της Όλγας Σελλά
Δύο πολύ διαφορετικά, σχεδόν ιδιότροπα, θεατρικά έργα, δύο πολύ ξεχωριστές παραστάσεις. Δεν έχουν καμία άλλη συνάφεια η μία με την άλλη, παρά μόνο ότι καταπιάνονται με πολλά πράγματα μ’ έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Το ένα έρχεται από την Αμερική, έχει την υπογραφή της βραβευμένης με Πούλιτζερ Annie Baker και έκανε πρεμιέρα το 2015 στο Signature Theatre της Νέας Υόρκης, κι έχει τίτλο «John». Αυτή τη σεζόν κάνει πρεμιέρα και στην Ελλάδα σε σκηνοθεσία Μιχάλη Πανάδη. Ένα έργο με μυστήριο, ανατροπές, μυστικά, πάθη, στερεότυπα, εμμονές, φοβίες, μοναξιά, αλλά και αγάπη.
Το άλλο είναι γηγενές, ολοκαίνουργο και έχει την υπογραφή του σκηνοθέτη Γιάννη Καλαβριανού, που υπογράφει σχεδόν πάντα τα έργα που σκηνοθετεί και αγαπά ιδιαίτερα κάποιες συγκεκριμένες εποχές στη θεματολογία του. Στο νέο έργο του, που έχει τίτλο «Η πύλη της κόλασης» καταπιάνεται με δύο θυελλώδεις ιστορίες αγάπης σε διαφορετικές εποχές: με την ιστορία του Ογκίστ Ροντέν και της Καμίγ Κλοντέλ τον 19ο αιώνα, και την ιστορία του Πάολο και της Φραντσέσκα, τον 13ο αιώνα. Και μέσα από αυτές τις δύο ιστορίες, καταπιάνεται με την τέχνη, τους ανταγωνισμούς, τις πικρίες και την ικανοποίηση που δίνει η τέχνη, με μερικές στιγμές της ιστορίας της τέχνης και των δημιουργών της.
«Η πύλη της κόλασης»
Μεγάλο όγκοι «μαρμάρου» καλύπτουν την Κεντρική Σκηνή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Όγκοι που περιμένουν να σμιλευτούν από εκείνους που έχουν το χάρισμα. Ο Ογκίστ Ροντέν (Γιώργος Γλάστρας) ένας εμπνευσμένος καλλιτέχνης και την ίδια στιγμή ένας άνθρωπος με πάθη, με αδυναμίες, με έμπνευση και ταλέντο απαράμιλλα, αλλά και με αυτοπεποίθηση ασήκωτη όσο και το μάρμαρο. Και δίπλα του, μια νεαρή γυναίκα που προέρχεται από μεγαλοαστική οικογένεια: η Καμίγ Κλοντέλ (Λυγερή Μητροπούλου), αδελφή του διπλωμάτη και συγγραφέα Πολ Κλοντέλ. Μια δυναμική γυναίκα, που ξέρει να διεκδικεί και ξέρει τι θέλει να κάνει: «- Γιατί θέλεις να γίνεις γλύπτρια;» «-Δεν θέλω να γίνω, είμαι», απαντά στον Ροντέν μόλις γνωρίστηκαν. Αλλά έχει ανασφάλειες και αδυναμίες, όπως όλοι οι άνθρωποι, και έντονες εμμονές και νευρώσεις, όπως κάποιοι άνθρωποι. Ζει δίπλα στον Ροντέν, ζουν μια σχέση πάθους, έντασης και δημιουργικής απογείωσης από το 1883 μέχρι το 1898, οπότε χωρίζουν οριστικά. Έχουν 24 χρόνια διαφορά ηλικίας. Η Καμίγ Κλοντέλ περνάει βασανιστικά τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής της σε άσυλο ψυχοπαθών (1913-1943), όπου την έκλεισε η οικογένειά της. Πέθανε από ασιτία στο άσυλο στη διάρκεια της Κατοχής.
