του Γιάννη Μουγγολιά
Mια βουτιά στο χθες όταν ο σπουδαίος Τούρκος αλλά και διεθνής ντράμερ-κρουστός και συνθέτης της τζαζ και των παρεμφερών μουσικών χώρων Okay Temiz βρισκόταν στη σκηνή του διάσημου τζαζ φεστιβάλ του Μοντρέ (στο οποίο έχει παίξει η αφρόκρεμα της τζαζ και όχι μόνο, από τους Nina Simone, Miles Davis, Aretha Franklin, Ella Fitzgerald, έως τους Marvin Gaye, Prince, Leonard Cohen, David Bowie, Elton John και Stevie Wonder) καθηλώνοντας με την μπάντα του Oriental Wind το απαιτητικό κοινό που συγκεντρώθηκε στην ελβετική πόλη, είναι η αφορμή του συγκεκριμένου άρθρου.
Πριν λίγες μέρες συμπληρώθηκαν 42 χρόνια από τότε που ο κορυφαίος αυτός μουσικός στον οποίο σε μεγάλο βαθμό οφείλονται οι απαρχές της τζαζ στη γείτονα χώρα, αφού ήταν ένας από τους πρώτους που έπαιξε και ηχογράφησε εκεί τζαζ, ανέβαινε στη σκηνή του μεγαλύτερου ευρωπαϊκού φεστιβάλ της τζαζ και δεύτερου (μετά το τζαζ φεστιβάλ του Καναδά) στον κόσμο (έτος ίδρυσης: 1967 από τον Claude Nobs και διάρκεια έως σήμερα). Ήταν την Κυριακή 11 Ιουλίου 1982, τρίτη μέρα της διοργάνωσης εκείνης της χρονιάς. Στην πρώτη μέρα του φεστιβάλ είχαν παίξει οι Talking Heads, ενώ την Κυριακή που έπαιξαν ο Okay Temiz και οι Oriental Wind, λίγο πριν τον εξαιρετικό Βραζιλιάνο Gilberto Gil, είχε εμφανιστεί και ο Τζαμαϊκανός μουσικός, πολυοργανίστας, τραγουδιστής της ska, της reggae και της soul και ηθοποιός Jimmy Cliff. Τις υπόλοιπες μέρες του φεστιβάλ του 1982 (9 Ιουλίου-25 Ιουλίου) αρκεί να αναφέρουμε μερικά μόνο από τα ονόματα που εμφανίστηκαν: Milton Nascimento, Lounge Lizards, Dizzy Gillespie, Anita O΄Day, Lionel Hampton and his orchestra, Wynton Marsalis, Carmen McRae, Dave Brubeck, Billy Cobham, Jack Bruce, Lou Donaldson, Lester Bowie, Charles Lloyd Quartet, Jimmy Giuffre Trio, Modern Jazz Ensemble, για να καταλάβουμε το κύρος, την έκταση, την ποικιλομορφία, την πληθωρικότητα, την ποιότητα και τα μεγέθη σε όλες τις πτυχές της διοργάνωσης.
