του Γιάννη Μουγγολιά
Σε όλα τα μουσικά είδη υπάρχουν σπάνια αριστουργήματα με καταλυτική συνεισφορά στην εξέλιξή τους που για διάφορους λόγους αποκόπηκαν από τη φυσιολογική αλυσίδα με αποτέλεσμα για πολλά χρόνια να παραμείνουν αθέατα και να τα στερηθεί η ιστορία της μουσικής. Τέτοια περίπτωση αποτελεί ο καταπληκτικός δίσκος βινυλίου του Αφροαμερικανού ντράμερ, τζαζ συνθέτη και ποιητή Jim Marks «Touching Your Feelings» που πρωτοκυκλοφόρησε πριν από 50 χρόνια, το 1974 σε ιδιωτική έκδοση (Nicole Records) σε λιγότερα από 100 αντίτυπα και αποτέλεσε αντικείμενο πόθου πολλών συλλεκτών με απλησίαστη τιμή πολλών χιλιάδων δολαρίων. Η επανέκδοση το 2021 του άλμπουμ, επίσης σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, ήρθε να αποκαταστήσει ένα σημαντικό κενό της μουσικής ιστορίας και να γνωστοποιήσει ένα πολύ ξεχωριστό και ιδιαίτερο δισκογραφικό εγχείρημα.
O Jim Marks, που φέτος συμπληρώνονται 90 χρόνια από τη γέννησή του στο Πάλο Άλτο της Καλιφόρνια, αποτέλεσε έναν από τους «χαμένους» φάρους του proto rap. Ανάμεσα στους Gil Scott Heron (Αμερικανό τραγουδιστή, μουσικό, ποιητή, γνωστό ως spoken word περφόρμερ στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, έναν από τους σημαντικότερους προγόνους της rap μουσικής που έζησε από το 1949 έως το 2011 και με την επιθετική του ποίηση θεωρείται ότι ενέπνευσε πολλούς από τους μεταγενέστερους ράπερ) και Amiri Baraka (Αμερικανό ποιητή και θεατρικό συγγραφέα που έζησε από το 1934 έως το 2014, με προκλητικά έργα βγαλμένα από τις εμπειρίες, την καταπίεση αλλά και τον θυμό των μαύρων της Αμερικής σε μια κοινωνία που κυριαρχούσαν οι λευκοί, το έργο του οποίου πολύ συχνά συγκρίθηκε με αυτό του James Baldwin), με τους οποίους τον συνέδεε δυνατή φιλία, στην κατεύθυνση των Last Poets, ο Jim Marks αναδείχτηκε σε κορυφαία μορφή της jazz poetry την οποία υπηρέτησε με την αυθεντικότητα ιδιοσυγκρασιακού τζάζμαν και εμπνευσμένου ποιητή.
«Touching your feelings»: Το εξαιρετικό, αθέατο έως το 2021 άλμπουμ της jazz poetry
Η μουσική του δεν μοιάζει με ό,τι καθιερώθηκε αργότερα ως rap ή hip hop, αλλά είναι ένας συναρπαστικός, γοητευτικός συνδυασμός ποίησης, εξαιρετικής και άκρως εκφραστικής τζαζ με λυρικούς τόνους σπάνιας ομορφιάς και εσωτερικότητας, soul jazz που αγγίζει τις πιο δημιουργικές περιοχές της spiritual jazz και spoken word. Πρωτότυπο μείγμα, άκρως πολύτιμο στη μοναδικότητά του, που σε ξεναγεί σε ένα πνευματικό, συναισθηματικό ταξίδι με την ποίηση πρωταγωνίστρια.
Στον δίσκο του «Touching Your Feelings» συμπεριλαμβάνονται έντεκα ποιήματα που έγραψε ο Jim Marks την περίοδο 1968-1974 με θεματολογία συνυφασμένη με κοινωνικά, πολιτικά ζητήματα, αλλά κυρίως με πυρήνα τον άνθρωπο, την αναζήτησή του εντός, τη σχέση του με τον εαυτό του και τους άλλους, ντυμένα με τη συνδρομή μαγευτικής μουσικής, βήμα-βήμα σε εισάγουν στην ποιητική ατμόσφαιρα.
Ο Jim Marks υπογράφει στίχους και μουσική και απαγγέλει υποβλητικά την ποίησή του έχοντας ιδανικούς συνοδοιπόρους να υλοποιούν υποδειγματικά το όραμά του τους Tim Work (πιάνο, ηλεκτρικό πιάνο), John Smith (ηλεκτρικό μπάσο), Scott Sprague (ντραμς), Don Hendon (κρουστά, εφέ) και δημιουργώντας μυσταγωγικό και μυστηριακό κλίμα.
