του Γιάννη Μουγγολιά
Μέρες Αγίου Πάθους που είναι και το έργο του συνθέτη Χριστόδουλου Χάλαρη (Αθήνα 21 Νοεμβρίου 1946-Αθήνα 30 Ιανουαρίου 2019) αποτελεί μια έξοχη ποιοτική επιλογή με αφορμή επίκαιρη.
Συνθέτης και μουσικολόγος με τεράστια προσφορά που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα κατά τη γόνιμη ενασχόλησή του με τον χώρο της βυζαντινής μουσικής αλλά και της αρχαιοελληνικής μουσικής, ο Χριστόδουλος Χάλαρης μεγάλωσε στην Κρήτη με γονείς ερασιτέχνες μουσικούς εξαιρετικού επιπέδου. Πήρε μαθήματα βυζαντινής μουσικής στο πλευρό του Απόστολου Βαλληνδρά. Από το 1964 μετακινήθηκε στο Παρίσι όπου σπούδασε μαθηματικά, κυβερνητική και μουσικό αυτοματισμό στην École Pratique des Hautes Etudes. Τη διδακτορική του διατριβή πάνω στη δομική ανάλυση της βυζαντινής μουσικής την εκπόνησε στο πλευρό του Ιάνη Ξενάκη. Το 1969 που επέστρεψε στην Ελλάδα μελετώντας εις βάθος τη βυζαντινή μουσική, ίδρυσε την Ορχήστρα παλαιών παραδοσιακών και πρωτότυπων οργάνων, ενώ κατασκεύαζε ο ίδιος πολλά από αυτά τα όργανα. Από το 1980 ίδρυσε τη δική του δισκογραφική εταιρεία «Orata» από την οποία κυκλοφόρησαν πολλά σημαντικά έργα βυζαντινής μουσικής. Στη Θεσσαλονίκη δημιούργησε Μουσείο αρχαίων και βυζαντινών Οργάνων, επανακατασκευάζοντας ο ίδιος πολλά όργανα προσηλωμένος σχολαστικά στις υπάρχουσες πηγές και σε παραστάσεις αγγείων.
Η εξαιρετική δισκογραφία του αρχίζει το 1973 με το ντεμπούτο του «Τροπικός της Παρθένου», και στη συνέχεια δημιουργεί έργα άφταστης πνοής όπως η «Ακολουθία» (1974) με τραγουδιστές τους Νίκο Ξυλούρη, Δήμητρα Γαλάνη και Χρύσανθο, την πρώτη συνεργασία του Χάλαρη με τον Γιάννη Κακουλίδη, έργο αποκάλυψης όσον αφορά το περιεχόμενο αλλά και τον ήχο και την πυκνή ενορχήστρωση, βασισμένο σε μελωδικές γραμμές πάνω στο βυζαντινό ισοκράτημα οι οποίες συνδύαζαν τη δημοτική έξαρση με τη βυζαντινή κατάνυξη.
Την ίδια χρονιά έρχεται ο εξαίσιος δίσκος «Τα Παιδικά» και την επόμενη χρονιά (1975) είναι η ώρα για τους «Δροσουλίτες» με δέκα θρύλους και θρήνους του Νίκου Γκάτσου που ερμηνεύουν οι Δήμητρα Γαλάνη και Χρύσανθος, το κορυφαίο άλμπουμ του Χάλαρη και ένα από τα σημαντικότερα της ελληνικής δισκογραφίας. Στον δίσκο αυτό υπάρχει το ανεπανάληπτο τραγούδι «Μάνα μου μάνα μου», που αποτελεί διασκευή του χριστιανικού ύμνου του Λιβάνου «Wa habibi». Ένα ακόμη τεκμήριο της επιρροής που άσκησαν πάνω στη μουσική του συνθέτη οι ανατολίτικες μουσικές παραδόσεις της Ινδίας, της Περσίας, του Αφγανιστάν, του Λιβάνου και άλλων χωρών. Στο υπέροχο αυτό κομμάτι που έχει τη μορφή θρηνητικού τραγουδιού και ερμηνεύεται με συγκλονιστικό πάθος από τον Χρύσανθο, οι στίχοι είναι του Νίκου Γκάτσου όπως και όλα τα τραγούδια του δίσκου.