Με τους Oriental Wind
O 85χρονος σήμερα Okay Temiz, επηρεασμένος από τη μητέρα του Naciye, που ήταν κλασικά εκπαιδευμένη στη μουσική και αδελφός του Akay Temiz, άρχισε να παίζει επαγγελματικά μουσική στα 16 του. Το 1982 που εμφανίστηκε στο φεστιβάλ τζαζ του Μοντρέ ήταν 43 ετών, σε μια ηλικία ώριμη και με ένα πληθωρικό μπακγκράουντ το οποίο είχε διαμορφωθεί από πολλούς δίσκους, συναυλίες και συμπράξεις με σπουδαίους μουσικούς. Το συγκρότημα των Oriental Wind, ο Okay Temiz το είχε ιδρύσει μια επταετία πριν, το 1975, ενώ μια πενταετία πριν, το 1977 είχε κυκλοφορήσει μαζί του το πρώτο τους στούντιο άλμπουμ με τίτλο «Oriental Wind» στη δισκογραφική εταιρεία Sonet. Ακολούθησαν τα «Zikir» το 1979 στη Sun Records, «Chila-Chila» το 1979 στη Sonet και «Bazaar» το 1981 στη Sonet. Το 1978 και το 1981 κυκλοφόρησαν αντίστοιχα τα ζωντανά ηχογραφημένα άλμπουμ του Okay Temiz με τους Oriental Wind «Live in der Balver Höhle» (JG Records) και «Live In Bremen» (JA&RO Records). Έτσι ήδη για την εμφάνιση του Okay Temiz με τους Oriental Wind στο Μοντρέ υπήρχε ήδη ένα πλούσιο ρεπερτόριο και συσσωρευμένη εμπειρία, που αποκαλύφτηκαν ενώπιον των θεατών.
Οι Oriental Wind αποτελούσαν ένα μεγάλο και άκρως δημιουργικό τμήμα της δουλειάς του Okay Temiz στη Σουηδία, στην οποία μετακινήθηκε ακολουθώντας μια σπουδαία διεθνή πορεία. Στις τάξεις των Oriental Wind o Okay Temiz παρουσίαζε Τούρκους μουσικούς συντελώντας έτσι σε μεγάλο βαθμό στη διεθνή αναγνώρισή τους, ενώ στο γκρουπ χρησιμοποίησε σε εκτεταμένη κλίμακα ανατολικά όργανα όπως το νέι, τη γκάιντα, τον ζουρνά, το καβάλ, το ούτι, το σάζι και το σίψι. Για ορισμένες παραστάσεις, η μητέρα του, Naciye στελέχωσε το γκρουπ.
Ωστόσο στο φεστιβάλ του Μοντρέ η σύσταση των Oriental Wind, εκτός από τον Okay Temiz, αποτελείτο από τον πιανίστα Bobo Stenson, ο οποίος έχει συνεργαστεί με το κουαρτέτο Jan Garbarek, το Bobo Stenson Quartet και το Charles Lloyd Quartet,, τον κοντραμπασίστα Palle Danielsson (συνεργάτη των Keith Jarrett, Elvin Jones, Jan Garbarek, Enrico Rava και John Scofield) και τον σαξοφωνίστα Lennart Αberg (συνεργάτη των Peter Erskine, George Russell, Jon Christensen, Arild Andersen, Jan Garbarek, και μέλος του Scandinavia New Jazz Group). Kαι οι τρεις τους Σουηδοί μουσικοί με τεράστιες περγαμηνές, σπάνιας δεξιοτεχνικής ικανότητας και ιδιαίτερης αντίληψης για τον αυτοσχεδιασμό στην τζαζ.
Πρώτη κυκλοφορία σε δίσκο 40 χρόνια μετά το live
Το live στο φεστιβάλ τζαζ του Μοντρέ από το 1982 έμεινε στο σκοτάδι αφού καμιά έκδοση σε δίσκο της συγκλονιστικής αυτής συναυλίας δεν έγινε. Όμως 40 ολόκληρα χρόνια μετά και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 2022 από την τουρκική δισκογραφική εταιρεία Caz Plak με τη συνεργασία των αρχείων του φεστιβάλ του Μοντρέ, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε δίσκο ταυτόχρονα στην Τουρκία, την Ιαπωνία, τη Γαλλία μέσω μιας έκδοσης περιορισμένων, αριθμημένων αντιτύπων. Τίτλος του άλμπουμ: «Okay Temiz’s Oriental Wind – Live At Montreux Jazz Festival 1982» και στο εξώφυλλο κάτω από τον οκτώ φορές γραμμένο τίτλο ο Okay Temiz με την μπαγκέτα του χτυπά το πιατίνι των ντραμς του. Μέσω αυτής της έκδοσης, οι φίλοι της τζαζ ήρθαν σε επαφή για παρθενική φορά με τον χαμένο αυτό μουσικό θησαυρό. Μια πραγματικά σπουδαία ανακάλυψη όπου ανασύρθηκαν από τη λήθη τα master tapes που βρέθηκαν στα συρτάρια του φεστιβάλ.