Κομμάτια σαν το ομώνυμο, τα «Eulegy For Dewey», «Gifted For Cecilia», «It´s Time To Become», «Jazz in Ourselves», «Baaad News For Mr. Blues», «Rhythm Is Accenting Time» θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στο πάνθεον της τζαζ ανθολογίας, όμως το ακαταμάχητο προσόν τους είναι να ακούγονται στο πλαίσιο μιας από τις πιο ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές απόπειρες απαγγελίας ποίησης (spoken jazz). Μουσική για τις αισθήσεις και την ψυχή που μας επιφυλάσσει μια αναπάντεχη συνάντηση και αποτελεί εμπειρία και απόλαυση μαζί. Κάθε κομμάτι και μια αποκάλυψη και ο τίτλος του άλμπουμ και της ομώνυμης σύνθεσης ενδεικτικός της λειτουργίας αυτού του άλμπουμ. Δίσκος που σταδιακά, βήμα-βήμα σε ξεκλειδώνει και σου προσφέρει όλη αυτή την ευγένεια και την ποιητική ατμόσφαιρα που είναι δυσεύρετες στις μέρες μας.
Μουσικός, ντράμερ, συνθέτης, ποιητής, συγγραφέας και κουρέας
Ποιος όμως είναι ο Jim Marks; Ποιητής από το 1964 με εκδοτική συγκομιδή 15 βιβλίων περίπου (τα 12 ποίησης). Ανάμεσα στους τίτλους με ποίησή του: «Vibrations in Sanctuary – One More Time» (1970), «Jazz, women, soul» (1974), «I Am What I Am» (1977), «Authentic Imaginations», «Changing Lanes» (1989), «Beneath Our Wings» (1990), «Bring Us a Dream» (1992).
Η ποίησή του, πάντα εναρμονισμένη με την εποχή που γραφόταν, εξαιρετικά άμεση, ανοιχτή στα μηνύματα νέων φιλοσοφιών και ιδεών, χωρίς ποτέ να γίνεται επιθετική και να κραυγάζει, αντιθέτως απηχούσε έντονα ηθικό χαρακτήρα και ειρηνική διάθεση, σφραγίστηκε από την επίγνωση της φυλετικής του προέλευσης και υπογράμμισε τα χαρακτηριστικά και τα προβλήματα της μαύρης κοινότητας. Άμεσα συνδεδεμένη με την ποιητική του γραφή, είναι η απαγγελία των ποιημάτων του από τον ίδιο σε σχολεία, κολέγια, μουσεία, γκαλερί, βιβλιοπωλεία, βιβλιοθήκες, ραδιόφωνο, τηλεόραση.
Για 50 χρόνια δούλεψε ως κουρέας στη δική του επιχείρηση, που συνδυάστηκε με αφροαμερικάνικο βιβλιοπωλείο. Στη μουσική άρχισε να παίζει τζαζ από το γυμνάσιο και το πρώτο του συγκρότημα (Jym Marks Afro Ensemble), εμφανίστηκε πριν τον Thelonious Monk στο Λύκειο του Πάλο Άλτο το 1967, ένα χρόνο πριν ανοίξει το κουρείο του. Σπούδασε μουσική (Foothill College) και κοινωνιολογία (San Jose State University). Από τα 15 του έπαιζε επαγγελματικά ντραμς και στην πορεία έμαθε και άλλα όργανα όπως πλήκτρα, ενώ τραγουδούσε τραγούδια doo-wop με την παρέα του στους δρόμους, κάτι που σαν τεχνική εξελίχτηκε για τη μετέπειτα ενασχόλησή του στην jazz poetry και την proto rap.
Κατά τη διάρκεια της 50χρονης καριέρας του ο Jim Marks ως ντράμερ της τζαζ, έπαιξε με σημαντικούς μουσικούς της τζαζ όπως τους σαξοφωνίστες John Handy, James Moody, Dexter Gordon και Pony Poindexter. Δεδομένου ότι τότε η τζαζ ήταν ένα σημαντικό μέρος της αφροαμερικανικής κουλτούρας, ο Jim Marks προσάρμοσε το μουσικό είδος δημιουργώντας τη δική του, μοναδική αφροαμερικάνικη φωνή που υπηρέτησε την ποίησή του και διαφοροποιήθηκε από το έργο των λευκών ποιητών.
Άλλωστε ποίηση και μουσική τόσο στην jazz poetry (πολλοί κριτικοί τη θεωρούν ξεχωριστό μουσικό είδος ενώ άλλοι θεωρούν ότι ο όρος είναι απλώς περιγραφικός και η μουσική ανήκει στις διάφορες στιλιστικές κατευθύνσεις της τζαζ) όσο και στην proto rap είχαν έντονα τα στοιχεία του ρυθμού και του αυτοσχεδιασμού. Παράλληλα με την προσωπική του μουσική πορεία ο Jim Marks διαρκώς υποστήριζε την spoken poetry με εκδηλώσεις που διοργάνωνε και συμμετείχε παρουσιάζοντας jazz poetry αλλά και οργανώνοντας εργαστήρια ποίησης ανοιχτού μικροφώνου για νέους δίνοντας βήμα και ενθαρρύνοντας νέες απόπειρες στο είδος.