Ακούγοντας τους στίχους είναι εμφανείς οι αναφορές στο θρηνητικό πλαίσιο της Μεγάλης Εβδομάδας:
Μάνα μου μάνα
στο δρόμο μου σπείρανε
πέτρα κι αψιθιά
Μάνα μου μάνα
τα νιάτα μου γείρανε
κάτω απ’ τα σπαθιά
Ουρανέ μου
στείλε μου νερό
να ποτίσω την έρημο
να φυτρώσει
λουλούδι δροσερό
στο κορμί μου τ’ αέρινο
μάνα μου μάνα
την άνοιξη φέρε μου
πάνω στο σταυρό
Μάνα μου μάνα
ηλιόλουστη μέρα μου
πότε θα σε βρω
Ουρανέ μου
διώχ’ τη συννεφιά
να περάσω τα σύνορα
κι ένα βράδυ
πάνω στα βουνά
να χτυπήσω τα σήμαντρα
μάνα μου μάνα
στα χέρια μου σήμερα
καίνε τα καρφιά
Ουρανέ μου
στείλε μου νερό
να ποτίσω την έρημο
να φυτρώσει
λουλούδι δροσερό
στο κορμί μου τ’ αέρινο
μάνα μου μάνα
τον ήλιο σου φέρε μου
πάνω στο σταυρό
Ακολούθησαν σημαντικές δουλειές του: «Ερωτόκριτος» (1976), «Η ηλικία της θάλασσας» (μουσική για το ντοκιμαντέρ του Τάκη Παπαγιαννίδη – 1978), «Ο Μεγαλέξαντρος» (μουσική για την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου – 1980), «Φωτογραφία» (μουσική για την ταινία του Νίκου Παπατάκη – 1986), «Κοσμική βυζαντινή μουσική» (1989 – 92), «Συμποτικά Ι και ΙΙ» (1990 – 91), «Ακριτικά Ι και ΙΙ» (1990 – 91), «Ελλήνων ωδές» (1992), «Μουσικές της αρχαίας Ελλάδας» (1992), «Μουσικές του Αιγαίου Πελάγους Ι, ΙΙ, ΙΙΙ» (1992 – 93), «Ανθολογία μεσαιωνικής βυζαντινής μουσικής Ι, ΙΙ» (1993), «Ενόργανα» (1994), «Μουσικές των Ελλήνων της Μικράς Ασίας» κ.α. Έγραψε μουσική για το θέατρο όπως για το μεσαιωνικό δράμα «Η θυσία του Αβραάμ» και το θεατρικό έργο του Σπύρου Ευαγγελάτου «Ψυχοστασία»
Σπουδαία για την τηλεοπτική πραγματικότητα ήταν η εκπομπή του με τη μουσική δουλειά του πάνω σε κείμενα του Ρωμανού του Μελωδού, μια πραγματική φωτεινή εξαίρεση για τα τηλεοπτικά δεδομένα που έφερε το ευρύ κοινό σε επαφή με έναν εντελώς νέο ήχο, πρωτότυπο και ξεχωριστό. Επίσης πρέπει να υπογραμμιστούν οι συναυλίες του στο Θέατρο Λυκαβηττού όπου παρουσίασε για πρώτη φορά τη μουσική του και συγκεκριμένα το έργο «Το κατά Ρωμανό Μελωδό Θείο Δράμα» και ένα λαϊκό ορατόριο βασισμένο στους «Πέρσες» του Αισχύλου.
Έργο ζωής για τον Χριστόδουλο Χάλαρη αποτέλεσε το τρίτομο βιβλίο του «Ιστορία της αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής μουσικής» που ήρθε να σφραγίσει τη συστηματική και εις βάθος έρευνα και μελέτη του ως μουσικολόγου. Όπως γράφει ο Χριστόδουλος Χάλαρης στο σημείωμα του οπισθόφυλλου του βιβλίου: «Ποιός ο λόγος, λοιπόν, να γράφεται μια ιστορία για την ελληνική μουσική; Ποιός ο λόγος να ασχοληθούμε με κάτι που, και ένα ακόμη υπήρξε, παρήλθε χωρίς να αφήσει πίσω του ίχνη; Όλα όσα μας είπαν ήταν ψεύδη αισχρά. Σχετίζονται με φαύλες προθέσεις ανθελλήνων που επιθυμούν να οδηγήσουν τη διαδρομή του Ελληνισμού στον Καιάδα. Ελπίζω ότι το ανά χείρας πόνημα θα τους δυσχεράνει το έργο…».
