του Φίλιππου Φιλίππου
Ο Τζάιλς Μίλτον (γεν.1966) είναι γνωστός στη χώρα μας ως συγγραφέας ιστορικών βιβλίων, κυρίως του εμβληματικού Χαμένος Παράδεισος, μιας συγκλονιστικής μαρτυρίας για την καταστροφή της Σμύρνης. Αυτό που κάνει τα συγκεκριμένα βιβλία αξιανάγνωστα (έχει γράψει και μυθιστορήματα) είναι ο γλαφυρός τρόπος με τον οποίο αφηγείται γνωστά ή άγνωστα ιστορικά επεισόδια καθώς και η παρόμοια απεικόνιση των ιστορικών προσώπων: ο αναγνώστης μπορεί να τα εκλάβει ως λογοτεχνικούς ήρωες. Στο βιβλίο Υπόθεση Στάλιν (εκδ. Μίνωας) ο Μίλτον κατορθώνει από την αρχή να κεντρίσει το ενδιαφέρον μας πλέκοντας το σχεδόν άγνωστο πορτρέτο του Ιωσήφ Στάλιν, του βασικού πρωταγωνιστή του, αλλά παράλληλα κι εκείνα των Ουίνστον Τσόρτσιλ και Φράνκλιν Ρούσβελτ, οι οποίοι συνεργάστηκαν στενά μαζί του για να αντιμετωπίσουν τον Χίτλερ και τα γερμανικά στρατεύματα που απειλούσαν να καταλάβουν ολόκληρη την Ευρώπη.
Η αφήγηση αρχίζει στον Πρόλογο του βιβλίου, είναι τα μεσάνυχτα της 21ης Ιουνίου 1941, όταν οι Γερμανοί –ήδη είχαν καταλάβει αρκετές χώρες–, άρχισαν να βαδίζουν προς τη Μόσχα, αφήνοντας πίσω τους νεκρούς, τραυματίες και ερείπια. Ήταν η περίφημη επιχείρηση Μπαρμπαρόσα που ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς για τον γερμανικό στρατό, ο οποίος σύντομα οδηγήθηκε σε ταπεινωτική ήττα. Τη στιγμή που οι Γερμανοί επιτίθονταν, στη σοβιετική πλευρά των συνόρων επικρατούσε ησυχία. Ο Χίτλερ είχε άγριες διαθέσεις. Λίγες εβδομάδες νωρίτερα είχε προειδοποιήσει τους στρατηγούς του ότι αυτός ο πόλεμος θα ήταν «πόλεμος εξόντωσης», ότι οι διοικητές έπρεπε να θυσιάσουν τις προσωπικές τους αναστολές κι ότι οι αιχμάλωτοι σοβιετικοί αξιωματικοί, οι δολιοφθορείς και οι παρτιζάνοι, έπρεπε να εκτελούνται μαζί με τους εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίους. Ταυτόχρονα θα εφάρμοζαν ένα εφιαλτικό σχέδιο λιμού ώστε να οδηγηθούν σε λιμοκτονία εκατομμύρια Σοβιετικοί πολίτες. Ο Χίτλερ ήταν σίγουρος ότι σύντομα, σε λίγους μήνες ή εβδομάδες, τα γερμανικά στρατεύματα θα παρήλαυναν στη Μόσχα.
Κι όμως ο Στάλιν, ο οποίος το καλοκαίρι του 1939 είχε υπογράψει με τον Χίτλερ συνθήκη φιλίας, δεν πίστευε πως θα δεχόταν επίθεση, μάλιστα είχε εισβάλλει στην ανατολική Πολωνία, όταν οι Γερμανοί είχαν καταβροχθίσει το δυτικό τμήμα της χώρας. Τότε, ελάχιστοι πίστευαν πως η Σοβιετική Ένωση είχε ελπίδες να σωθεί από τη μανία του Χίτλερ. Στη σωτηρία της μπορούσε να συμβάλλει μόνο η Μεγάλη Βρετανία, χώρα που με τη σειρά της βρισκόταν σε θανάσιμο κίνδυνο, καθώς τα γερμανικά υποβρύχια βύθιζαν τα βρετανικά πλοία, όπου κι αν βρίσκονταν. Οι Γερμανοί φαίνονταν ανίκητοι. Πολλοί συνεργάτες του Ουίνστον Τσόρτσιλ, του Βρετανού πρωθυπουργού, ήθελαν να αφεθεί ο Στάλιν στη μοίρα του, υποστηρίζοντας πως ήταν ένας αιμοσταγής ηγέτης, ένας απολυταρχικός κυβερνήτης, πως τα χέρια του οποίου ήταν βουτηγμένα στο αίμα. Ο Τσόρτσιλ, όμως, είχε διαφορετική γνώμη. Στο ερώτημα ποιος ήταν χειρότερος, ο Χίτλερ ή ο Στάλιν, αποφάσισε πως ο πρώτος ήταν πιο επικίνδυνος, έτσι έλεγε «Έχω έναν και μόνο στόχο, την καταστροφή του Χίτλερ».