Μια έντονη σχέση αγάπης, με δύο ισχυρές προσωπικότητες και δίπλα τους, παράλληλα, μια άλλη σχέση αγάπης, που πάει πίσω, στον 13ο αιώνα, στην επαρχία Ρομάνια της Ιταλίας: του Πάολο Μαλατέστα (Κωνσταντίνος Ζωγράφος) και της Φραντζέσκα ντα Πολέντα (Χριστίνα Μαξούρη). Μια ιστορία που έχει οικογενειοκρατίες, γάμους δι’ αντιπροσώπων, γυναίκες που απλώς αποδέχονται και περνούν τη ζωή τους με κάτι που ποτέ δεν επέλεξαν. Ο Πάολο και η Φραντζέσκα είναι τα πρόσωπα που ενέπνευσαν τον Ροντέν να φτιάξει ένα από τα αιώνια έργα του: «Το φιλί».
Και ο Γιάννης Καλαβριανός εμπνέεται από αυτές τις δύο ιστορίες, τις ενώνει και μας τις διηγείται από σκηνής. Και μας λέει μια γοητευτική ιστορία, γιατί «Τώρα που ο κόσμος έχει γίνει πια απόκοσμος, και οι ακορντεονίστες δεν περνάνε πια από το δρόμο, θ’ αρχίσω να βγαίνω εγώ. Γιατί οι άνθρωποι από κάπου πρέπει να ακούμε ιστορίες», λέει στο κείμενό του. Και γιατί τι άλλο κάνει το θέατρο από το να λέει ιστορίες μ’ έναν δικό του τρόπο; Η ιστορία των δύο ζευγαριών μπλέκεται διαρκώς επί σκηνής και μαζί μπλέκονται πληροφορίες της εποχής τους, του 13ου και του 19ου αιώνα, που είναι πολύ μακρινές εποχές, αλλά μερικά πράγματα μπορεί και να έχουν παραμείνει τα ίδια. Γιατί είναι δύο αληθινές ιστορίες, σαν τις πολλές που υπάρχουν κάθε εποχή, μόνο που η τέχνη τις έκανε αιώνιες. Την πρώτη γιατί την αποτύπωσε ο Ροντέν σ’ ένα από τα δημοφιλέστερα γλυπτά του, και τη δεύτερη γιατί οι πρωταγωνιστές της έμειναν για πάντα στην ιστορία της τέχνης, και για την τέχνη τους και για την προσωπική τους ιστορία. «Οι οικογένειες φοβούνται το ταλέντο και τον έρωτα» ακούγεται. Και είναι δύο ιστορίες που μιλάνε και για τα δυο: και για το ταλέντο και για τον έρωτα.
Και μέσα από την αφήγηση κυρίως, και λιγότερο από τους διαλόγους, ταξιδεύουμε στην Ιταλία του Μεσαίωνα, στο Παρίσι του 19ου και του 20ού αιώνα, στις αλήθειες και στα ψέματα των ανθρώπων, στα πάθη και στην αφοσίωσή τους, στις εμμονές και στις επιθυμίες τους: «- Εγώ είμαι γλύπτρια», λέει η Καμίγ. «-Κι εγώ η γλυπτική», απαντά ο Ροντέν.
Ένα θεατρικό έργο που κρύβει πολύ κόπο, πολλή έρευνα και δίνει απλόχερα πολλές πληροφορίες και γνώσεις, μια παράσταση σκληρή σαν το μάρμαρο και απαλή σαν το χάδι. Και ταυτόχρονα, ο Γιάννης Καλαβριανός κάνει μερικές «στάσεις» στα δικά του, ως τώρα, δημιουργήματα, στα θεατρικά έργα που έχει ήδη γράψει. Ο Γιώργος Γλάστρας υποδύεται ιδανικά τον Ογκίστ Ροντέν, η Λυγερή Μητροπούλου είναι η ατίθαση νεαρή μεγαλοαστή που παθιάζεται και με την τέχνη και με τον μέντορά της, ο Κωνσταντίνος Ζωγράφος και η Χριστίνα Μαξούρη αποδίδουν την αθωότητα, την έκπληξη, την αφοσίωση και την αδυναμία των ερωτευμένων ανθρώπων της εποχής τους. Και η Λυδία Φωτοπούλου στην αρχή και στο τέλος της παράστασης, σε βίντεο, είναι η φωνή των παραμυθιών, της ειλικρίνειας, της λεπτής ειρωνείας, της σοφίας. Απολύτως εναρμονισμένα με το ύφος και το πνεύμα του έργου τα σκηνικά και τα κοστούμια, η μουσική, τα φώτα. Και πραγματοποιείται μια παράσταση διαφορετική, αφού έτσι κι αλλιώς και το έργο είναι διαφορετικό από τα συνήθη θεατρικά. Ίσως γιατί όλα αυτά κάποτε συνέβησαν.