«Απόκρυφα Πάθη» πάνω στα Απόκρυφα Ευαγγέλια και την ποίηση του Ρωμανού Μελωδού σε ποιητική απόδοση Γιάννη Κακουλίδη
Το 1986 κυκλοφόρησε σε διπλό δίσκο βινυλίου από τη δισκογραφική εταιρεία Columbia το άλμπουμ «Απόκρυφα Πάθη». Πρόκειται για ένα εξαιρετικό θρησκευτικό έργο με μορφή ορατορίου για φωνές και ορχήστρα, που βασίστηκε στο στιχουργικό του μέρος στα Απόκρυφα Ευαγγέλια και στην ποίηση του Ρωμανού του Μελωδού. Το μουσικό του μέρος στηρίζεται στην κοσμική και εκκλησιαστική μουσική του Βυζαντίου.
Όπως αναφέρεται στο σημείωμα του οπισθόφυλλου του δίσκου:
«Στους ύμνους που ο Ρωμανός ο Μελωδός αφιερώνει στα Πάθη του Χριστού, εμπνέεται από τα Απόκρυφα Ευαγγέλια και ενστερνίζεται την άποψη ότι όλη η διαδικασία των Παθών δεν είναι παρά η απαραίτητη προϋπόθεση για την κάθοδο του Χριστού στον Άδη. Εκεί σαν «Ακρίτας», ο Χριστός δίνει μάχη με τον Άδη, τον νικά και αρχίζει η “αέναος έξοδος”.
Ο έντονος υπερρεαλιστικός χαρακτήρας τόσο των αποσπασμάτων των Αποκρύφων Ευαγγελίων που χρησιμοποιήθηκαν, όσο και των ύμνων του Ρωμανού, διατηρείται απόλυτα στην ποιητική απόδοση στα νέα ελληνικά του ποιητή Γιάννη Κακουλίδη.
Οι μελωδικές γραμμές του έργου ακολουθούν τις βυζαντινές κλίμακες και η ενορχήστρωση μένει πιστή στις Αριστοξενικές προδιαγραφές περί “μουσικού ήθους”. Η Βυζαντινή χρωματική κλίμακα με τις 72 υποδιαιρέσεις της είναι 6 φορές λεπτότερη από την αντίστοιχη δυτική. Η απόδοση, λοιπόν, των μελωδικών γραμμών δεν μπορεί να γίνει εφικτή παρά με όργανα που υπακούουν σε ορισμένες τεχνικές προδιαγραφές και εφόσον τα χειρίζονται μουσικοί καταξιωμένοι με τις βυζαντινές κλίμακες. Όργανα που χρησιμοποιούνται στη δυτική μουσική, ικανά να αποδώσουν τις βυζαντινές κλίμακες είναι το βιολί, η βιόλα, το τσέλο, το κοντραμπάσο και μερικά άλλα, που η μορφολογία τους δεν υποτάσσεται στην ανάγκη «σωστής απόδοσης» της συγκερασμένης δυτικής χρωματικής (π.χ. πιάνο, τσέμπαλο, κιθάρα κ.τ.λ.).
Το έργο διαρθρώνεται με τον ακόλουθο τρόπο:
Μέρος Α΄: Περιβεβλημένοι με φως, και αφού η Ανάσταση είναι πια γεγονός, «οι πρώτοι των ανθρώπων» διηγούνται ότι προηγήθηκε της καθόδου του Χριστού στον Άδη. Ο Αδάμ, που όπως γράφει ο Ρωμανός, έρχεται στην «αρχαία δόξα του» χάρη στη θυσία του Χριστού, ζητά από τον γιο του Σηθ να αφηγηθεί περιστατικά, προφητικά της έλευσης του “Ελευθερωτού” του.
Ο Αδάμ, περιμένει, όπως η ξεραμένη γη την ουράνια βροχή, εκείνον που θα τον απαλλάξει από τις “κακουχίες του Άδη”.
