της Όλγας Σελλά
Είναι το πιο καινούργιο έργο του, γραμμένο μέσα στο 2024. Και μοιάζει να το χωρίζουν πολλά χρόνια από το αμέσως προηγούμενό του που είδαμε στην Αθήνα («Το συνέδριο για το Ιράν», γραμμένο το 2018). Όμως, ο πιο πολιτικός θεατρικός συγγραφέας της εποχής μας, για την ακρίβεια ένας διανοούμενος που γράφει θεατρικά έργα, ο Ρώσος εκ καταγωγής και Πολωνός εξ επιλογής (και εξ ανάγκης) Ιβάν Βιριπάγιεφ, σε κάθε έργο του σχολιάζει ό,τι απασχολεί τον κόσμο, σχεδόν σε πραγματικό χρόνο. Έχει την ικανότητα και την ευφυΐα να στοχάζεται για όσα συμβαίνουν γύρω του, να παρακολουθεί όλες τις απόψεις και να τις φέρνει στη σκηνή με τη μορφή θεατρικού έργου.
«Απόρρητο» είναι ο τίτλος αυτού του τελευταίου του έργου και αυτή τη φορά κυρίαρχη είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) και οι απόψεις των επιστημόνων. Ως αφορμή μόνο. Γιατί στη διάρκεια συνεντεύξεων που δίνουν επιφανείς επιστήμονες σε δύο περσόνες της ΑΙ σχολιάζονται τα πάντα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίες οι ιδιότητες των επιστημόνων που επιλέγονται: μία ψυχοθεραπεύτρια, ένας νευροεπιστήμονας και μία βιολόγος. Ο λόγος της επιστήμης σε αντιδιαστολή με τις σκέψεις και τις επιλογές των ανθρώπων που φανατίζονται είτε από την πολιτική είτε από τη θρησκεία, που έχουν εύκολες και αβασάνιστες απαντήσεις για σημαντικά ζητήματα είναι το βασικό διακύβευμα αυτού του έργου. Ιδού ένα δείγμα, απολύτως επίκαιρο: «- Τον Τραμπ γιατί τον ψηφίσατε; (ρωτάει ο συνομιλητής ΑΙ). – Είναι μαλά@ας, αλλά είναι κατανοητός», απαντά ο συνεντευξιαζόμενος.
Οι τρεις επιστήμονες ( τους οποίους υποδύονται η Ταμίλλα Κουλίεβα, η οποία και σκηνοθετεί την παράσταση, ο Χρήστος Στέργιογλου και η Μαριάννα Κιμούλη) καλούνται να απαντήσουν τόσο σε κρίσιμα ερωτήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ο σύγχρονος πολιτισμός όσο και σε προσωπικές επιλογές ή στάσεις ζωής, που αφορούν τις σύγχρονες πολιτισμικές απόψεις και οι οποίες συχνά επηρεάζονται από ηθικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές αντιλήψεις: το δικαίωμα στην άμβλωση, οι φανατικοί που δολοφονούν αθώους πολίτες για θρησκευτικούς λόγους και μόνο, οι ανισότητες, η παιδεία, το περιβάλλον (και πάλι) και το τρομερό αδιέξοδο του πλανήτη, ο ρόλος του Θεού για τον καθένα, η ευθανασία, η ελεύθερη ερωτική επιλογή, η ομοφυλοφιλία, είναι μερικά από τα θέματα που θίγονται σ’ αυτό το έργο.
Κι ενώ μέχρι τώρα στα έργα του ο Βιριπάγιεφ έθετε συνήθως ερωτήματα, αυτή τη φορά δίνει και απαντήσεις, μέσω των ηρώων του ασφαλώς. «Η βασική διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους είναι ο βαθμός στον οποίο κατάφεραν να αναπτυχθούν». «Η ανατροφή είναι η καλλιέργεια αξιών». «Τι είναι θάνατος; Όταν δεν υπάρχει καμία άλλη ερώτηση, φόβος, επιθυμία, λαχτάρα για ζωή». «Οι άνθρωποι είμαστε σαν τον κακό μύκητα. Βάζουμε το προσωπικό μας συμφέρον πάνω απ’ όλα και οριακά ξέρουμε ν’ αγαπάμε». «Ο εγκέφαλος πεθαίνει, αλλά η ζωή είναι πάντα εδώ. Το νόημα της ζωής είναι να μάθουμε πιο είναι αυτό το νόημα».
Και κάνει και κάτι άλλο ο Ιβάν Βιριπάγιεφ, σε όλα τα έργα του: προ(σ)καλεί τον θεατή να αφοσιωθεί στον λόγο. Γιατί και σ’ αυτήν η παράσταση, όπως και στην αμέσως προηγούμενη που είδαμε («Το συνέδριο για το Ιράν» σε σκηνοθεσία Χρήστου Θεοδωρίδη και λιγότερο στο «Οξυγόνο» που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Κουτλής) βασικός πρωταγωνιστής είναι ο λόγος: οι λέξεις, οι συνειρμοί, οι απόψεις, ο στοχασμός, η εγρήγορση του θεατή όταν ακούει διαφορετικές απόψεις. Σε μιαν εποχή που κυρίαρχη είναι η εικόνα και η σύντομη λεζάντα, ο Ιβάν Βιριπάγιεφ μας καλεί να επιστρέψουμε στην αρχή: στο λόγο.