Η ταυτότητα της παράστασης
Κείμενο−Σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός, Σκηνικά: Μαρία Καραθάνου, Κοστούμια: Βάνα Γιαννούλα, Μουσική: Θοδωρής Οικονόμου, Κίνηση: Μαριάννα Καβαλλιεράτου, Σχεδιασμός φωτισμών: Εβίνα Βασιλακοπούλου, Ηχητικός σχεδιασμός: Κώστας Μπώκος, Βίντεο: Βασίλης Κουντούρης, Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή, Βοηθός σκηνοθέτη: Αλεξία Μπεζίκη, Βοηθός ενδυματολόγου: Τζίνα Ηλιοπούλου, Ιστορικός σύμβουλος: Ελένη Δρίβα
Παίζουν: Γιώργος Γλάστρας, Κωνσταντίνος Ζωγράφος Χριστίνα Μαξούρη, Λυγερή Μητροπούλου. Σε βίντεο, η Λυδία Φωτοπούλου.
Συμπαραγωγή: Θέατρο του Νέου Κόσμου – Εταιρεία Θεάτρου Sforaris – ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής.
Θέατρο του Νέου Κόσμου, Κεντρική Σκηνή (Αντισθένους 7 και Θαρύπου). Κάθε Τετάρτη στις 7.30μ.μ., Παρασκευή στις 9μ.μ., Σάββατο 9.15μ.μ. και Κυριακή 6.30μ.μ.
Ποιος είναι ο «John» και τι είναι όλα αυτά σ’ αυτό το σπίτι;
Σ’ έναν εντυπωσιακό θεατρικό χώρο, που παλιά φιλοξενούσε τον εργοστασιακό χώρο παραγωγής της βιομηχανίας ζυμαρικών «Στέλλα», στο θέατρο «Δίπυλον», στην πλατεία Κουμουνδούρου, φιλοξενείται μια πολύ ιδιαίτερη παράσταση, μ’ ένα γοητευτικό έργο και μ’ ένα από τα πιο εντυπωσιακά σκηνικά που υπάρχουν φέτος στις αθηναϊκές σκηνές (Ζωή Μολυβδά Φαμέλη): «John» είναι ο τίτλος του έργου της Αμερικανίδας Annie Baker. Ένα σπίτι που λειτουργεί και ως πανσιόν κι έχει δεκάδες διακοσμητικά αντικείμενα, κάθε είδους. Ήταν φανερό ότι στην κάτοικό του σπιτιού, -μια γοητευτική ώριμη κυρία, τη Μέρτις (Κόρα Καρβούνη) που δείχνει διαρκώς αισιόδοξη και γαλήνια και λίγο «πέραν του κόσμου τούτου»-, αρέσει πολύ να κρατάει μνήμες από το παρελθόν, να τις έχει γύρω της, να ζει μ’ αυτές. Το σπίτι βρίσκεται στην Πενσυλβάνια, και στην πόλη υπάρχουν πολλά ιστορικά μνημεία από την πρόσφατη αμερικανική ιστορία. [Μπαίνοντας για να περάσουμε στην πλατεία από την «κυρία είσοδο» του «σπιτιού-πανσιόν» είχαμε την ευκαιρία να χαζέψουμε τις δεκάδες κούκλες, τα μπιμπελό κάθε είδους, τα χριστουγεννιάτικα στολίδια (που μάλλον ποτέ δεν ξεστόλιζε η κυρία Μέρτις), τα πολλά φωτιστικά, όλα].
