της Όλγας Σελλά
«Βασισμένο σε…», «Εμπνευσμένο από…», «Επανασυστήνοντας το…». Είναι οι λέξεις που συνοδεύουν αρκετά δελτία Τύπου θεατρικών παραστάσεων, σ’ όλο τον κόσμο, και οι δημιουργοί τους αντλούν από παλιά, κλασικά, εμβληματικά κείμενα της λογοτεχνίας ή του θεάτρου και προσπαθούν να μεταφέρουν τις αρχικές ιστορίες, τους προβληματισμούς ή τις διαπιστώσεις εκείνων των κλασικών κειμένων σε αντίστοιχους προβληματισμούς, αναζητήσεις ή διακυβεύματα του σήμερα. Και υπάρχουν φορές (αρκετές) που αυτή η συνομιλία «γεννά» μεγάλες σύγχρονες δημιουργίες και μια καρποφόρα σύζευξη του παλιού με το καινούργιο, αναδεικνύοντας τη διάρκεια όσων θίγουν τα μεγάλα κείμενα.
Και υπάρχουν κι άλλες φορές που αυτή η συνομιλία δεν αποδίδει τα προσδοκώμενα και συχνά τα παλιά μεγάλα κείμενα «εργαλειοποιούνται» ή, στην καλύτερη περίπτωση, γίνονται σκαλοπάτια έκφρασης ιδεών, αναζητήσεων ή πεδίο εξάσκησης της φόρμας των σύγχρονων καλλιτεχνών.
Οι τρεις παραστάσεις με τις οποίες θ’ ασχοληθώ σήμερα δεν κατάφεραν να μπολιάσουν δημιουργικά τα νέα κείμενα που είχαν σαν έμπνευση εκείνα τα παλιά. Για διαφορετικούς λόγους η καθεμιά: «Καρένινα», «μια πρωτότυπη μεταφορά» από τον Αργύρη Ξάφη και την Ομάδα ΠΥΡ του εμβληματικού έργου του Λέοντος Τολσόι σε σκηνοθεσία Ιώς Βουλγαράκη (στο «Θησείον). «Frankenstein & Eliza», της Έρις Κύργια, εμπνευσμένο από το κλασικό μυθιστόρημα της Μαίρη Σέλλεϊ και την ιστορία της ΑΙ, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου (στο «Πορεία»). Και, τέλος, την «Ορέστεια του Στρίντμπεργκ» σε σύλληψη και σκηνοθεσία Λένας Κιτσοπούλου, που «συνδυάζει/αποδομεί τρία κείμενα του μεγάλου Σουηδού συγγραφέα» (στο «Άνεσις»).
«Καρένινα»
Η παράσταση ξεκινάει από το φουαγιέ του θεάτρου «Θησείον – Ένα θέατρο για τις τέχνες», με μια τρελή και παιχνιδιάρικη πρόταση γάμου. Και μετά μπαίνουμε στην αίθουσα του θεάτρου, όπου το σκηνικό είναι οι αποβάθρες και οι ράγες ενός σταθμού. Μόνο πέντε πρόσωπα από τα πολλά του μυθιστορήματος εμφανίζονται στην παράσταση: η Άννα Καρένινα, ο σύζυγός της Αλεξέι Καρένιν, ο Αλεξέι Βρόνσκι (ο εραστής της Άννας), ο γαιοκτήμονας Κονσταντίν Λέβιν και η σύζυγός του και φίλη της Άννας, Κίττυ. Και η παράσταση ξεκινά με διαρκείς εναλλαγές χωρών και πόλεων (ακολουθώντας εδώ τις διαδρομές τους μυθιστορήματος), με συνεχείς εναλλαγές προσώπων και πολλούς μονολόγους ή σύντομους διαλόγους, που δεν σχηματίζουν κάποια ιστορία. Και σιγά σιγά αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι παρακολουθούμε τις ψυχικές διαθέσεις αυτών των προσώπων, και ιδίως της Καρένινα, τις ενοχές της για τις επιλογές που αποφασίζει η καρδιά της, την προσωπική και κοινωνική μοναξιά της, τη σκληρότητα της κριτικής που αντιμετωπίζει, επειδή δεν ακολούθησε τις κοινωνικές νόρμες. Αλλά παρακολουθούμε και την ιστορία των ζευγαριών που εναλλάσσονται διαρκώς: του Καρένιν με την Καρένινα, της Καρένινα με τον Βρόνσκι, της Κίττυ με τον Λέβιν, και ταυτόχρονα διαπιστώνουμε τις φοβίες, τα ψέματα, τις αλήθειες, τις ενοχές, τις μάχες ανάμεσα στους δρόμους της καρδιάς και τους δρόμους των συμβάσεων. Με αυτόν τον τρόπο συνομιλεί του έργο του Αργύρη Ξάφη με το μυθιστόρημα του Τολστόι, θέλοντας να τονίσει κυρίως τις ψυχικές πιέσεις μιας γυναίκας που αποφασίζει να επιλέξει τη ζωή της και την κοινωνική υποκρισία που αναδεικνύεται ο αδυσώπητος κριτής της. Αυτό ειδικά το σημείο υπογραμμίζεται ιδιαιτέρως με μια διαδραστική με το κοινό διαδικασία, αφού οι θεατές φορούν τις μάσκες που τους δόθηκαν κατά την είσοδο και καλούνται να γράψουν σ’ ένα χαρτάκι την άποψή τους για τη γυναίκα και να τα ρίξουν σ’ ένα κλειστό ξύλινο κουτί, ώστε να διαβαστούν. Οι μάσκες που φοράμε, παραπέμπουν σε όσα λέμε όταν μπορούμε να κρυφτούμε.
