«Λορεντζάτσιο» του Αλφρέ ντε Μυσσέ (της Μαρίκας Θωμαδάκη)

της  Μαρίκας Θωμαδάκη (*)

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Σοκόλη» η μετάφραση του έργου «Λορεντζάτσιο» του Αλφρέ ντε Μυσσέ, έργο του γαλλικού ρεπερτορίου, ρομαντικής αισθητικής, γραμμένο το 1833 και αναφερόμενο σε πραγματικά συμβάντα στη Φλωρεντία των Μεδίκων. Σημειωτέον ότι το συγκεκριμένο έργο του Μυσσέ, πολυπρόσωπο και εξαιρετικά πολύπλοκο, φέρνει στο προσκήνιο το ζήτημα της ερμηνείας της Ιστορίας μέσα από το φαντασιακό. Εξάλλου, το φαντασιακό επίπεδο, που ανήκει στο συγγραφέα, αναλύει μια ιστορική πραγματικότητα, ακριβώς όπως συμβαίνει και με την παραστασιακή διαδικασία, την οποία ελέγχει ο σκηνοθέτης. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η δολοφονία του Αλέξανδρου των Μεδίκων από τον εξάδελφό του Λορέντζο, υποτιμητικά επονομαζόμενο «Λορεντζάτσιο», αναδεικνύει περαιτέρω την διαφθορά της εξουσίας, μείζον πολιτικό θεώρημα δια του οποίου εξετάζεται η ηθική της άρχουσας και της κυριαρχούσας τάξεως. Ωστόσο, δεν ευθυγραμμίζεται το θεατρικό γεγονός με το ιστορικό, το οποίο παύει, από ένα σημείο και μετά, να αντιμετωπίζεται ως βιωματικό αφήγημα: η Ιστορία λειτουργεί μέσα από υπερβατικούς μηχανισμούς που θεαματικοποιούν το ιστορικό συμβάν.

Τη μετάφραση υπογράφει ο Νεκτάριος – Γεώργιος Κωνσταντινίδης, ο οποίος κατορθώνει να τιθασεύσει τις πολυδυναμικές δυσκολίες ενός έργου που ισορροπεί ανάμεσα στην αναγκαία προφορικότητα της θεατρικής γραφής και στην «απευθυντική» λειτουργία του κειμένου. Η εν λόγω λειτουργία επιβάλλει, εκ των ένδον, λεπτότατους χειρισμούς κατά τη μετάβαση από τη γλώσσα του Γάλλου συγγραφέα του 19^ου αιώνα στη σημερινή εκφορά του λόγου. Ο κύριος Κωνσταντινίδης λαμβάνει υπ’ όψιν του τον διττής υφής θεατρικό λόγο, ο οποίος προκρίνει ταυτόχρονα την λεκτική και την παραλεκτική πλευρά στις οποίες θα στηριχτεί ο σκηνοθέτης και ο ηθοποιός για να επιτύχουν την σκηνική αναπαράσταση του «Λορεντζάτσιο». Υπογραμμίζουμε ότι το μεταφραστικό αποτέλεσμα που παραδίδει στον αναγνώστη/θεατή/ακροατή ο Νεκτάριος – Γεώργιος Κωνσταντινίδης χαρακτηρίζεται από υφολογική συνοχή στην απόδοση όχι μόνο γαλλικών λεξημάτων στην ελληνική γλώσσα αλλά και ιταλικής καταγωγής γλωσσικές συνήθειες, οι οποίες είχαν παρεισφρήσει στα γαλλικά της εποχής του Αλφρέ ντε Μυσσέ. Το μεταφραστικό εγχείρημα του κυρίου Κωνσταντινίδη, υπό την επιμέλεια του Ανδρέα Στάικου, παραδίδει στο ελληνικό θέατρο μια άψογη «παρτιτούρα», ολοκληρωμένη, που διεγείρει το ενδιαφέρον και εξάπτει τη δημιουργική φαντασία του σκηνοθέτη.

Εν ολίγοις, τόσο το κείμενο του Γάλλου συγγραφέα όσο και το παρόν μετάφρασμα δημιουργούν προκλήσεις για «πιθανούς κόσμους», τους οποίους επαγγέλλεται η θεματική, η δομή και γενικότερα το σύνολο του σπουδαίου αυτού έργου όταν παρουσιαστεί με τρόπο ευθύβολο στη σκηνή του θεάτρου. Επισημαίνουμε ότι η πρόκληση και η πρόσκληση για «πιθανούς κόσμους» αναφέρονται στη μετάπλαση της Ιστορίας σε καλλιτεχνική δημιουργία. Εν κατακλείδι, το έργο αυτό του Γάλλου ρομαντικού ποιητή, ανανεωμένο μέσα από τη σύγχρονη και, ως ένα βαθμό, νεωτερική ματιά του ταλαντούχου μεταφραστή, δίνει μια συνολική εικόνα έργου διαχρονικού. Δικαίως λοιπόν ο «Λορεντζάτσιο» χαρακτηρίστηκε, από τη διεθνή κριτική, ως ο «Άμλετ» της Γαλλίας. Για παράδειγμα, η παγκοσμίου φήμης και εμβέλειας σημειολόγος, καθηγήτρια της Σορβόννης, Anne Ubesfeld, αναφέρει, σε σημείωμα της, ότι το «Λορεντζάτσιο» είναι έργο σαιξπηρικής εμπνεύσεως, που διατηρεί μολαταύτα τη γαλλική του ταυτότητα.

*Η Μαρίκα Θωμαδάκη είναι Καθηγήτρια Θεωρίας και Σημειολογίας του Θεάτρου,  τ. Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Αθηνών.

info: Λορεντζάτσιο του Αλφρέ ντε Μυσσέ, μετάφραση Νεκτάριος – Γεώργιος Κωνσταντινίδης, εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 2016, 170 σελίδες