Εκεί φτάνει ένα νεαρό ζευγάρι, ο Ελάιας, εβραϊκής καταγωγής (Χρήστος Κοντογεώργης) και η Τζένη (Καλλιόπη Παναγιωτίδου) για διακοπές «επανασύνδεσης». Η σχέση τους έχει περάσει μια κρίση, στην πορεία αντιλαμβανόμαστε ότι υπήρχε και κάποιος άλλος στη ζωή της Τζένης και όλα αυτά προσπαθεί να τα αφήσει πίσω το ζευγάρι και να ξαναπιάσει το νήμα από την αρχή. Βέβαια, σύντομα διαπιστώνουμε ότι δεν είναι μια εύκολη διαδικασία αυτή, κυρίως λόγω της Τζένης, που έχει… δυσανεξία σε πολλές συνήθειες του Ελάιας (τον εγκαλεί, για παράδειγμα, ότι μασάει δυνατά επειδή είναι… Εβραίος), είναι διαρκώς τσιτωμένη, αλαφιάζεται, κρυώνει, προσπαθεί με κάθε τρόπο να μη βρίσκεται δίπλα στον Ελάιας και ανταλλάσσει διαρκώς μηνύματα στο κινητό με την αδελφή της. Ο Ελάιας έχει φτιάξει πρόγραμμα να επισκεφτούν όλα τα ιστορικά μνημεία της πόλης και παθιάζεται ιδιαιτέρως με τα νεκροταφεία ηρώων, προοπτική που διόλου δεν συναρπάζει την Τζένη. Στο σπίτι μπαινοβγαίνει και μια άλλη φιγούρα, η Ζενεβιέβ (Γιούλη Τσαγκαράκη), η τυφλή φίλη της Μέρτις, μια φιγούρα αλλούτερη, που μιλάει για μαγείες, βασκανίες, για τα 7 στάδια της τρέλας, μια σουρεαλιστική φιγούρα που «βλέπει» με άλλον τρόπο τα πράγματα.
Μέσα από αυτό το περίεργο, σουρεαλιστικό, μαγικό έργο, η Annie Baker σχολιάζει τις σχέσεις των ανθρώπων, το διαρκές πρόβλημα της επικοινωνίας, τη σχέση με το παρελθόν που ξυπνά εκεί που δεν το περιμένουμε (το επιτοίχιο ρολόι που γυρίζει με το χέρι η Μέρτις είναι ένας ισχυρός υπαινιγμός για το χρόνο), τις νευρώσεις, τις φοβίες, τις φαντασιώσεις και τις ψευδαισθήσεις που μας «προικίζει» και το κάνει μ’ έναν τρόπο πρωτότυπο, γοητευτικό, απρόβλεπτο, μυστικιστικό σχεδόν, αλλά τόσο θεατρικό! Και «επιστρατεύει» πολλά για να αφηγηθεί την ιστορία της.
Ο (και ηθοποιός) Μιχάλης Πανάδης για δεύτερη φορά σκηνοθετεί έργο της Annie Baker (πρώτη φορά πέρυσι στο «Από Μηχανής Θέατρο» με το έργο της «The Aliens», και τον ευχαριστούμε που μας τη σύστησε). Είναι φανερό ότι γνωρίζει καλά το σύμπαν της, τον τρόπο που προσεγγίζει τα πράγματα και τους χαρακτήρες. Και γι’ αυτό έστησε μια παράσταση που περπατάει παράλληλα και γόνιμα μ’ ένα πυκνό, πολυεπίπεδο, όσο και ευπρόσληπτο κείμενο. Ένα κείμενο που μπολιάζει μέσα στην απλοϊκή, σε πρώτη ματιά, υπόθεσή του, ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία που διαπερνούν τη σημερινή Αμερική και τους κατοίκους της, αλλά και τη διαγενεακή εξέλιξη των ανθρώπινων συμπεριφορών. Κι όλα αυτά μ’ έναν ιδιαίτερο, ξεχωριστό, σουρεαλιστικό και πανέξυπνο τρόπο, που κρύβει όμως γνώση