του Θανάση Μήνα (*)
Για τη Νίνα Σιμόν
Στις 28 Αυγούστου του 1955, ο 14χρονος Αφροαμερικανός Έμετ Τιλ ταξίδευε με το τρένο από το Σικάγο προς τον οικισμό Μάνι (Money, δηλ. Χρήμα), στην πολιτεία του Μισισίπι, για να επισκεφτεί συγγενείς του που έμεναν εκεί. Περνώντας από κάποιο τοπικό παντοπωλείο, είδε μια όμορφη λευκή κοπέλα, την Κάρολιν Μπράιαντ. Υποτίθεται ότι της σφύριξε για να εκδηλώσει τον θαυμασμό του ή της μίλησε. Η πράξη του θεωρήθηκε «ανεπίτρεπτη» για νέγρο, σύμφωνα με τους άγραφους νόμους του λεγόμενου Τζιμ Κρόου (Jim Crow), που ουσιαστικά θεσμοθετούσαν τους φυλετικούς διαχωρισμούς στον Νότο. Μια παρέα λευκών τον απήγαγε, τον βασάνισε απάνθρωπα, τον ευνούχισε και τον δολοφόνησε. Το σώμα του βρέθηκε κατακρεουργημένο και το πρόσωπό του φρικτά παραμορφωμένο. Οι δράστες συνελήφθησαν, όμως στη δίκη που ακολούθησε, οι λευκοί ένορκοι τούς έκριναν αθώους.
Η υπόθεση Έμετ Τιλ βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης του τελευταίου μυθιστορήματος του Πέρσιβαλ Έβερετ. Με την ίδια υπόθεση έχει ασχοληθεί άλλος ένας σπουδαίος Αφροαμερικανός συγγραφέας, ο Τζον Έντγκαρ Γουάιντμαν, στο βιβλίο του Γράφοντας για να σώσω μια ζωή. Ο Φάκελος Λούις Τιλ (Εκδόσεις Πόλις, 2019, μτφ. Αθηνά Δημητριάδου)∙ ορμώμενος από τα ίδια γεγονότα, ο Μπομπ Ντίλαν έγραψε το 1962 το τραγούδι “The Death of Emmett Till” (που εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε δίσκο δέκα χρόνια αργότερα).
Η εκδίκηση του Έμετ Τιλ
Άγριες δολοφονίες συγκλονίζουν την πολιτεία του Μισισίπι. Κάθε φορά, πλάι στο εκάστοτε θύμα βρίσκεται το πτώμα του ίδιου μαύρου άντρα, το οποίο εξαφανίζεται μετά τη μεταφορά του στο νεκροτομείο, αλλά επανεμφανίζεται στον τόπο του επόμενου εγκλήματος. Δύο αστυνομικοί και μία πράκτορας του FBI προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο. Τα στοιχεία που συγκεντρώνουν δείχνουν ότι η υπόθεση συνδέεται με το λιντσάρισμα του Έμετ Τιλ.
Αν και κανείς δεν το αναγνωρίζει στην αρχή, η σειρά νέων δολοφονιών που ξεκίνησαν στον οικισμό Χρήμα, φέρονται συνιστούν πράξεις εκδίκησης για τον φόνο του Έμετ Τιλ. Τα δύο πρώτα άτομα που στοχοποιούνται σχετίζονται με το αρχικό έγκλημα. Είναι οι μεσήλικες πια γιοι των δολοφόνων του Τιλ, χυδαίοι ρατσιστές και οι ίδιοι, και οι δύο συγγενείς της Κάρολιν Μπράιντ. Όμως δεν είναι αυτό που τραβάει την προσοχή του Γραφείου Ερευνών του Μισισίπι. Το MBI (τοπικό παράρτημα του FBI που ασχολείται με εγκλήματα μίσους) στέλνει δύο μαύρους ντετέκτιβ, τον Τζιμ Ντέιβις και τον Εντ Μόργκαν, για να ερευνήσουν γιατί ένας μαύρος που βρέθηκε στον τόπο του πρώτου εγκλήματος και θεωρήθηκε νεκρός, εξαφανίστηκε από το νεκροτομείο και ξαναεμφανίστηκε στον τόπο του δεύτερου. Οι δύο σκηνές του εγκλήματος είναι εξίσου φρικιαστικές με το κατακρεουργημένο πτώμα του Έμετ Τιλ. Κάποιος ή κάποιοι μιμούνται τους δολοφόνους του τελευταίου. Θα ακολουθήσουν άλλες δύο, πανομοιότυπες δολοφονίες.
Παρόλο που ο τοπικός σερίφης Ρεντ Τζέτι θα προτιμούσε να φύγουν οι ξένοι αράπηδες ομοσπονδιακοί και η έρευνά τους να περιοριστεί στην εύρεση του πτώματος που λείπει, η αποστολή τους είναι να προσδιορίσουν ποιος το έκανε πραγματικά (προφανώς όχι ο νεκρός αποδιοπομπαίος τράγος που εμφανίζεται συνεχώς σε ακατάλληλες στιγμές). Και η ολοκλήρωση αυτής της αποστολής περιλαμβάνει τη διερεύνηση της καθημερινότητας μιας πραγματικής πόλης που ξέχασε ο χρόνος στη δεκαετία του 1950, όπου οι φυλετικοί διαχωρισμοί εξακολουθούν να εφαρμόζονται στην πράξη και η Κου Κλουξ Κλαν παραμένει ενεργή.