Μια μεταφορά του μεγάλου ρωσικού μυθιστορήματος που ήταν τόσο αφαιρετική ώστε, συχνά, να γίνεται δυσνόητη. Και αυτό ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα της παράστασης. Το κείμενο: που ακολούθησε τόσο αποσπασματικά τον άξονα του μυθιστορήματος, ώστε να μην καταφέρει να αγγίξει τους σύγχρονους προβληματισμούς που θέλησε να θίξει. Οι ερμηνείες και των τριών ηθοποιών (Δημήτρης Γεωργιάδης, Δέσποινα Κούρτη, Αργύρης Ξάφης) υπερασπίστηκαν θαυμάσια αυτή τη δύσκολη συνθήκη και η Ιώ Βουλγαράκη σκηνοθετικά έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να δώσει ρυθμό αφήγησης και θεάτρου σ’ ένα δύσκολα διαχειρίσιμο κείμενο, αξιοποιώντας έξυπνα (μερικές φορές υπερβολικά, όπως το αναβατόριο) όλους τους χώρους του θεάτρου.
Η ταυτότητα της παράστασης
Κείμενο: Αργύρης Ξάφης, Σκηνοθεσία: Ιώ Βουλγαράκη, Δραματουργία: Ιώ Βουλγαράκη, Αργύρης Ξάφης , Σκηνικά – Κοστούμια: Anna Fedorova , Κινησιολογία: Αλεξάνδρα Καζάζου, Μουσική: Αλέξανδρος-Δράκος Κτιστάκης, Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου , Προβολές: Μαύρα Γίδια, Βοηθός σκηνοθέτριας: Μάγια Κυριαζή, Βοηθός Σκηνογράφου Ενδυματολόγου: Μυρτώ Σταματοπούλου, Φωτογραφίες παράστασης: Κική Παπαδοπούλου
Παραγωγή: Τεχνηχώρος
Παίζουν οι ηθοποιοί (με αλφαβητική σειρά): Δημήτρης Γεωργιάδης, Δέσποινα Κούρτη, Αργύρης Ξάφης
Θησείον – Ένα θέατρο για τις τέχνες (Τουρναβίτου 7, Θησείο)
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 9μ.μ., Κυριακή στις 6μ.μ.
«Frankenstein & Eliza»
Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε ένα καινούργιο έργο, που αντλεί όμως αρκετά στοιχεία από το μυθιστόρημα της Μαίρη Σέλλεϊ (που ολοκλήρωσε το 1817), κυρίως κάποια βασικά ονόματα, όπως του Βίκτορα Φρανκεστάιν. Ο χρόνος του νέου έργου τοποθετείται τη δεκαετία του ’60 και του ‘70, παρότι τα σκηνικά έχουν μια πατίνα που πηγαίνει λίγο πιο πίσω χρονικά. Ο Πάρις Μέξης, που τα σχεδίασε, έχει ενοποιήσει όλους τους χώρους δράσης του έργου, μπαίνοντας, κυριολεκτικά, ο ένας χώρος μέσα στον άλλον, προφανώς για να υπογραμμίσει τη σύγχυση που υπάρχει στο μυαλό και στην ψυχή του βασικού ήρωα, αλλά και τον κυκεώνα των ερωτημάτων που δημιουργούνται στην πορεία.