Μέρος Β΄: Η είσοδος του Χριστού στα Ιεροσόλυμα σημαίνει την έναρξη της εκούσιας πορείας του προς επίγειο θάνατο, που θα τον οδηγήσει στα έγκατα του Άδη. Εκεί θα δοθεί η μάχη για την απελευθέρωση του Αδάμ”.
Σε ένα κομμάτι, στο μοιρολόι «Σκύψε Σταυρέ» απαγγέλει η ηθοποιός Ελένη Κισκύρα που πριν τρία χρόνια, το 1983 είχε παρουσιάσει το 22ο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης και ήταν γνωστή από τις συμμετοχές της στο Θέατρο της Δευτέρας της ΕΡΤ.
Στο τραγούδι ο σπουδαίος Χρύσανθος Θεοδωρίδης (Οινόη Κοζάνης, 22 Δεκεμβρίου 1933 – Θεσσαλονίκη, 30 Μαρτίου 2005) που είχε συνεργαστεί για πρώτη φορά με τον Χάλαρη πριν από 11 χρόνια, το 1974 στον αριστουργηματικό δίσκο του συνθέτη «Ακολουθία». Στον δίσκο αυτό ο κορυφαίος Πόντιος τραγουδιστής είχε ακουστεί για δύο λεπτά ερμηνεύοντας σε ένα αξέχαστο φωνητικό ντουέτο με τον Νίκο Ξυλούρη, το τραγούδι «Του Θάνατου Παράγγειλα». Αργότερα το 1975 είχε τραγουδήσει σε πέντε τραγούδια (ανάμεσά τους στο συγκλονιστικό «Μάνα μου μάνα μου») στο άλμπουμ του Χάλαρη «Δροσουλίτες», αλλά και είχε πει και τρία τραγούδια στα «Παιδικά» του συνθέτη και του Γιάννη Λογοθέτη το 1974 και δύο στο σάουντρακ του Χάλαρη για την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Ο Μεγαλέξαντρος» (1980).
Στα «Απόκρυφα Πάθη» ο Χρύσανθος τραγουδά σε τέσσερα τραγούδια. Στα δυο από αυτά, «Στον Άδη» και «Άνθρωπος Στην Πόλη» μαζί με χορό ψαλτών, στο «Προσαγωγή Στον Πιλάτο» μόνος του και στο υπέροχο «Κάθοδος στον Άδη» μαζί με τη Βάσω Κυριαζή, τον συνθέτη και χορό ψαλτών. Η φωνή του Χρύσανθου, απόκοσμη και εξαγγελτική, δεν θυμίζει τίποτα από τα καθιερωμένα δραπετεύοντας από όσα έχουμε στο νου. Ένας αστείρευτος χείμαρρος σε κρεσέντα και φορτίσιμα που αναδεικνύει τις απεριόριστες φωνητικές του δυνατότητες, την τρομερή ευελιξία, τις διακυμάνσεις της φωνητικής του κλίμακας και το υψηλότατο ποιοτικό επίπεδο ερμηνείας του. Μια φωνή απολύτως ασυνήθιστη, αδύνατο να αντιγραφεί που έχει βαθιές ρίζες στη δημοτική μας παράδοση.
Εκτός από την ομαδική φωνητική συμμετοχή στην «Κάθοδο στον Άδη», η Βάσω Κυριαζή, η οποία από 16 χρονών τραγουδούσε στον Βόλο δίπλα στον πατέρα της, τον γνωστό τραγουδιστή του δημοτικού Σοροβόλα και έχει κυκλοφορήσει λαϊκούς δίσκους, τραγουδά σε δυο ακόμα τραγούδια του δίσκου, τα «Ιδού Ο Βασιλέας Των Νηπίων» και «Πορεία Στο Γολγοθά».
Σε κομμάτια του δίσκου ψάλλουν με καθηλωτικό τρόπο οι Γρηγόρης Νταραβάνογλου, Νίκος Κωνσταντινόπουλος, Παναγιώτης Μαθός και Χουρμούζιος Νταραβάνογλου. Το μουσικό μέρος αναλαμβάνει η Ορχήστρα Παλαιών, Παραδοσιακών και Πρωτοτύπων οργάνων. Τη στελεχώνουν οι μουσικοί: Τώνης Σίβερας (ριμπέκα), Αντώνης Κωβαίος (φυλλόσχημα τοξωτά), Ευανθία Ρεμπούτσικα (φυλλόσχημα τοξωτά), Πλούταρχος Ρεμπούτσικας (κεμανέ Καππαδοκίας), Φίλιππος Τσεμπερούλης (πνευστά), οι σολίστες Γιάννης Βασιλόπουλος (κλαρίνο) και Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι) και ο Χριστόδουλος Χάλαρης που παίζει ψαλτήρια, βυζαντινά τοξωτά και διευθύνει την ορχήστρα.