Ένα ακαταμάχητο, δυναμικό μείγμα avant-garde jazz, free jazz, fusion, ψυχεδελικής rock, βαλκανικής, κυρίως τουρκικής folk που μαγνητίζει με την ποικιλομορφία του, τον ιδανικό και απόλυτα λειτουργικό συνδυασμό ετερόκλητων ειδών και την αστείρευτη ενέργειά του. Οι μουσικοί πραγματικά υπερβαίνουν εαυτούς με πρώτο και καλύτερο τον Temiz. Η πηγή και η ουσία της μουσικής σε ρυθμούς και μελωδίες έχει σαφώς τουρκική ιδιότητα αφού συνδυάζει τόσο τα τουρκικά ψυχεδελικά στοιχεία του τέλους της δεκαετίας του ’70 σε πιο απελευθερωμένες εκδοχές γνωστών δομών της Ανατολίας, όπως τους πολύπλοκους ρυθμούς και άλλες σαφείς νύξεις στην παράδοση μέσα από το πρίσμα της τουρκικής τζαζ. Παρόλα αυτά ο Temiz δίνει γενναία ευρύτατους χώρους στους τρεις έξοχους Σουηδούς μουσικούς του για να αναπτύξουν τις αναμφισβήτητες εκτελεστικές και αυτοσχεδιαστικές ικανότητές τους. Ο Okay Temiz στέκει ως ο συνδετήριος μοχλός, ο άξονας, ο πυρήνας που καθοδηγεί τους μουσικούς, θεμελιώνει τον ήχο αλλά και πρωταγωνιστεί ξετυλίγοντας πάθος, έμπνευση και φαντασία. Okay Temiz και Oriental Wind φλέγονται και μπλέκονται υποδειγματικά στις υψηλές στροφές ενός ξέφρενου πανηγυριού της τζαζ που αξιοποιεί τα ευρήματα του αυτοσχεδιασμού στο μέγιστο. Μεγάλο το στοίχημα που ο Temiz πόνταρε στο φεστιβάλ. Από τη μια η παρουσίαση μιας λιγότερο οικείας για τους ακροατές μουσικής από μια σχετικά «μακρινή» και εξωτική για αυτούς χώρα και από την άλλη η απόπειρα να κυριαρχήσει ο αυτοσχεδιασμός ως γήινη έκφραση μένοντας και πατώντας σε ρυθμό και μελωδία και ο στόχος να παραχθεί ένας νέος ηχητικός κόσμος που θα συγκεράσει διαφορετικές μουσικές γλώσσες. Έτσι στο live αυτό συνέκλιναν μουσικά δάνεια και αναφορές από ασιατικές, αφρικανικές, αμερικανικές, ευρωπαϊκές και κυρίως σκανδιναβικές περιοχές χωρίς ωστόσο να γίνονται διακριτοί οι τρόποι συρραφής τους αλλά να εντάσσονται αυθόρμητα και φυσικά ως αποτέλεσμα της βιωμένης και ανοικτής αντίληψης των μουσικών.
Μουσική πολύπλευρη, καταιγιστική όσο και επιβλητική που σε συναρπάζει μέσα από την ακρόαση των τεσσάρων εκτεταμένων χρονικά κομματιών: «Surf On Nile» (7.26 λεπτών), «Moon» ( 11.36 λεπτών), «North Of Map» ( 10.46 λεπτών) και «Saxophone In A Tunnel» ( 8.46 λεπτών).
