της Μαρίζας Ντεκάστρο
Η Γεωργία Καραντώνα, υποψήφια διδάκτωρ Παιδικής και Εφηβικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, συνεργάστηκε με την Τασούλα Τσιλιμένη, καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας στο ίδιο πανεπιστήμιο και εξέδωσαν την εξαιρετικά περιεκτική μελέτη Graphic novels και Ολοκαύτωμα- Διδακτικές προτάσεις και εφαρμογές για την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με θέμα τις αναπαραστάσεις του ιστορικού γεγονότος «Ολοκαύτωμα» στη συγκεκριμένη αφηγηματική φόρμα.
Συνοπτικά τα περιεχόμενα:
α) φυσιογνωμία των graphic novels και αξιοποίηση τους στην εκπαίδευση
β) θεωρία και εκπαιδευτικές εφαρμογές
γ) ποσοτική έρευνα σε σχολεία της Βόρειας Ελλάδας για το κατά πόσον είναι ενημερωμένα οι μαθητές για το Ολοκαύτωμα και πώς προσλαμβάνουν το γεγονός μέσω της λογοτεχνίας
δ) μεθοδολογία και διδακτικές προτάσεις βάσει επιλεγμένων έργων ανάλογα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια /δευτεροβάθμια)
ε) βιβλιογραφία με μελέτες σχετικές με το Ολοκαύτωμα και τη διδακτική του, καθώς και μια εκτενή βιβλιογραφία λογοτεχνικών έργων και κόμικς που κυκλοφορούν στα ελληνικά για το νεανικό κοινό.
Όλοι όσοι ασχολούνται με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος συμφωνούν με τα περιεχόμενα και τους στόχους που πρέπει να αναδειχτούν σ’ αυτά τα συνοπτικά μαθήματα.
Τα διδακτικά περιεχόμενα:
Το Ολοκαύτωμα προσεγγίζεται μέσω της μυθοπλασίας, των φωτογραφικών ντοκουμέντων, των κινηματογραφικών ταινιών, των καταγραμμένων μαρτυριών, καθώς και με την επαφή με επιζώντες -φορείς της ιστορικής μαρτυρίας για αυτά που βίωσαν. (Ωστόσο, δημογραφικά μιλώντας, οι επιζώντες διανύουν την 8η ή την 9η δεκαετία της ζωής τους και συνήθως ήταν κρυμμένα παιδιά που απομακρύνθηκαν από τις οικογένειές τους, δεν έχουν εμπειρία εγκλεισμού σε στρατόπεδο, ενώ όσα καταγράφηκαν στο ψυχισμό τους δεν είχαν το ιδεολογικό και πολιτικό εύρος των ναζιστικών πρακτικών).
Οι διδακτικοί στόχοι, όπως έχουν διατυπωθεί από φορείς και ιδρύματα που ασχολούνται με τη διδακτική του Ολοκαυτώματος, συγκλίνουν στα εξής:
- Τα εκπαιδευτικά υλικά θέτουν το πλαίσιο του «γιατί και πώς» και εφοδιάζουν τους μαθητές με εργαλεία για μια ουσιαστική κατανόηση της Ιστορίας.
- Η χρήση των πρωτογενών και των δευτερογενών πηγών (λογοτεχνικά έργα τα οποία περιλαμβάνουν ιστορικά γεγονότα ή βασίζουν την πλοκή τους σε αυτά)
- δίνει πρόσωπο στην Ιστορία με αποτέλεσμα τα αφηρημένα στατιστικά δεδομένα να μετασχηματίζονται σε εξατομικευμένες, μυθοπλαστικές ή όχι, αφηγήσεις
- εισάγει και διευρύνει τις οπτικές, τα θέματα, τα γεγονότα, τις όψεις ενός ιστορικού γεγονότος ή/ και της χρονικής περιόδου
- η επαφή με τα ιστορικά υλικά ενθαρρύνει την κατανόηση και την κρίση, αμφισβητεί ή /και ακυρώνει στερεότυπα, παρανοήσεις σχετικά με την ιστορική περίοδο και τα γεγονότα, καθώς και τις γενικεύσεις που τα ακολουθούν
- ευαισθητοποιηθούν όσον αφορά τη διαφορά μεταξύ γεγονότος και γνώμης.
Οι μελετήτριες προτείνουν τέσσερα στάδια ανάπτυξης του θέματος στην τάξη.