Η μάσκα που κοσμεί το εξώφυλλο του δίσκου είναι έργο του γλύπτη Σώτου Αλεξίου.
Αντιγράφω ένα απόσπασμα από την έξοχη ποιητική απόδοση του Γιάννη Κακουλίδη:
«…Κι όμως βάζω τους Ιουδαίους
και τον στήνουν στο σταυρό,
και με ψεύτικη πορφύρα
τόνε ντύνουν,
και με ξύδι τον ποτίζουν
και χολή να ξεδιψάσει,
κι τόνε περιγελούνε
μ΄ ένα αγκάθινο σταυρό.
και δεν άντεξα στο τέλος,
μικροδάκρυσε και είπε
πως πονούσε η καρδιά του
και στο θάνατο λυγούσε.
Αλλοίμονό σου Σατανά,
λέει με φόβο ο Άδης,
αν πράγματι αυτός που λες
μας έρχεται εδώ κάτω.
γιατί εγνώρισα καλά
όλη τη δύναμή του.
νεκρούς ξαναζωντάνεψε
που ΄ταν στη γη κλεισμένοι,
και έγιανε το Λάζαρο
πριν λίγο μου τον πήρε,
και ΄γω στάθηκα ανίκανος
να τόνε συγκρατήσω.
και τώρα, γιε της συμφοράς,
παιδί της απωλείας
του σκοταδιού συνεχιστή,
ήρθες να μ΄ ορμηνέψεις
για να τα βάλω με αυτόν
που τέτοια δύναμη έχει;
Αλλοίμονό σου, Σατανά,
και χιλιοαλλοίμονό μου,
έτσι και έρθει κατά δω,
τίποτα δεν θα μείνει.
Θα αναστήσει τους νεκρούς
Θα τους ελευθερώσει,
γιατί το νοιώθω, από καιρό
σειούνται τα έγκατά μου,
κι έχω ένα πόνο στην κοιλιά
σα να ΄ναι να γεννήσω.
Και κοίτα μαύρε Σατανά,
εδώ να μην τον φέρεις,
γιατί κανείς απ΄ τους νεκρούς
κοντά μου δεν θα μείνει.
Κι όλο το βιος μου θα χαθεί,
κι Άδης δεν θα υπάρχει.
Και συ, παμφάγε Σατανά,
μαζί μου θα πεθάνεις.
“Άρατε πύλας, άρατε,
Διάπλατα ανοίξτε
του Άδη τις πόρτες τις βαριές,
να μπει ο Βασιλιάς μας”.
Ώρια φωνή ακούστηκε
απ΄ τα ουράνια πλάτη.»
Το 1995 το έργο κυκλοφόρησε σε cd και το 2002 συμπεριλήφθηκε στη σειρά της Minos – Emi με τις «100 μεγάλες ηχογραφήσεις του αιώνα».
«Οι Μελωδοί του Πάθους»
Την ίδια χρονιά, το 1986 ένα ακόμα θρησκευτικό άλμπουμ του Χριστόδουλου Χάλαρη, απόλυτα εναρμονισμένο με το πνεύμα των ημερών, κυκλοφόρησε σε διπλό δίσκο βινυλίου από τη δισκογραφική εταιρεία Columbia. Τίτλος του «Οι Μελωδοί του Πάθους» και πρόκειται για τη ματιά του συνθέτη πάνω στα έργα του Πέτρου Πελοποννήσιου Λαμπαδάριου, αριστερού χοράρχη, κορυφαίας μουσικής μορφής της μεταβυζαντινής περιόδου με την ιδιότητα του θεωρητικού της μουσικής και του μελουργού.
