσφαλμένη λύση».

 

ΤΣΑΟΥΣΗΣ ΚΩΣΤΑΣ (δημοσιογράφος)

Δύο βήματα μπρος, ένα πίσω, 8+1 πολυτάραχες δεκαετίες, Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Εκδόσεις Μεταίχμιο. Στην αρχή έψαξα να βρω ποια η σχέση του με το λενινιστικό Ένα βήμα μπρός, δύο βήματα πίσω για να καταλήξω να απολαμβάνω όλες αυτές τις μικρές αλλά απολύτως ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τη ζωή που έζησε ο συνταγματολόγος Νίκος Κ. Αλιβιζάτος όπως για παράδειγμα ότι ο πολιτικός γάμος του τη σημαδιακή 23^η Ιουλίου 1974 έγινε με μάρτυρα τον Δημήτρη Δεσποτίδη και ότι δημοσιεύθηκε άρθρο του υπό τον τίτλο Ο Ευρωκομμουνισμός και οι αντιθέσεις του στη Monde Diplomatique τον Μάρτιο του 1977.  Αρχειομαρξιστές. Οι άλλοι κομμουνιστές του Μεσοπολέμου, Κώστας Παλούκης. Εκδόσεις Ασίνη. Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου του Κώστα Παλούκη είναι η απομυθοποίηση προσώπων και καταστάσεων μέσα από την εξαντλητική αναφορά ιδιωτικών στιγμών και δημόσιων συμπεριφορών των μελών της ηγεσίας αυτού του ιδιαίτερου ρεύματος στην κομμουνιστική Αριστερά και το εργατικό κίνημα. Η Δημόσια Ιστορία. Μία Εισαγωγή, Χάρης Εξερτζόγλου. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. Το κεφάλαιο του βιβλίου του Χάρη Εξερτζόγλου που επιγράφεται Χώρος, Μνήμη και Δημόσια Ιστορία είναι από μόνο του ένα μικρό, ακριβό δοκίμιο σχετικά με τις χρήσεις των Μνημείων αλλά και της ίδια της Μνήμης όταν αλλάζουν οι εποχές και οι (κυρίαρχες) αφηγήσεις.

 

ΤΣΙΑΜΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ (ανταποκριτής του «Α», Ν. Υόρκη, ποιητής)

Τα σταφύλια της οργής,  Τζόν Στάϊνμπεκ. Ενα αριστούργημα, γραμμένο το 1939, για τη φυσική και οικονομική μετατόπιση μιας τάξης κατοίκων της Οκλαχόμας πρός τη Δυτική Ακτή της Αμερικής λόγω μιας κλιματικής καταστροφής.  Συνδυάζει έντεχνα και με ζωντανή γλώσσα τις ταξικές πτυχές εκείνης της περιπέτειας με την καθημερινότητα και τον πόνο μιας οικογένειας εις αναζήτηση καλύτερης τύχης.  Είναι ακόμα επίκαιρο σήμερα με όλες τις οδυνηρές μετατοπίσεις στον κόσμο.   Εγχειρίδιο για καθαρίστριες,  Λουσία Μπερλίν. Τα σύντομα διηγήματα αυτής της ολιγογράφου Αμερικανίδας συγγραφέως, είναι διαμάντια απόσταξης πραγματικών εμπειριών με τρόπο που είναι φόρος τιμής στην ίδια τη ζωή, όσο δύσκολη κι αν είναι, και στη γλώσσα που την εκφράζει γνήσια.  Κορυφή-κορυφή, μαζί  με τους δυο μεγάλους του είδους: Ρέϊμοντ Κάρβερ και Ντένις Τζόνσον. Ο Μπόρχες με έμένα, Τζέϊ Παρίνι . Καινούργιο (2020), εντελώς απολαυστικό.  Ο συγγραφέας, εικοσάχρονος  φοιτητής στη Σκωτία, σαν χάρη σε γνωστόν του φροντίζει για μια βδομάδα, μόνος, τον επισκέπτη εβδομηντάχρονο Μπόρχες που  η φήμη του δεν είναι γνωστή στον νεαρό.  Ενα ταξίδι με τον τυφλό Αργεντινό σε τοπία της Σκωτίας, με το σαραβαλάκι του νεαρού, γίνεται μια μικρή σύγχρονη ιστορία του Δον Κιχώτη γεμάτη χιούμορ, ανθρωπιά, και σοφία: ο Μπόρχες σε ένα διαφορετικό φώς, συνομιλητής με μια ποιητική συνείδηση εν τη γενέσει. Και όπως σε κάθε Αμερικάνικο ξενοδοχείο περιμένει στο κομοδίνο τον ταξιδιώτη η Βίβλος, δίπλα στο δικό μου κρεβάτι έχω βάλει τα «Εκατό Χρόνια Μοναξιάς», μήπως και χρειαστούν ξανά μέσα στην καραντίνα.    (ΣΣ. Ο Χρ.Τσιάμης αναφέρεται στις αμερικανικές εκδόσεις)