Συρματόπλεγμα, λιντσάρισμα, Νότος
Οι δολοφονίες φαίνεται να αποτελούν καθυστερημένη εκδίκηση για τις σκόπιμες, δικαστικές παραλείψεις και τη συγκάλυψη της δολοφονίας του Έμετ Τιλ. Ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων των θυμάτων συνιστά ένα σκοτεινό, ειρωνικό νεύμα στην ψυχοσεξουαλική συνιστώσα του ρατσισμού κατά των μαύρων στην εποχή του Τζιμ Κρόου. Θα θύματα επίσης ανευρίσκονται τυλιγμένα με συρματόπλεγμα: το κατεξοχήν σύμβολο του λιντσαρίσματος των μαύρων.
Η έρευνα φέρνει τους ντετέκτιβ σε επαφή με έναν ακαδημαϊκό που ερευνά την ιστορία της φυλετικής βίας και μια ηλικιωμένη Αφροαμερικανή ακτιβίστρια που έχει συγκεντρώσει λεπτομερή αρχεία σχεδόν για κάθε αναφερόμενο λιντσάρισμα στην ιστορία των ΗΠΑ.
Κατά την προσφιλή του συνήθεια, ο Πέρσιβαλ Έβερετ γράφει για ένα πολύ σοβαρό θέμα με σκοτεινό χιούμορ και υπονομευτική ειρωνεία. Η γλώσσα είναι αυτοσυνείδητα παλιομοδίτικη με μοντέρνο, στυλιζαρισμένο τρόπο. Απαντούν χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιούνταν υποτιμητικά για τους Αφροαμερικανούς στην καθημερινή γλώσσα του 1955 στον Νότο. Έντονη είναι επίσης η προφορικότητα του κειμένου, που αποτυπώνει την ιδιόλεκτο και τις ανορθογραφίες που επιβιώνουν νοτίως της Γραμμής Μέισον & Ντίξον – η νοητή διαχωριστική γραμμή μεταξύ αμερικανικού Βορρά και Νότου.
Παρά το χιούμορ και το κάπως (εσκεμμένα) γραφικό, τοπικό χρώμα στη γλώσσα του κειμένου (που σε αρκετά σημεία προκαλεί γέλιο), το μυθιστόρημα του Έβερετ γίνεται θανατηφόρα σοβαρό όταν προσεγγίζει τον πυρήνα του θέματος που πραγματεύεται. Ως προς το ύφος, παραπέμπει διακριτικά στον πρωτοπόρο Αφροαμερικανό Τσέστερ Χάιμς (Chester Himes), ο οποίος έγραφε (επίσης με καυστικό χιούμορ) στις δεκαετίες του ’30 και του ’40 κοινωνικά-αστυνομικά μυθιστορήματα με θέμα τον ρατσισμό και με φόντο το Χάρλεμ. Με έναν επιτυχημένο συνδυασμό whodunnit με στοιχεία τρόμου και πολιτικού μυθιστορήματος, ο συγγραφέας ανατέμνει με σεβασμό, αιχμηρή οξυδέρκεια και δικαιωμένη οργή (που στο τέλος μετουσιώνεται σε εξέγερση) την ιστορία του λιντσαρίσματος, και αποδίδει φόρο τιμής στους χιλιάδες Αφροαμερικανούς που έπεσαν θύματα αυτής της αποτρόπαιας πρακτικής. Συμπτωματικά ή όχι, το μυθιστόρημα διαδραματίζεται το 2018, χρονιά κατά την οποία εγκαινιάστηκε το Εθνικό Μνημείο για την Ειρήνη και τη Δικαιοσύνη στη γειτονική, εξίσου ρατσιστική Αλαμπάμα.
Ένας σύγχρονος Αφροαμερικανός διανοούμενος
Ο Πέρσιβαλ Έβερετ γεννήθηκε το 1956 στο Φορτ Γκόρντον της πολιτείας της Τζόρτζια. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Νότια Καρολίνα. Σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι και στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Μπράουν. Δίδαξε στο Κολέγιο Μπένινγκτον και στα Πανεπιστήμια του Ουαϊόμινγκ και της Καλιφόρνιας. Σήμερα είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας όπου διευθύνει το Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας. Στα ελληνικά τον γνωρίσαμε με τα μυθιστορήματα Το σβήσιμο (2004,μτφρ.Χίλντα Παπαδημητρίου, επιμ. Αντώνης Ιωάννου), Αμερικανική έρημος (2006, μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου), Πληγωμένοι (2008, μτφρ. Λύο Καλοβυρνάς), Η θεραπεία του νερού (2013, μτφρ. Δημήτρης Αθηνάκης), όλα από τις Εκδόσεις Πόλις.
*Ο τίτλος του κειμένου προέρχεται από το “Mississippi Goddam” της Νίνα Σιμόν (Philips Records, 1964), τραγούδι-κραυγή διαμαρτυρίας για τη ρατσιστική βία στην ομώνυμη Πολιτεία.
Percival Everett, Τα δέντρα, Μετάφραση: Παναγιώτης Τομαράς,Εκδόσεις Gutenberg, 2024