Την ίδια στιγμή, οι Σοβιετικοί απηύθυναν αίτημα στον Αμερικανό πρόεδρο Φράγκλιν Ρούσβελτ για παροχή στρατιωτικής βοήθειας με τη μορφή αεροσκαφών, όπλων και πυρομαχικών. Τον Δεκέμβριο του 1941 η Αμερική κήρυξε τον πόλεμο στην Ιαπωνία ύστερα από την επίθεση το Περλ Χάρμπορ, ενώ λίγο μετά ο Χίτλερ κήρυξε τον πόλεμο στην Αμερική και ο Ρούσβελτ ανταπέδωσε. Εκείνες τις στιγμές η Βέρμαχτ εξακολουθούσε να προελαύνει προς τη Μόσχα, αλλά τα σοβιετικά στρατεύματα έκαναν αντεπίθεση και πολέμησαν τον εχθρό με εξαιρετική γενναιότητα. Ο χειμώνας του 1942 ήταν σκληρός για τον γερμανικό στρατό, καθώς το δριμύ ψύχος τον οδήγησε σε υποχρεωτική νάρκη. Τον Μάιο ο Μολότοφ, υπουργός Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΣΣΔ, πήγε στην Αμερική να συναντήσει τον πρόεδρο Ρούσβελτ κι έγινε ένθερμα δεκτός.
Τον Αύγουστο ο Τσόρτσιλ πήγε στη Μόσχα, όπου τον υποδέχτηκε ο Στάλιν, αλλά είχαν μια σοβαρή διένεξη που παρά λίγο να τιναχτούν όλα στον αέρα. Ευτυχώς, η ρήξη αποσοβήθηκε. Τον Δεκέμβριο οι Γερμανοί προχωρούσαν στην ΕΣΣΔ, επιδιώκοντας να καταλάβουν το Στάλινγκραντ. Το βομβάρδισαν και το μετέτρεψαν σε ερείπια, αλλά οι σοβιετικοί στρατιώτες αντεπιτέθηκαν, περικύκλωσαν της στρατιά του στρατηγού Φον Πάουλους, την παγίδευσαν και τον χειμώνα του 1943 ανάγκασαν τον στρατηγό να παραδοθεί –ο Χίτλερ έμεινε εμβρόντητος από την απρόσμενη εξέλιξη.
Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα εκείνης της χρονιάς ήταν η πρώτη διάσκεψη των τριών Μεγάλων στην Τεχεράνη, το Νοέμβριο, όταν Τσόρτσιλ, Ρούσβελτ και Στάλιν σχεδίασαν το μέλλον του μεταπολεμικού κόσμου. Εκεί, μεταξύ άλλων, αποφάσισαν την διαίρεση της Γερμανίας. Σύμφωνα με τον Μίλτον, ο Στάλιν εκεί είχε μαγέψει τους πάντες, ήταν απλός, δεν υπήρχαν στα λόγια του οι ρητορικές φιοριτούρες του Τσόρτσιλ ούτε οι φλύαρες παρεκβάσεις του Ρούσβελτ. Ο Στάλιν ετοιμαζόταν να αναδειχτεί ως ο μόνος πραγματικός νικητής του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.
Τους πρώτους μήνες του 1944 οι Σοβιετικοί έσπασαν την πολιορκία του Λένινγκραντ και ο Κόκκινος Στρατός ανάγκασε τη Βέρμαχτ σε οπισθοχώρηση στην περιοχή της Βαλτικής. Κι ύστερα, τον Ιούνιο, έγινε η συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία. Τα πάντα πλέον οδηγούσαν στην τελειωτική ήττα της Γερμανίας και η κατάληψη του Βερολίνου παρέμενε το υπέρτατο έπαθλο τόσο για τους Σοβιετικούς όσο και Δυτικούς συμμάχους. Κι έπειτα, τον Οκτώβριο, ο Τσόρτσιλ επισκέφτηκε για δεύτερη φορά τη Μόσχα, όπου έγινε η μοιρασιά της ανατολικής και νότιας Ευρώπης: τα ποσοστά που πρότεινε στον Στάλιν ο Τσόρτσιλ τα κατέγραψε σ’ ένα κομμάτι χαρτί.
Τον Μάιο του 1945 ο πόλεμος στην Ευρώπη τελείωσε με την παράδοση της Γερμανίας Μετά από πέντε χρόνια συγκρούσεων το Ράιχ του Χίτλερ είχε συντριβεί κι η Σοβιετική Ένωση ήταν πανίσχυρη.Την άνοιξη του 1946 ο Τσόρτσιλ κατηγόρησε τον Στάλιν ότι αποτελούσε βαριά απειλή για την παγκόσμια ειρήνη και μίλησε για το Σιδηρούν Παραπέτασμα που είχε απλωθεί στην Ευρώπη. Τότε η πιο απίθανη συμμαχία στην ιστορία της ανθρωπότητας έληξε οριστικά, γράφει ο Μίλτον.
Είπαμε στην αρχή πως στο βιβλίο τα ιστορικά πρόσωπα μπορεί να εκληφθούν ως λογοτεχνικοί ήρωες. Εκτός από τους τρεις μεγάλους πολιτικούς, τον Στάλιν (που δίνει το όνομά στον τίτλο), τον Τσόρτσιλ και τον Ρούσβελτ, άλλα σημαντικά πρόσωπα στην εξιστόρηση είναι ο Αμερικανός επιχειρηματίας, ιδιοκτήτης σιδηροδρομικής εταιρείας, Άβερελ Χάριμαν, η κόρη του Κάθλιν, ο Αμερικανός Χάρι Χόπκινς,, συνεργάτης του Ρούσβελτ, αλλά και η Πάμελα Τσόρτσιλ, η νύφη του Βρετανού πρωθυπουργού που έγινε ερωμένη του Χάριμαν.
Giles Milton, Υπόθεση Στάλιν. Η απίθανη συμμαχία που κέρδισε τον πόλεμο,Μετάφραση Χρήστος Καψάλης,Εκδόσεις Μίνωας, 2024