 

ΚΙΚΗ ΤΣΙΛΙΓΓΕΡΙΔΟΥ  (συγγραφέας αστυνομικών)

 Adélaïde Bon, Το κοριτσάκι στον παγετώνα, (μετάφραση Άννα Δαμιανίδη, Εκδόσεις Στερέωμα). Το αυτοβιογραφικό, εξομολογητικό αυτό βιβλίο είναι ένα από τα πιο δυνατά κείμενα που έχω διαβάσει ποτέ. Πέρα για πέρα αληθινό, αφορά την πραγματική προσωπική ιστορία της συγγραφέως που κακοποιήθηκε σεξουαλικά όταν ήταν μικρή, ένα μικρό κοριτσάκι. Θα κουβαλάει μαζί της, μέσα της, το τραυματικό γεγονός σε όλη της τη ζωή από εκεί και πέρα, θα την ορίζει και θα την κατευθύνει. Και θα χρειαστεί πολλή δουλειά και πάρα μα πάρα πολλή γενναιότητα για να τα καταφέρει να το ξεπεράσει κάποια στιγμή. Lisa Taddeo, Τρεις γυναίκες (μετάφραση Κλαίρη Παπαμιχαήλ, Εκδόσεις Κλειδάριθμος). Εδώ δεν έχουμε μία, αλλά τρεις γυναίκες. Τρεις γυναίκες και τις ερωτικές, συναισθηματικές, ιστορίες τους. Όλες διαφορετικές μεταξύ τους, όλες αληθινές και όλες τρομερά οικείες σε όλους μας, ή καλύτερα σε όλες μας. Η δουλειά που έκανε η συγγραφέας είναι καταπληκτική, γιατί δεν πήρε απλώς τρεις συνεντεύξεις όπως θα έκαναν οι περισσότεροι, αλλά διασταύρωσε εξονυχιστικά όλα τα στοιχεία που της έδωσαν οι «τρεις γυναίκες», και ακόμη περισσότερο: πήγε και έμεινε στην πόλη της καθεμίας για να μπει στο πετσί τους, στο περιβάλλον τους. Απίθανο, αξιοθαύμαστο. Patrik Svensson, Το βιβλίο των χελιών (μετάφραση Αγγελική Νάτση, Εκδόσεις Μεταίχμιο). Κι εδώ πάλι έχουμε να κάνουμε με δύο άντρες, έναν πατέρα και έναν γιο. Και την αγάπη τους για τη ζωή, τη φύση και το ψάρεμα. Και για τα χέλια. Ακούγεται παράξενο ήδη από τον τίτλο του, που δεν είναι και τόσο ελκυστικός, αλλά πρόκειται για ένα πολύ ειλικρινές και αυθεντικό βιβλίο που σου μαθαίνει πολλά με έναν τρόπο καθόλου διδακτικό. Για αυτό άλλωστε και έγινε μεγάλη εκδοτική επιτυχία όπου και αν μεταφράστηκε.