Γεννημένος το 1730 στην Πελοπόννησο, μετά τις πρώτες του σπουδές ήταν μαθητής του Ιωάννη του Τραπεζούντος, Πρωτοψάλτη του Πατριαρχείου, στον χορό του οποίου συμμετείχε. Μετά τον θάνατο του δασκάλου του, διορίζεται Λαμπαδάριος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Έχαιρε της εκτίμησης Χριστιανών και Μωαμεθανών της Κωνσταντινούπολης και μαθητές του ήταν Χριστιανοί και Μωαμεθανοί. Η προσφορά του στην εξέλιξη της βυζαντινής μουσικής γραφής, η ικανότητά και ευελιξία του να αποτυπώνει με μουσικά σύμβολα όποια μελωδία και αν άκουγε, ήταν ανεκτίμητα προσόντα του. Εκτός της θεωρητικής κατάρτισής του, της εκκλησιαστικής μουσικής του και της μελοποίησης, ο Πέτρος Πελοποννήσιος Λαμπαδάριος ήταν δάσκαλος και της κοσμικής μουσικής της εποχής του και της αραβοπερσικής μουσικής. Πέθανε το 1777, στα χρόνια του μεγάλου λοιμού ο οποίος αφάνισε μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Κλασική περίπτωση που αντικατοπτρίζει τον βαθμό των αλληλοεπιδράσεων της βυζαντινής και της ανατολίτικης μουσικής κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τους τίτλους που ακούγονται εδώ: Ερχόμενος ο Κύριος – Κράτημα – Τον Νυμφίον αδελφοί – Τω την άβατον – Νυν αι δυνάμεις – Σε τον της Παρθένου Υιόν – Σήμερον ο Χριστός — Η πόρνη εν κλαθμώ — Τροπάριο Κασσιανής — Η πόρνη εν κλαθμώ — Τμηθείς τιμάται – Ευλογητάρια – Μυσταγωγών σου Κύριε – Αντίφωνα. α. Άρχοντες Λαών, β. Λόγον παράνομον, γ. Τας αισθήσεις ημών – Δεύτε χριστοφόροι λαοί – Ήδη βάπτεται κάλαμος – Σήμερον κρεμάται επί ξύλου – Επί ξύλου βλέπουσα – Εγκώμια – Ότε εκ του ξύλου – Την σήμερον μυστικώς – Αναστάσεως ημέρα – Κράτημα.
Στον δίσκο ακουγόταν η φωνή του Αμβρόσιου Χατζηαποστόλου, ενώ τα μουσικά μέρη απέδωσε εξαιρετικά η Ορχήστρα Παλαιών Παραδοσιακών και Πρωτότυπων Οργάνων που είχε ιδρύσει ο Χάλαρης. Ψάλλουν οι Γρηγόρης Νταραβάνογλου (οι ικανότητές του στην ψαλτική τέχνη έχουν αποσπάσει διθυραμβικά σχόλια στην Ελλάδα και το εξωτερικό), Νίκος Κωνσταντινόπουλος, Παναγιώτης Μαθός, Χουρμούζιος Νταραβάνογλου.
«Οι Μελωδοί του Πάθους» είναι καθοριστικό έργο για την πορεία του Χάλαρη αφού βρίσκεται στο μεταίχμιο της τραγουδοποιίας που πλέον ο συνθέτης εγκαταλείπει και της αποκλειστικής έκδοσης έργων που στο εξής ο συνθέτης κινείται πλέον κατά αποκλειστικότητα. Αλλά και σε επίπεδο πρακτικό όσον αφορά στον εκδοτικό τομέα, ο δίσκος βρίσκεται στη μετάβαση του Χάλαρη από τις γνωστές δισκογραφικές εταιρείες από τις οποίες πλέον απομακρύνεται στη δική του δισκογραφική εταιρεία «Orata».
Αξίζει να αναζητήσετε αυτούς τους δυο διπλούς δίσκους βινυλίου που σχετίζονται άμεσα με το κλίμα και την ουσία της Μεγάλης Εβδομάδας και της Ανάστασης. Και με την ευκαιρία να προσεγγίσετε με επισταμένο και συγκροτημένο τρόπο συνολικά το έργο του Χριστόδουλου Χάλαρη. Συνθέτης υψηλότατου επιπέδου που ποτέ δεν έκανε εκπτώσεις, ακόμα και όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με πολλές προκλήσεις.