Διόλου εύκολο εγχείρημα για τους σκηνοθέτες. Η Ταμίλλα Κουλίεβα έστησε ένα περιβάλλον, σύγχρονο και μίνιμαλ, που παραπέμπει στο ομοιογενές και αποστειρωμένο ψηφιακό περιβάλλον. Έπαιξε με τους φωτισμούς της Ελευθερίας Ντεκώ εύστοχα, είχε μια πολύ καλή απόδοση του κειμένου στα ελληνικά. Κι επειδή τα έργα του Βιριπάγιεφ συνήθως καθορίζουν τη σκηνική τους απόδοση, ήταν θαυμάσια η ιδέα της Ταμίλλα Κουλίεβα να επιλέξει ως πρόσωπα της ΑΙ δύο πασίγνωστους, έμπειρους και άνετους στη διαδικασία της συνέντευξης δημοσιογράφους (την Έλλη Στάη και τον Παύλο Τσίμα). Τέλος, είχε τρεις πολύ καλές ερμηνείες. Πέρα από την Ταμίλλα Κουλίεβα και τη δική της, εγνωσμένη, σκηνική άνεση, δημιουργικά συνυπήρξαν μαζί της, παρότι ουδέποτε συναντήθηκαν επί σκηνής κι ας τους συνέδεε και τους τρεις ένα νήμα, η Μαριάννα Κιμούλη και ο Χρήστος Στέργιογλου, τον οποίο ξεχωρίζω περισσότερο.
Παρά το γνώριμο κειμενικό ύφος του Βιριπάγιεφ, υπήρχε κάτι εντελώς διαφορετικό σ’ αυτό το έργο. Ήταν η διάθεση του συγγραφέα, και ήταν φανερή. Αν στο «Οξυγόνο» (γραμμένο το 2002) υπήρχαν ερωτήματα που αφορούσαν περισσότερο τις ηθικές αξίες του περιβάλλοντος που τότε ζούσε –τη Ρωσία-, αν στο «Συνέδριο για το Ιράν» υπήρχε η «πολυτέλεια» της ελευθερίας του στοχαστή και του διανοούμενου (μετά τη φυγή του από τη Ρωσία), αυτή τη φορά ήταν ολοφάνερη η βαθιά του απογοήτευση για το πού οδηγείται ο κόσμος που γνωρίζουμε, η μελαγχολία του για την επιβίωση του πλανήτη, η βροντερή κραυγή του για τη μόνη διαδρομή λύσης: «Ανοικτή συνεργασία μεταξύ χωρών, κυβερνήσεων, επιχειρήσεων. Είναι ο μόνος τρόπος να σώσουμε τον πλανήτη. Η ζωή εξαφανίζεται με εξοντωτικούς ρυθμούς. Αυτά που έπρεπε να γίνουν χθες, δεν υπάρχουν προϋποθέσεις να γίνουν ούτε αύριο», λέει ένας από τους ήρωές του». Και ήταν η στιγμή που άναψαν τα φώτα πλατείας στην παράσταση, μήπως λειτουργήσουν τουλάχιστον αυτά σαν αφύπνιση.
Δεν είχε ελπίδα σ’ αυτό το τελευταίο του κείμενο ο Ιβάν Βιριπάγιεφ. Δεν είχε λαμπερές προσωπικότητες ή αστραφτερές ιδέες που θα μπορούσαν να συνεγείρουν. Είχε μόνο πικρές διαπιστώσεις, είχε τις απόψεις της επιστήμης που αμφισβητούνται θρασύτατα, είχε ανθρώπους που είναι μπερδεμένοι από όσα ακούν και όσα έχουν μάθει. Είχε έναν κόσμο σε σύγχυση. Τον κόσμο του 21ου αιώνα.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση- Απόδοση: Βεατρίκη Ψυχάρη, Σκηνοθεσία: Ταμίλλα Κουλίεβα, Σκηνικά: Γιώργος Γαβαλάς, Σχεδιασμός Φωτισμών: Ελευθερία Ντεκώ, Σχεδιασμός κουστουμιών, Εικαστικά &Video-Art: Νίκος Τσουκνίδας, Ενδυματολόγος: Λένα Μινά, Κατασκευή κουστουμιών: Ατελιέ Τσιούνη, Μουσική: Dof Twogee, Sound synthesis – sound design: Μανώλης Μανουσάκης, Μίξη ήχου: Κώστας Στυλιανού, Make Up artist: Χρύσα Ράικου, Φωτογράφος: Μαριλένα Αναστασιάδου , Βοηθός σκηνοθέτη: Άρτεμις Κυβέλου
Παραγωγή: Kolossaion Productions
Πρόσωπα:
Monica Bowska: Ταμίλλα Κουλίεβα, Rayen Arrow: Μαριάννα Κιμούλη , Morgan Smith: Χρήστος Στέργιογλου
AI – one: Έλλη Στάη, Παύλος Τσίμας
Θέατρο «Τζένη Καρέζη» (Ακαδημίας 3)
Κάθε Πέμπτη, Σάββατο και Κυριακή.