 

 ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ (συγγραφέας)

Στο δεύτερο κύμα της καραντίνας, μεταξύ άλλων, διαβάσα, για την ακρίβεια ρούφηξα το τομίδιο «Φράντς Κάφκα, Τα όνειρα (εκδ. Άγρα) σε έξοχη μετάφραση και ευθύβολη εισαγωγή της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη  (βρισκόμουν άλλωστε ακόμη υπό τη σκιά του τελευταίου μου μυθιστορήματος «Η Ερευνήτρια»). Η Ρασιδάκη αποδελτιώνει όνειρα του Τσεχοεβραίου αντλημένα από επιστολές και ημερολόγια. Κείμενα αϋπνίας ή βασανιστικού ύπνου που φωτίζουν μοναδικά την εξάρτηση του συγγραφέα του «Πύργου» με την θραυσματικότητα, την έκσταση, την υπερβατικότητα, αλλά και την καταγραφή του εξωλογικού ως λογικού, του αδιανόητου ως οικείου. Αυτό, δηλαδή, που διαπερνά σύγκορμα την ψυχρή πρόζα του Κάφκα και τον καθιστά κορυφαίο αντιρεαλιστή από τον πολύ ρεαλισμό.    Το δεύτερο βιβλίο που διάβασα, για την ακρίβεια ξαναδιάβασα, ήταν μια παλαιότερη νουβέλα (1972) του περσινού νομπελίστα Πέτερ Χάντκε (Η ανέμελη δυστυχία, σε νέα ανάγλυφη απόδοση του Σπύρου Μοσκόβου, εκδ. Εστία). Εδώ ο Σλοβενοαυστριακός πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας μέσα από την αυτοκτονία της μητέρας του μιλάει για την “ανέμελα δυστυχισμένη” σχέση που έχει με τη χώρα του, τη συλλογική μνήμη (εν προκειμένω τον ναζισμό), την πρόζα του. Μια καθηλωτική αφήγηση που αρχίζει ως λογοτεχνία τεκμηρίου (με την είδηση στον τοπικό τύπο του θανάτου της μητέρας του) και κλείνει με σπαρακτικές ριπές μνήμης γιού/μητέρας. Ενδιαμέσως όχι μόνο το ατομικό βίωμα μεταμφιέζεται τη συλλογική εμπειρία, αλλά ο αιρετικός Χάντκε ανοίγει το εργαστήρι της γραφής του: δειχνοντάς μας πως το να μιλάς κατάσαρκα εκτός από αφηγηματική είναι και μια πολιτική απόφαση.     Τέλος, θα περάσω τον σελιδοδείκτη μου,  σ’ ένα βραχύ πυκνό δοκίμιο του  Ζιλ Ντελέζ (Ο εξαντλημένος. Ένα κείμενο για τον Μπέκετ, μτφρ. Ροζαλί Σινοπούλου, εκδ. Πλέθρον) που ανήκει στα τελευταία κείμενα του Γάλλου στοχαστή. Εδώ ο Ντελέζ δεν ανατέμνει δεξιοτεχνικά μόνο το σκοτεινά φαρσικό σύμπαν του Ιρλανδού, ταυτόχρονα καταδεικνύει την πολιτική κούραση, ψηλαφεί τον κάματο του πολιτικού υποκειμένου του καιρού του (δημοσιεύτηκε το 1992) ίσως και του εαυτού του, για δράση και χειραφέτηση, καθρεφτιζόμενος στους ανέστιους και παραιτημένους ήρωες του Μπέκετ.

 

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ (συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών)

