Βενετία Αποστολίδου
Η εκδήλωση του Αναγνώστη στην Καβάλα στις 21 Αυγούστου με θέμα “Ο Σεφέρης κατά μόνας – προσωπικές εξομολογήσεις» στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Φιλίππων, με γοήτευσε και με έβαλε σε σκέψεις. Ακούσαμε δέκα ποιητές και πεζογράφους να μιλούν, με τους πιο διαφορετικούς τρόπους, για την αναγνωστική τους περιπέτεια με την ποίηση του Σεφέρη. Με τη βοήθεια της αυγουστιάτικης σελήνης και του ρομαντικού σκηνικού στο τζαμί του Χαλήλ Μπέη, το ακροατήριο ταυτίστηκε με θραύσματα των αφηγήσεων και αναγνώρισε στοιχεία της δικής του αναγνωστικής ιστορίας. Διαπίστωσα, για μια ακόμη φορά, πόσο σημαντικό κομμάτι της προσωπικής ιστορίας του καθενός μας είναι οι αναγνώσεις μας αλλά και πόσο ενδεικτικός της προσωπικότητάς μας είναι ο τρόπος που επιλέγουμε να μιλήσουμε γι αυτές. Και τα δύο αποδεικνύουν βέβαια την τεράστια σημασία της ανάγνωσης για τη ζωή μας.
“μια ισχυρή αίσθηση επικοινωνίας ανάμεσα σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη: τη σεφερική ποίηση, τους ομιλούντες συγγραφείς και το σιωπηλό κοινό”
Στη χθεσινή εκδήλωση κλήθηκαν, ως είθισται, να μιλήσουν για τις σεφερικές αναγνώσεις τους ποιητές και πεζογράφοι. Η εντύπωσή μου είναι ότι οι δικές τους αναγνώσεις δεν διαφέρουν σε τίποτε από εκείνες των απλών (μη συγγραφέων) αναγνωστών. Εκείνο το οποίο τους διακρίνει είναι πρώτον ότι έχουν το κίνητρο, την πρόθεση και δεύτερον ότι κατέχουν τα μέσα, τη γλώσσα για να μιλήσουν για τις αναγνώσεις τους. Το κίνητρο προκύπτει από την ίδια τη συγγραφική τους ταυτότητα. Είναι γνωστό πως οι συγγραφείς την κτίζουν πάνω στη σχέση τους με βιβλία και άλλους συγγραφείς. Αλλά και η κοινωνία ενδιαφέρεται να μάθει για τις αναγνωστικές προτιμήσεις και συνήθειες των συγγραφέων, απόδειξη οι διάφορες στήλες των εφημερίδων όπου τους ζητείται να μιλήσουν γι αυτές. Στην υπερβολή του, το φαινόμενο αυτό προκαλεί αναπόφευκτα και υποψίες για το εάν και πόσο «κατασκευασμένες» είναι αυτές οι αναγνωστικές εμπειρίες και σχέσεις. Το σημαντικότερο ωστόσο είναι ότι οι συγγραφείς γνωρίζουν πώς να μιλήσουν για τις αναγνώσεις τους: ποιο κειμενικό είδος να επιλέξουν, σε ποιο πρόσωπο να αφηγηθούν, πώς να συμπλέξουν τη μυθοπλασία με την εμπειρία, πώς να συνθέσουν τη δική τους φωνή με τη φωνή του κειμένου για το οποίο μιλούν. Όλα αυτά είναι δεξιότητες που αποκτήθηκαν από την τριβή τους με τη γραφή ενώ το αποτέλεσμα είναι γοητευτικά νέα κείμενα τα οποία, στο βαθμό που έχουν μια κοινή αφετηρία, όπως ήταν ο αγαπημένος ποιητής όλων μας ο Σεφέρης, στην εκδήλωση του Αναγνώστη, μπορούν να δημιουργήσουν μια ισχυρή αίσθηση επικοινωνίας ανάμεσα σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη: τη σεφερική ποίηση, τους ομιλούντες συγγραφείς και το σιωπηλό κοινό.
Εκ πρώτης όψεως θα έλεγε κανείς ότι η αναγνωστική εμπειρία είναι μια σύνθετη, και άρα δύσκολη, εμπειρία για να την αφηγηθεί κανείς και γι αυτό αποτελεί ένδειξη προωθημένου γραμματισμού και, στο επίπεδο της εκπαίδευσης, δραστηριότητα των μεγάλων τάξεων του σχολείου. Κατά τη γνώμη μου, το να μιλάμε για τις αναγνώσεις μας δεν είναι μόνον το αποτέλεσμα μιας πορείας γραμματισμού και επομένως χαρακτηριστικό των «μορφωμένων» αλλά ένα ισχυρό μέσον επικοινωνίας, προφορικής ή γραπτής. Αρκεί να υπάρχει το κατάλληλο πλαίσιο, το οποίο θα προκαλεί την έκφραση αναγνωστικών εμπειριών, αλλά και θα παρέχει τα μέσα για μια πλούσια διατύπωσή τους. Το πλαίσιο μπορεί να είναι είτε μια σχολική τάξη είτε μια λέσχη ανάγνωσης είτε διάφορες εκδηλώσεις σε βιβλιοθήκες και συλλόγους∙ όσο για τα μέσα, πήραμε μια ιδέα από την εκδήλωση του Αναγνώστη: ημερολογιακή εξομολόγηση, ρεαλιστική αφήγηση μιας ιστορίας, δημιουργία προσωπείου ενός άλλου αναγνώστη, σχολιασμός ενός μέρους του κειμένου, αναπλαισίωση φράσεων και στίχων σε προσωπικά συμφραζόμενα, μελοποίηση. Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει και άλλα και, βεβαίως, τα ψηφιακά. Σημασία έχει πως η συνειδητοποίηση, επεξεργασία και αφήγηση των αναγνωστικών μας εμπειριών τροφοδοτεί την ίδια την ανάγνωση. Κατά το «τρώγοντας έρχεται η όρεξη», μιλώντας για τις αναγνώσεις μας ανοίγει η αναγνωστική μας όρεξη.