Με ειρηνικό χαρακτήρα στην παράδοση της jazz poetry που εξελίχτηκε στο πέρασμα του χρόνου
Κλείνοντας οφείλουμε να αναφέρουμε ότι η jazz poetry που ευδοκίμησε στο έργο του Jim Marks, έχει μακρά παράδοση και ιστορία. Η τζαζ ήταν ένα μετασχηματιστικό όχημα για την αφροαμερικανική αυτοενδυνάμωση, του οποίου το κυρίαρχο χαρακτηριστικό και σκοπός ήταν η αναζήτηση της γνώσης μιας γλώσσας από έναν ιστορικά σκλαβωμένο γλωσικό λαό που του αρνήθηκαν την πρόσβαση στον λόγο και που οι ποιητές του είχαν αισθανθεί περιορισμένοι από την ηγεμονία της εγγράμματης παράδοσης. Ποιητές όπως ο Langston Hughes (1902-1967) ενσωμάτωσαν τους συγχρονισμένους ρυθμούς και τις επαναλαμβανόμενες φράσεις της μπλουζ και της τζαζ στη γραφή τους, ενώ οι συγγραφείς της Αναγέννησης του Χάρλεμ ασχολήθηκαν σε βάθος με το θέμα της φυλετικής υπερηφάνεια και με τη δημιουργία μιας καθαρά αφροαμερικανικής ποίησης. Επειδή η τζαζ αποτελούσε ένα σημαντικό μέρος της αφροαμερικανικής κουλτούρας εκείνη την εποχή, ο Langston Hughes προσάρμοσαν το μουσικό είδος για να δημιουργήσουν τις δικές τους, μοναδικές αφροαμερικανικές φωνές που διαφοροποιούνταν αισθητά από το έργο των λευκών ποιητών.
Αργότερα η jazz poetry έδωσε εκλεκτά δείγματα στους κόλπους της beat ποίησης. Έτσι στη δεκαετία του 1950 ο κεντρικός πυρήνας της jazz poetry αφορούσε πλέον περισσότερο στον αυθορμητισμό και την ελευθερία. Στην περίπτωση αυτή η τζαζ ποίηση και η τζαζ μουσική θεωρήθηκαν ισχυρές δηλώσεις ενάντια στο κατεστημένο. Αξιομνημόνευτα παραδείγματα στον χώρο αυτό αποτέλεσαν ο Jack Kerouac που έκανε τις ποιητικές του αναγνώσεις με συνοδεία τζαζ μουσικής αλλά και ο εκλεκτός 94χρονος σήμερα Αμερικανός, λευκός μουσικός, συνθέτης, ενορχηστρωτής David Amram που έπαιζε πιάνο και μπόνγκο κατά τη διάρκεια των αναγνώσεων-απαγγελιών του Kerouac που γίνονταν χωρίς μικρόφωνο. Ανάλογα εξέχοντα εγχειρήματα εντοπίζονται στη συνεργασία του beat ποιητή Lawrence Ferlinghetti και του τζαζ σαξοφωνίστα Stan Getz, του Νεοϋορκέζου ποιητή Keneth Cox και του ζωγράφου Larry Rivers, ο οποίος είχε δραστηριοποιηθεί ως σαξοφωνίστας της τζαζ, αλλά και πολύ αργότερα, το 1997 στη συνεργασία του Amiri Baraka (LeRoi Jones) με τον σαξοφωνίστα David Murray στο κομμάτι «Evidence» του άλμπουμ «Fo Deuk Revue» και πολλών άλλων.
Η περίπτωση του Jim Marks αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση αφού συγχωνεύει και τις δυο ιδιότητες, αυτή του ποιητή και του μουσικού-συνθέτη της τζαζ, στην jazz poetry δίνοντας δυο δίσκους στην αρχή της δεκαετίας του 1970 με το «Touching Your Feelings» να αποτελεί ανεκτίμητη πρόσφατη αν και «χαμένη» για πολλά χρόνια προσθήκη στα ακούσματά μας και απαραίτητο κόσμημα για κάθε ενημερωμένη τζαζ δισκοθήκη. Tα δικά του λόγια όπως αναγράφονται στο οπισθόφυλλο του δίσκου: «Είμαι ένας παρατηρητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε κοινωνιολογικό και βιολογικό επίπεδο. Με τη σοφία των δονήσεων μας και τη δύναμη από το ιερό μου, συντάσσω τις παρατηρήσεις μου σε μορφή ποιήματος. Ευχαριστώ ταπεινά μου τον Ανώτατο Δημιουργό για την ενέργεια που μου έδωσε να μπορέσω να κάνω δεύτερο αυτό το άλμπουμ. Ευχαριστώ ειλικρινά όλους τους ανθρώπους που με πιστεύουν και εκφράζουν συνεχώς την ενθάρρυνση τους. Την θερμή μου εκτίμηση στους μουσικούς αυτού του δίσκου για την ευαισθησία τους. Αγάπη, Σοφία, Ειρήνη και Δύναμη στο μυαλό σας» μαρτυρούν τη θρησκευτικότητα και την ειρηνική ενέργεια που τον ενέπνευσε στη δημιουργία του διαφοροποιώντας τον από την μαχητική και συχνά επιθετική στάση των ομοτέχνων του στην jazz poetry.