Πάνω στο γραφείο μου υπάρχουν μερικά βιβλία που με βοηθούν στη συγγραφή των δικών μου ιστοριών. Τρία από αυτά, είναι τα εξής:  Το Τρίτο στεφάνι του Κώστα Ταχτσή που επανεκδόθηκε πρόσφατα (εισαγωγή Μικέλας Χαρτουλάρη, Ψυχογιός). Έχει αυτοβιογραφικό χαρακτήρα και φωτίζει την προσωπικότητα του δημιουργού του που δολοφονήθηκε μυστηριωδώς τον Αύγουστο του 1988. Ο Ταχτσής στο μυθιστόρημα εμφανίζεται ως εγγονός της κυρά-Εκάβης, η οποία αφηγείται γεγονότα από τη ζωή της οικογένειας μαζί με την άλλη αφηγήτρια, τη Νίνα. Η ηρωίδα Ελένη είναι η μητέρα του, η Έλλη.    Το Έγκλημα και τιμωρία του Ντοστογιέφσκι (μετάφραση Φώντας Κονδύλης, Πατάκης), όπου ο φτωχός φοιτητής Ρασκόλνικοφ σκοτώνει μια γριά ενεχυροδανείστρια για να της πάρει λεφτά, αλλά και για το καλό της κοινωνίας. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη δολοφονία της γυναίκας και μιλάει για τη δύναμη που χρειάζεται κάποιος για να αφαιρέσει μιαν ανθρώπινη ζωή. Το μυθιστορηματικό χρονικό της Ρέας Γαλανάκη Αμίλητα, βαθιά νερά-Η απαγωγή της Τασούλας (Καστανιώτης). Σε αυτό, η συγγραφέας αναψηλαφεί την πιο αποσιωπημένη απαγωγή της Κρήτης, μια ιστορία πάθους-πένθους. Η ίδια, σημειώνει πως η λογοτεχνία δεν δικάζει, απλώς προσπαθεί να εμβαθύνει στο ανθρώπινο δράμα κι έχει τη δύναμη να μετατρέπει τα υπαρκτά πρόσωπα σε επινοημένα.

 

ΧΑΡΚΙΟΛΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ (μουσικός, διευθυντής του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής)

Ένα μεγάλο μυθιστόρημα (στη πραγματικότητα, τρία βιβλία σε μία εξαιρετικής ποιότητας έκδοση), μία ενδοσκόπηση της ιστορικής μας πραγματικότητας σε χάρτινη μορφή και ένα βιβλίο για τη ζωή μέσα από τα μάτια τρίτων. Η Βαλκανική Τριλογία (εκδόσεις Μεταίχμιο) της Olivia Manning είναι μία αφήγηση της “από δω” γεωγραφίας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με ένα αναπάντεχο κέντρο, το Βουκουρέστι και αργότερα την Αθήνα, χορταστικό και πλούσιο αφήγημα 1278 σελίδων, πόλεμος, καταχνιά και έρωτας δίχως γλυκερές καταφυγές. Σειρά έχει το βιβλίο ενός Άγγλου που αισθάνεται τόσο Έλληνας που μπορεί να περιγράψει την ελληνική ιδιοσυγκρασία δίχως να καταφεύγει σε λύσεις που παραπέμπουν σε ιδεολογικές αναφορές περί “ανάδελφου έθνούς”. Πρόκειται για το Ελλάδα – Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους (εκδόσεις Πατάκη) του Roderick Beaton, ο οποίος μας έχει χαρίσει κι άλλες σημαντικές σελίδες στο παρελθόν. Τέλος, το βιβλίο της Λύντιας Τρίχα Το σκυλάκι σας θέλει ψυχίατρο. Επτά σκύλοι αυτοβιογραφούμενοι (εκδόσεις Πόλις) γιατί είναι καιρός να δούμε τη ζωή και μέσα από τα μάτια των «πιστών συντρόφων» μας, εκείνων των ζωντανών που βρίσκονται δίπλα μας, έχουν χαρακτήρα και ζουν μαζί μας. Δύσκολη αποστολή να δώσεις φωνή στα συναισθήματά και τις αντιδράσεις τους με τρόπο πειστικό αλλά πόσο επιτυχημένα γίνεται στο συγκεκριμένο βιβλίο. Τα απόλαυσα και τα τρία!

 

ΧΑΤΖΗΘΕΟΔΩΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΣ (εκπαιδευτικός)

