της Βενετίας Αποστολίδου
΄Εχουν περάσει πολλοί μήνες καραντίνας και φαίνονται πλέον καθαρά οι συνέπειές της σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Η πανδημία έφερε στην επιφάνεια προβλήματα που υπέβοσκαν, άλλοτε συνειδητά άλλοτε όχι, σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Στην εκπαίδευση δόθηκε ένα γερό χτύπημα με το παρατεταμένο κλείσιμο των σχολείων και το φαινόμενο της τηλεκπαίδευσης. Αναγκαία (ως ένα βαθμό), η τηλεκπαίδευση ματαίωσε τις προσπάθειες που έκαναν οι εκπαιδευτικοί προηγουμένως με προγράμματα φιλαναγνωσίας, αφού, ακόμη και στις περιόδους που τα σχολεία λειτουργούν εκ του σύνεγγυς, ο δανεισμός βιβλίων από τις σχολικές βιβλιοθήκες απαγορεύεται. Το παράδοξο είναι ότι, παρόλο που η τηλεκπαίδευση γίνεται με ψηφιακά μέσα, σάρωσε και τις λίγες προσπάθειες προώθησης του ψηφιακού γραμματισμού, αντί να τις ενισχύσει. Εννοώ πως σε όσες τάξεις υπό κανονικές συνθήκες οι εκπαιδευτικοί επιχειρούσαν να αξιοποιήσουν στη διδασκαλία ψηφιακά εργαλεία και ψηφιακούς πόρους, τούτο έγινε δύσκολο στην περίοδο της τηλεκπαίδευσης και τραυματίστηκε η σχέση των μαθητών με την τεχνολογία γενικά. Ας προσπαθήσουμε να ξεμπλέξουμε το κουβάρι.
Το πρώτο που πρέπει να πάρουμε υπόψη μας, και έχει πολλάκις επισημανθεί, είναι ότι η πανδημία ανέδειξε τις κοινωνικές ανισότητες με έναν τρόπο καταλυτικό. Περιοριζόμενοι πάντα στην εκπαίδευση, όταν το σχολείο δεν λειτουργεί, ο σώζων εαυτόν σωθήτω. ΄Οσον αφορά την ανάγνωση, όποιος έχει βιβλία στο σπίτι του ή μπορεί να αγοράσει καινούρια διαβάζει. ΄Οποιος δεν έχει, δεν μπορεί να δανειστεί ούτε από τη σχολική ούτε από δημόσιες βιβλιοθήκες. ΄Οποιος έχει καλή σύνδεση για το διαδίκτυο στο σπίτι του και καλές συσκευές αλλά και γονείς να τον υποστηρίξουν, να του δημιουργήσουν μέσα στο σπίτι ένα περιβάλλον ησυχίας, κινήτρων και μάθησης μπορεί να παρακολουθήσει ικανοποιητικά την όποια τηλεκπαίδευση. Ακόμη όμως και αυτός ο υποθετικός προνομιούχος μαθητής, πώς θα συμβιβάσει την τηλεκπαίδευση με την ανάγνωση; Είναι ένα ερώτημα που θέλει έρευνα. Είναι πιθανόν η κούραση από τις άπειρες ώρες στον υπολογιστή να τον απομακρύνει ακόμη περισσότερο από την ανάγνωση∙ στα παιδιά και τους νέους εξάλλου, η έλλειψη επαφής με τους συνομηλίκους και το όποιο μοίρασμα των αναγνωστικών εμπειριών γίνεται στο σχολείο είναι αντικίνητρο για την ανάγνωση.
Θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς ότι υπάρχουν θαυμάσιοι ψηφιακοί τρόποι να επικοινωνήσουν τα παιδιά τις αναγνώσεις τους από μακριά, να ασχοληθούν με επωφελή ψηφιακά παιχνίδια γύρω από την ανάγνωση. Τίποτε από αυτά όμως δεν γίνεται χωρίς καθοδήγηση από τους ενήλικες και αυτοί έχουν τις δικές τους σκοτούρες μέσα στην καραντίνα. Οι εκπαιδευτικοί πώς θα βγάλουν την ύλη μέσω τηλεκπαίδευσης, οι γονείς πώς θα βγάλουν το ψωμί τους. Εξάλλου, η χρήση ψηφιακών εργαλείων στην εξ αποστάσεως διδασκαλία (και όχι μέσα στην τάξη) είναι ένα σύνθετο παιδαγωγικά και τεχνικά ζήτημα και, εάν μου επιτρέπεται μια εικασία, οι εκπαιδευτικοί που μπορούν να το κατορθώσουν σε όλη τη χώρα μετριούνται στα δάκτυλα των χεριών. Κι αυτό δεν είναι φυσικά ευθύνη δική τους, χρειάζεται οργανωμένη επιμόρφωση. Στις συζητήσεις που έχω με εκπαιδευτικούς τέθηκε ένα ακόμη ζήτημα: τα παιδιά που διαβάζουν δεν έχουν ανεπτυγμένες ψηφιακές δεξιότητες και εκείνα που έχουν, δεν διαβάζουν. Επομένως, συνεχίζει ο ίδιος συλλογισμός, είναι δύσκολο να ευδοκιμήσουν αυτό το διάστημα προσπάθειες που κατατείνουν στην αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων για την προώθηση της ανάγνωσης αλλά και την προώθηση του ψηφιακού γραμματισμού.
Ανεξάρτητα από το πόσο αληθεύει η παραπάνω διαπίστωση, ας συμφωνήσουμε ότι απορρίπτουμε καταρχήν την παλιά γνωστή προκατάληψη ότι η αγάπη για την ανάγνωση και η ικανότητα στην τεχνολογία δεν μπορούν να συνυπάρχουν στον ίδιο άνθρωπο. Στις γενιές που γεννήθηκαν στον 21ο αιώνα τέτοιοι διαχωρισμοί δεν υφίστανται και, αν τους δεχθούμε, είναι σαν να καταδικάζουμε μόνοι μας τα παιδιά στη μη ανάγνωση. Ο γραμματισμός είναι ο στόχος, είτε είναι γλωσσικός, είτε είναι ψηφιακός γραμματισμός. Θα πρέπει να βρούμε τρόπους να τα παντρέψουμε, θα πρέπει τα παιδιά να συνεχίσουν να διαβάζουν και στον καιρό της πανδημίας, αξιοποιώντας σύγχρονα, παιγνιώδη ψηφιακά εργαλεία και όχι να «τηλεκπαιδεύονται» σαν να ακούν ραδιόφωνο.