Ο νεαρός επιστήμονας Φρανκεστάιν (Γιάννης Στάνκογλου), από την Ελβετία, δουλεύει πάνω σε ένα νέο μηχάνημα (μοιάζει να είναι ο πρόγονος ενός υπολογιστή) και είναι αφοσιωμένος στην έρευνά του. Ερωτεύεται με πάθος μια νεαρή ποιήτρια, την Ελάιζα (Χριστίνα Στεφανίδη), που λατρεύει τη Σύλβια Πλαθ, αλλά ο έρωτάς τους διακόπτεται από τον καθηγητή Κρέμπε (Γιώργος Συμεωνίδης), που επιβάλλει στον νεαρό Φρανκεστάιν την απόλυτη αφοσίωση στην έρευνά του. «Τα βιβλία είναι παρελθόν, ενώ οι υπολογιστές είναι το μέλλον», λέει στον Φρανκεστάιν. Θα παντρευτεί αργότερα μια συνάδελφό του, τη Μέρι (Μαρία Πανουργιά), αλλά δεν θα ξεχάσει ποτέ την Ελάιζα, τόσο που στην ανακάλυψή του θα δώσει το όνομά της. Οι μόνοι άνθρωποι που ξέρουν την παλιά πληγή του είναι ο φίλος του Ανρί Κλερβάλ (Ιερώνυμος Καλετσάνος) και ο θυμόσοφος μπάρμπαν (Γιώργος Μπινιάρης). Προσπαθώντας να τελειοποιήσει την ανακάλυψή του, αρχίζει να συνομιλεί με τη νέα μηχανή, που όμως σταδιακά αυτονομείται, θέλει ν’ αποκτήσει συναίσθημα και να πάρει πρωτοβουλίες. Και κάπου εδώ θίγεται η σύγχρονη αγωνία: στην εποχή της τεχνολογίας και της ΑΙ (Τεχνητή Νοημοσύνη), μέχρι πού θα φτάσει η τεχνολογία; Πόσο θα υποκαταστήσει τις ανθρώπινες δραστηριότητες, πόσο και πώς θα τις καθορίσει, ίσως και ερήμην τους;
Ενδιαφέρουσα ιδέα, αλλά η διαχείρισή της δεν πήγε τόσο καλά, παρά την εμπειρία και την ικανότητα της Έρις Κύργια στη δραματουργία. Δημιούργησε διακριτούς χαρακτήρες, που όμως αναλώθηκαν σε μεγάλες δόσεις μελοδραματισμού και απλούστευσης, και στην εξέλιξη της ιστορίας και στους διαλόγους. Η σκηνοθεσία του Δημήτρη Τάρλοου, που για μια ακόμη φορά επιμελήθηκε χωρίς φειδώ μια μεγάλη παραγωγή, κινήθηκε σ’ ένα σκηνικό περιβάλλον μεσοπολεμικό, καλώντας όμως τους ηθοποιούς να συμπεριφερθούν μ’ ένα σύγχρονο attitude, σε μια παράσταση που είχε αργό ρυθμό και ανεπαίσθητες εναλλαγές καταστάσεων. Αυτή την ατμόσφαιρα κλήθηκαν να υπηρετήσουν οι ηθοποιοί της παράστασης που το έκαναν όσο καλύτερα μπορούσαν, με πρώτο τον Γιάννη Στάνκογλου, που πραγματικά πήρε επάνω του την παράσταση. Ξεχώρισαν επίσης ο Ιερώνυμος Καλετσάνος και ο ιδιαίτερος Γιώργος Μπινιάρης.
Η ταυτότητα της παράστασης
Κείμενο: Έρι Κύργια, Σκηνοθεσία: Δημήτρης Τάρλοου, Σκηνικά – Κοστούμια: Πάρις Μέξης, Πρωτότυπη μουσική σύνθεση: Gary Salomon, Επιμέλεια κίνησης: Μαρκέλλα Μανωλιάδη, Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Αναστασίου, Σχεδιασμός βίντεο: Χρήστος Συμεωνίδης, Βοηθοί σκηνοθέτη: Δήμητρα Κουτσοκώστα, Αρίστη Τσέλου, Βοηθός σκηνογράφου: Έμιλυ Κουκουτσάκη, Βοηθός κινησιολόγου: Δημήτρης Μυτιληναίος, Φωτογραφίες: Μαρίζα Καψαμπέλη, Σχεδιασμός κομμώσεων: Χρόνης Τζήμος, Σχεδιασμός μακιγιάζ: Olga Faleichyk
Παίζουν: Ιερώνυμος Καλετσάνος, Γιώργος Μπινιάρης, Μαρία Πανουργιά, Γιάννης Στάνκογλου, Χριστίνα Στεφανίδη, Γιώργος Συμεωνίδης.