Οι ενθουσιώδεις εκδηλώσεις του κοινού μέσα από το ηχηρό και θερμό χειροκρότημά του μέσα στο οποίο σβήνουν οι τελευταίοι ήχοι του άλμπουμ, αποτελούν τη τρανή απόδειξη της αμεσότητας και του τρόπου που λειτούργησαν οι μουσικοί και που οδήγησαν στην αναγνώρισή τους.
Ηχηρές συνεργασίες και «ελληνικό» πρόσωπο
Βεβαίως ο Okay Temiz δεν ήταν μόνο ότι ακούσαμε με τους Oriental Wind. Η προσωπική του καριέρα καταξιώθηκε μέσα από τη συμμετοχή του ως ντράμερ και κρουστός στο τρίο Xaba, κυρίως όπως αποτυπώθηκε στον αριστουργηματικό free jazz δίσκο «Music for Xaba» (Sonet, 1973), με έτερα μέλη τους Νοτιοαφρικανούς Johnny Dyani (κοντραμπάσο, πιάνο, φωνητικά) και Mongezi Feza (τρομπέτα, κρουστά), που έφυγαν από τον κόσμο στα 41 του ο πρώτος και στα 30 του ο δεύτερος.
Ένα άλλο σημαντικό τρίο που συμμετείχε ο Temiz για μια δεκαετία ήταν αυτό με τους Don Cherry και Johnny Dyani. Ο Don Cherry υπήρξε καταλύτης στην πορεία του Temiz. Στον δίσκο του Cherry «Organic Music Society» (Caprice, 1972) ο Temiz έδωσε τον καλύτερο εαυτό του στα ντραμς. Ωστόσο ο ογκόλιθος Αμερικανός σαξοφωνίστας και συνθέτης της τζαζ Dexter Gordon ήταν ο πρώτος που πίστεψε στην αξία του Okay Temiz και του ζήτησε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του. Επίσης ο Temiz συνεργάστηκε με τους κορυφαίους Αμερικανούς τζάζμεν Art Taylor και Clark Terry, καθώς και με καταξιωμένους Ευρωπαίους και Νοτιοαφρικανούς μουσικούς. Και βεβαίως τόσο στις συναυλίες όσο και στην εκτεταμένη προσωπική του δισκογραφία αλλά και στις δισκογραφικές συνεργασίες του με άλλους μουσικούς, πτυχές που δεν είναι αντικείμενο του παρόντος άρθρου, ο Okay Temiz έδειξε το αναμφισβήτητο ταλέντο του.
Θα υπογραμμίσουμε μόνο συνοπτικά το «ελληνικό» πρόσωπο του Okay Temiz όπως καταγράφηκε στη δισκογραφία. Εμφανίστηκε σε δυο κομμάτια («Αριδαία» και «Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα- παραδοσιακό Θράκης) των Wutu-Wupatu (τρίο των Φλώρου Φλωρίδη-σοπράνο και άλτο σαξόφωνο, κλαρινέτο, Μιχάλη Σιγανίδη-κοντραμπάσο, Κώστα Βόμβολου-ακορντεόν) στον ομώνυμο δίσκο τους που κυκλοφόρησε το 1989 από την Ano Kato Records, στον δίσκο Black Sea Orchestra «The Black Sea Project» (1998, Lyra) με συμμετοχή του Φλώρου Φλωρίδη, του Ivo Papazov και πολλών άλλων Βαλκάνιων μουσικών, στον προσωπικό του δίσκο «Black Sea Art Project» (Ada Müzik, 2001) με συμμετοχή Φλωρίδη, Papasov και των υπόλοιπων και στους δίσκους του τρίο του με τον Φλώρο Φλωρίδη και τον κορυφαίο κιθαρίστα των Material, Nicky Skopelitis «Our trip so far» (MRecords, Ελλάδα 2000) και «Three of a Sort» (Morgenland, Γερμανία 2011).
Τέλος το 2004 στην ελληνική δισκογραφική εταιρεία Ano Kato εκδόθηκε το άλμπουμ «Okay Temiz Magnetic Band: In Finland 1995».
