της Μένης Κανατσούλη (*)
Η ιστορία αυτή που ξεκινά με τη ντουλάπα του τίτλου προχωρά πολύ πιο πέρα από αυτό. Ήδη από την πρώτη σελίδα, σηματοδοτείται η κατεύθυνση του βιβλίου: το δωμάτιο του αγοριού ορίζεται ότι είναι μπλε. Η ντουλάπα του δεν αναφέρεται ως μπλε αλλά είναι χρωματισμένη επίσης μπλε στην εικονογράφηση.
Τι μπορεί να σημαίνει όμως η ντουλάπα που δίνει και τον τίτλο στο βιβλίο; Η ντουλάπα μπορεί να είναι απλώς ένας αποθηκευτικός χώρος ή μπορεί να είναι (και) ο χώρος που φυλάγουμε το θησαυρό μας, τα αγαπημένα μας αντικείμενα και ρούχα ή και τα αξεσουάρ καλλωπισμού μας. Μπορεί όμως, για τα μικρά παιδιά, να είναι ο χώρος όπου κρύβονται. Για το αγόρι της ιστορίας μας είναι το τελευταίο. Μόνο που δεν κρύβεται εκεί για να παίξει αλλά για να διαχειριστεί τις απορίες του, τις φοβίες του. Αυτή η ντουλάπα που τώρα έγινε δική του ήταν της μαμάς του και μέσα εκεί φύλαγε η μαμά –όπως μας δείχνει η εικονογράφηση- τα ρούχα της, τα παπούτσιά της, τις τσάντες της. Όμως στο αγόρι δεν αρέσουν τα δικά του μπλε και παρόμοια, αγορίστικα ρούχα, μάλλον ενδόμυχα ζηλεύει τα ρούχα της μαμάς. Αλλά το ίδιο ζηλεύει και το ροζ δωμάτιο και τα ροζ ρούχα της αδελφής του. Και τα παιχνίδιά της και τα κουζινικά της και τις κούκλες της.
Μια νύχτα το αγόρι ντυμένο κρυφά στα ροζ και με τα δανεισμένα κοριτσίστικα παιχνίδια ξεχάστηκε και αποκοιμήθηκε στην μπλε ντουλάπα του. Και κει τον ανακάλυψε η μαμά του. Το πώς το χειρίστηκε η μαμά είναι το ατού της ιστορίας, όμως αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ και αποτελεί τη ραχοκοκαλιά αυτής της μικρής ιστορίας είναι το δράμα που συντελείται στο μυαλουδάκι του αγοριού. Πολύ πρώιμα έχει εμπεδώσει το διαχωρισμό των φύλων και κυρίως ότι το κοινωνικό φύλο –το σύνολο των προσδοκιών που συσσωρευτικά κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν- ζητά από το αγόρι να μείνει προσκολλημένο σε αυτό. Ο κόσμος του αγοριού πρέπει να αποδεικνύεται ως αγορίστικος/αρρενωπός, ίσως πολύ περισσότερο απ’ ό,τι ο κόσμος του κοριτσιού. Αυτό είναι που το αγόρι προσλαμβάνει, προφανώς από τις ποικίλες, ακούσιες συχνά, έμφυλες επισημάνσεις των ενηλίκων και που βρίσκεται σε σύγκρουση με αυτό που το αγόρι αισθάνεται μέσα του πως είναι. Και στο σημείο αυτό προκαλείται η τραυματική εμπειρία στο μικρό παιδί, ο διχασμός του ανάμεσα στο μπλε που του λένε οι άλλοι ότι το αντιπροσωπεύει και στο ροζ που πράγματι το αντιπροσωπεύει.
Το βιβλίο, με απλό τρόπο και με σαφή εικονογράφηση, μας μιλά για το πώς μπορεί ένα μικρό παιδί να κινδυνέψει να φτάσει στον εσωτερικό του διχασμό, εκτός εάν η παρέμβαση του ενηλίκου είναι πράγματι υποστηρικτική και στοργική. Το βιβλίο δεν μιλά ευθέως ούτε καν εμμέσως για μια κρυμμένη ομοφυλοφιλία. Μιλά για ταυτότητες, έμφυλες ταυτότητες που δεν ορίζονται πια βάσει του μανιχαϊστικού διαχωρισμού σε αγόρια και κορίτσια με πολύ συγκεκριμένα και στερεοτυπικά χαρακτηριστικά των φύλων. Μιλά για την ατομικότητα, για την πολύ προσωπική ταυτότητα έτσι όπως σχηματίζεται πολύ πρώιμα σε ένα μικρό αγόρι. Μιλά κυρίως για το αυθεντικό βίωμα που ορίζει αυτό που είμαστε, παρά τους όποιους κανόνες ή διευθετήσεις που θέλουν να μας επιβάλλουν άλλοι. Μιλά για έναν εαυτό υπό διαμόρφωση που ακριβώς επειδή είναι εαυτός δεν μπορεί παρά να διαμορφώνεται μέσα από τα βιώματα του καθενός. Και αυτό συμβαίνει –γιατί έτσι είναι- σε μια πολύ μικρή ηλικία.
Αυτή, λοιπόν, η χρήση των χρωμάτων και η ντουλάπα ως μέσο για να αποκαλύπτεται μια κρυμμένη επιθυμία έμφυλης ταυτότητας έχουν το νόημά τους: Από τη μια, δείχνουν όλες αυτές τις ψυχικές διεργασίες του μικρού αγοριού που λόγω της ηλικιακής του ανωριμότητας δεν είναι σε θέση να τις μορφοποιήσει σε λέξεις. Τις εκφράζει με πράξεις και εν γένει με μη ειπωμένες, αλλά αναμφίβολα αναγνώσιμες και αναγνωρίσιμες εκφράσεις. Από την άλλη όμως, αποτελούν το μυθοπλαστικό υλικό για να στηθεί μια καλογραμμένη, με ευαισθησίες εικονογραφημένη μικρή ιστορία όπου … όλα τα χρώματα είναι για όλα τα παιδιά. Και κυρίως σηματοδοτείται μια ιστορία προδρομική για την ελληνική παιδική λογοτεχνία –όχι για την ξένη, πάντως- όπου το υπό διαμόρφωση φύλο τίθεται ως η βασική θεματική σε ένα βιβλίο (και) για τις μικρές ηλικίες παιδιών.
(*) Η Μένη Κανατσούλη είναι καθηγήτρια, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Στέργια Κάββαλου: Η Ντουλάπα, εικον. Ζακλίν Πολενάκη, Ποταμός 2021.
Βρες το εδώ