και παρατηρητικότητα. Είναι φανερός ο διαφορετικός τρόπος επικοινωνίας του νεότερου ζευγαριού –δυσπιστία, καχυποψία, νεύρωση, εξάρτηση από τα κινητά, μονομανίες- και εκείνος που έχουν κατακτήσει οι δύο ώριμες φίλες. Αυτές οι δύο περίεργες γυναίκες αφήνουν έξω από τις μόνες και μονές ζωές τους τη μοναξιά, αποδέχονται η μία την άλλη όπως είναι, στηρίζουν η μία την άλλη, ζουν τόσο αρμονικά μέσα στις φαντασιώσεις και στα ζωτικά τους ψεύδη, ενώ το ζευγάρι είναι τόσο έντονα μόνο…
Και η σκηνοθεσία του Μιχάλη Πανάδη φώτισε ιδιαιτέρως τα στοιχεία της συμπεριφοράς του καθενός από τα μέλη αυτής της αλλόκοτης παρέας, και τα φώτισε σωστά. Ο τρόπος που κινείται και φέρεται η παλιά μεσοαστή Μέρτις είναι άλλος από τη σημερινή μεσοαστή Τζένη. Είναι φανερό ότι έρχεται από άλλη εποχή η Μέρτις, αλλά σίγουρα έχει φινέτσα και μια παιχνιδιάρικη φιλαρέσκεια, ολοένα και πιο δυσεύρετη. Τα κοστούμια της Αλέγιας Παπαγεωργίου ανέδειξαν όλες αυτές τις αποχρώσεις. Και κυρίως τις ανέδειξαν η Κόρα Καρβούνη και η Γιούλη Τσαγκαράκη που ήταν απολαυστικές, δίνοντας δύο από τις καλύτερες, ως τώρα, ερμηνείες της σεζόν. Ο Χρήστος Κοντογεώργης ήταν εύστοχα ο διστακτικός και αμήχανος στη σχέση του και κολλημένος στο πάθος του για την ιστορία και η Καλλιόπη Παναγιωτίδου μετέφερε λίγο πιο έντονα τις νευρώσεις της, αλλά ήταν πολύ πειστική δηλώνοντας στον εγκλωβισμό της στην ασφάλεια μιας σχέσης που την πνίγει. Όσο για τον John, αυτός όχι δεν παίζει στην παράσταση, έχει όμως έναν ιδιαίτερο «ρόλο» στο τέλος του έργου, οπότε και μαθαίνουμε ποιος είναι.
Ήταν μία από τις εκπλήξεις της φετινής σεζόν η παράσταση του Μιχάλη Πανάδη. Και γιατί μας χάρισε ένα γοητευτικό θεατρικό κείμενο και γιατί έστησε στη σκηνή το σύμπαν της Annie Baker με σεβασμό, αγάπη και θεατρικότητα.
Η ταυτότητα της παράστασης
Κείμενο: Annie Baker, Μετάφραση: Χρύσα Κοτταράκου, Σκηνοθεσία: Μιχάλης Πανάδης, Δραματουργία: Παύλος Παυλίδης, Σκηνικά – φωτισμοί: Ζωή Μολυβδά Φαμέλη, Κοστούμια: Αλέγια Παπαγεωργίου, Μουσική: Βασίλης Μαντζούκης, Βοηθός σκηνογράφου: Νέλη Ζερίτη, Βοηθός ενδυματολόγου: Νικολέττα Αναστασιάδου, Ειδικές κατασκευές κοστουμιών: Αλέξανδρος Λόγγος, Κομμώσεις: Θωμάς Γαλαζούλας, Φωτογραφίες: Δομνίκη Μητροπούλου
Παραγωγή: Τεχνηχώρος
Ερμηνεύουν (σε αλφαβητική σειρά): Κόρα Καρβούνη, Χρήστος Κοντογεώργης, Καλλιόπη Παναγιωτίδου, Γιούλη Τσαγκαράκη
Θέατρο ΔΙΠΥΛΟΝ (Καλογήρου Σαμουήλ 2 & Διπύλου, Πλατεία Κουμουνδούρου)
Ημέρες και ώρες παραστάσεων
Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, στις 9μ.μ., Κυριακή στις 8μ.μ.