1ο στάδιο, η Προετοιμασία του περιβάλλοντος, με άλλα λόγια αυτό που ονομάζουμε αφόρμηση, με τη βοήθεια πολλών και διαφορετικών υλικών (φωτογραφίες, κείμενα, περιήγηση σε ιστοσελίδες, ταινίες, κλπ.). Στόχος αυτού του σταδίου είναι η πληροφόρηση, ανάδυση πρώτων προβληματισμών, σκέψεων και ερωτημάτων γύρω από το θέμα.
2ο στάδιο, η Αρχική ανταπόκριση, κατά την οποία διαβάζεται το προτεινόμενο graphic novel, αναλύονται όσα διαδραματίζονται στο έργο, ενώ παράλληλα τίθενται τα ιστορικά θέματα προς διερεύνηση.
3ο στάδιο, η Τελειοποιημένη ανταπόκριση, δηλαδή η κατανόηση του έργου που δόθηκε προς μελέτη-της πλοκής, του κειμένου και των εικόνων-, η οποία οδηγεί στο
4ο στάδιο, με τίτλο Έκφραση ανταπόκρισης, τις ομαδικές ή ατομικές δημιουργικές δραστηριότητες των μαθητών- δημιουργική γραφή, κατασκευές, συνεντεύξεις, ταυτότητες προσώπων, συμμετοχή σε διεθνή προγράμματα όπως το Crocus, αποτύπωση των συναισθημάτων που εγείρονται από την ανάγνωση, κίνηση και χορός- αλλά και συν-ανάγνωση συναφών έργων.
Προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων είναι η συζήτηση σε κάθε στάδιο, καθώς και μεταξύ των σταδίων, που διαλευκάνει απορίες ή ερωτήματα και η οποία θα οδηγήσει τη σχολική ομάδα στην κατανόηση του γεγονότος και του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο εφαρμόστηκαν οι ναζιστικοί διωγμοί, στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, στην ενσυναίσθηση, στην περαιτέρω έρευνα, ενδεχομένως στην αλλαγή στάσης απέναντι στα γεγονότα που ορίζονται ως «Ολοκαύτωμα» (γενοκτονία), και στην ανάληψη δράσης στο επίπεδο του σχολείου και της κοινότητας.
Κύριο προτέρημα της μελέτης είναι οι εφαρμόσιμες διδακτικές προτάσεις των συγγραφέων οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν πολλαπλασιαστικά ώστε να δώσουν ιδέες για αναγνώσεις και σχεδιασμό νέων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σχετικά με τη μελέτη του Ολοκαυτώματος, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν άλλες ιστορικές περιόδους (π.χ. Επανάσταση 1821, Μικρασιατική καταστροφή 1922).
Πολλαπλώς χρήσιμη η μελέτη των Καραντώνα-Τσιλιμένη!
**
Καθώς οδεύουμε, λοιπόν, προς την 27η Ιανουαρίου (ημέρα απελευθέρωσης του Άουσβιτς από τα σοβιετικά στρατεύματα το 1945), διεθνώς καθιερωμένη Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος» και για τα καθ’ ημάς «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος», το ΥΠΕΠΘ θα στείλει όπως κάθε χρόνο εγκύκλιο στα σχολεία για την αφιέρωση ωρών του σχολικού προγράμματος σ’ αυτό το γεγονός.
Αλήθεια, μπορεί το Ολοκαύτωμα να ενταχτεί στις διάφορες επετειακές εκδηλώσεις του σχολικού έτους; Αποτελεί ένα υποθέμα του σχολικού curriculum; Αν σκεφτούμε ότι το σχολείο είναι στενά συνδεδεμένο με την κοινωνία, ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να είναι, το Ολοκαύτωμα με τα παρακλάδια του (τον καθημερινό ρατσισμό προς τους «άλλους», τις θρησκευτικές και τις εθνοτικές μειονότητες, τη δράση νεοναζιστικών μορφωμάτων, κλπ.) εμφανίζεται συχνά πυκνά στην επικαιρότητα.
Και επειδή θα ξανακουστεί αυτές τις μέρες από εδώ κι από εκεί το σύνθημα Να θυμόμαστε! Να μην ξεχάσουμε! καλό είναι να ξέρουμε τι δεν πρέπει να ξεχάσουμε και γιατί.
INFO
Γεωργία Καραντώνα/ Τασούλα Τσιλιμένη, Graphic Novel και Ολοκαύτωμα- Διδακτικές προτάσεις και εφαρμογές για την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Εκδ. Ροπή, 2022.