Βιβλία – όχι κατ ανάγκη τα καλύτερα-που έχουν μια ιδιομορφία. Αρνούνται τα ράφια της βιβλιοθήκης, παραμένοντας πεισματικά στο τραπέζι της κουζίνας δίπλα στο φλιτζάνι του πρωινού καφέ, χρόνια τώρα. Η ψίχα της μεταλαβιάς (1991) από τα τραμάκια, του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, μόνο και μόνο για το διήγημα «ο σαλός μια νύχτα της 29^ης Ιουνίου». Όπου, από τις παρυφές του ιερού Όρους λοξοκοιτάει τα σκιαθίτικα ρόδινα ακρογιάλια. Γεια σου Ασημάκη(Καστανιώτης 1993),μυθιστόρημα με μορφή δοκιμίου όπως μόνο ο Κωστής Παπαγιώργης ξέρει. Με αφορμή την απώλεια ενός φίλου χαρτογραφεί τη δεκαετία του 80 στο τρίγωνο Κυψέλη, Εξάρχεια, Κολωνάκι. Το dolce, το τρίτο μάτι, τα σκυλάδικα και το άμα λάχει. Ο Λάγιος, ο Καρούζος, ο Μπακιρτζής, ο Τσιώλης και το Παρακαλώ γυναίκες μην κλαίτε. Ο Χρήστος Βακαλόπουλος με ελαφρύ μειδίαμα πίσω από τα γυαλιά του. Η γιορτή της ασημαντότητας(Εστία 2014) του Μίλαν Κούντερα. Παρά τα ενενήντα χρόνια του παραμένει ο νεαρότερος και σπουδαιότερος Ευρωπαίος. Το τελευταίο αυτό έργο του συμπυκνώνει όλη την προσωπική του μυθολογία και καταφέρνει αυτό που όπως λέει και ο ίδιος πάλευε καιρό. Να γράψει μια ιστορία όπου μιλάει για τα σοβαρότερα θέματα, χωρίς να χρησιμοποιήσει ούτε μια σοβαρή λεξη.

 

ΧΟΥΣΝΗ ΕΛΕΝΑ (δημοσιογράφος, συγγραφέας)

Ο Ένοικος, Χαβιέ Θέρκας, Εκδόσεις Πατάκη. Στην εξαιρετική νουβέλα του, ο Ισπανός συγγραφέας σε παρασύρει στον κόσμο του φόβου που υπόκωφα και υπόγεια συντρίβει την καθημερινότητα ενός πανεπιστημιακού καθηγητή. Η πανεπιστημιακή κοινότητα, ως ένας άλλος κόσμος, όπου η ματαιοδοξία και η διάκριση μπλέκονται σε ένα κουβάρι, καμιά φορά αξεδιάλυτο, συντρίβει όσους μένουν εκτός «κανόνων». Ο Χαβιέ Θέρκας κινούμενος ανάμεσα στον κυνικό ρεαλισμό και την «αιμοσταγή» φαντασία φτιάχνει μια αριστουργηματική ιστορία. Αποδοχή Κληρονομιάς, Ανδρέας Νικολακόπουλος, Εκδόσεις Ίκαρος. Στη δεύτερη συλλογή διηγημάτων του ο Ανδρέας Νικολακόπουλος αναμετριέται με θρύλους, δοξασίες, ανώνυμους ήρωες και επώνυμα γεγονότα αλλά κυρίως, και πάνω απ` όλα, με τον ίδιο τον άνθρωπο ως κατασκευαστή ή ανατροπέα της μοίρας του. Κουβαλώντας τις λογοτεχνικές αρετές των κλασικών και το προσωπικό στυλ ενός τεχνίτη, μας στροβιλίζει σε διαχρονικές κραυγές, ανθρώπινες καταχνιές, χαμένες – με γενναιότητα-μάχες. Στο φόντο σταθερά ο άνθρωπος και η αναμέτρησή του με τον θάνατο αλλά τελικά η νίκη του επί της ζωής. Θραύση Κρυστάλλων, Γιώργος Γκόζης, Εκδόσεις Ποταμός. Ένα μόνο γράμμα, για έναν ανεκπλήρωτο εφηβικό έρωτα, γίνεται η παλέτα όπου ο Γιώργος Γκόζης αναβιώνει μια ολόκληρη εποχή. Πολιτική, αστική και όχι μόνο ηθογραφία, κοινωνική αποτύπωση, ανθρώπινες σχέσεις, τρόπος ζωής, όλη η δεκαετία του 80 και οι απαρχές της επόμενης παρελαύνουν σαν καλογυρισμένες σεκάνς στο βιβλίο. Αρετές, στερεότυπα, το επαχθές βάρος της κληρονομιάς, εγκλωβισμός, ενηλικίωση και στο τέλος – τέλος η κάθαρση καλούν τον αναγνώστη να ξαναθέσει ερωτήματα και να τα απαντήσει μέσα από το φίλτρο του πιο οδυνηρού και καθαρτικού φλας μπακ.