Θέατρο «Πορεία» (Τρικόρφων 3-5 και 3ης Σεπτεμβρίου 69).
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη και Κυριακή 7.30μ.μ. Πέμπτη και Παρασκευή 9μ.μ., Σάββατο 6μ.μ. και 9μ.μ.
«Η Ορέστεια του Στρίντμπεργκ»
Κατ’ αρχάς ο Στρίντμπεργκ δεν είχε γράψει καμία Ορέστεια. Αλλά η Λένα Κιτσοπούλου δεν κολλάει σε τέτοιες… λεπτομέρειες. Είναι μια κατηγορία από μόνη της, έχει το δικό της σκηνικό και κειμενικό ύφος, έχει τον δικό της τρόπο να σαρκάζει, να υπονομεύει, να αποδομεί, να σατιρίζει, να κάνει inside jokes σε πραγματικό, ρεπορταζιακό χρόνο και έχει και αγαπημένα θέματα τα οποία σχολιάζει, σχεδόν μόνιμα.
Αυτή τη φορά, επιστρέφοντας έπειτα από χρόνια, σε παλαιότερα εγχειρήματά της, ακολουθεί σχεδόν πιστά το νήμα ενός από τα έργα του Αύγουστου Στρίντμπεργκ, τον «Χορό του θανάτου» ενώ τα άλλα δύο («Δανειστές» και «Η πιο δυνατή») τα σχολιάζει είτε με γράμματα νέον είτε με μουσική υπόκρουση απολύτως στο δικό της ύφος (π.χ. βλέπουμε τον τίτλο «Οι δανειστές» και ακούμε το τραγούδι «Δανεικάααα/ τα πάντα είναι δανεικά…»). Αυτή τη φορά μένει περισσότερο στον πυρήνα του κειμένου, κρατάει τα βασικά πρόσωπα και σχολιάζει την ανία, την πλήξη και τη σήψη του βασικού ζευγαριού της ιστορίας. Το άλλο καινούργιο στοιχείο είναι ότι συνεργάστηκε για πρώτη φορά με τους ηθοποιούς της παράστασης (Ευδοκία Ρουμελιώτη, Χρήστος Σαπουντζής, Χρήστος Μαλάκης, Μαρία Μοσχούρη, Γιάννης Μπαριτάκης), γεγονός που αυτομάτως κινητοποίησε το ενδιαφέρον μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι προηγούμενοι συνεργάτες της ηθοποιοί δεν απέδιδαν καλά τους ρόλους τους. Ήταν απλώς μέρος του προσδοκώμενου.
Ως σκηνικό ύφος και ως περιεχόμενο δεν διαφοροποιήθηκε διόλου, όμως. Κι αυτό είναι το μειονέκτημα που βρίσκω πλέον στις παραστάσεις της Λένας Κιτσοπούλου. Γιατί εδώ και αρκετά χρόνια με τον ίδιο τρόπο, με τις ίδιες κραυγές, με την ίδια υπερβολή (που είναι μέρος της θεατρικής της ταυτότητάς) σχολιάζει τα ίδια θέματα: την υποκρισία και τη ματαιότητα των σχέσεων (διαπροσωπικών, επαγγελματικών δημόσιων), το τέλμα τους, το αδιέξοδό τους και τον τρόπο που εγκλωβίζει όσους βρίσκονται εντός τους. Αναμφίβολα πρόκειται για υπαρκτά και διαρκή θέματα, αλλά είναι τα μόνα που υπάρχουν γύρω μας; Και στις σχέσεις και στη ζωή και στην τέχνη, χρειαζόμαστε το καινούργιο, την ανατροπή, την έκπληξη, την ανανέωση. Απεγνωσμένα την αναζητούμε. Κι όταν, όποτε την συναντούμε, νιώθουμε χαρά, ανανέωση, ευφορία. Στην περίπτωση της Λένας Κιτσοπούλου γνωρίζουμε εκ των προτέρων τι θα σχολιάσει και πώς. Κι αυτό δημιουργεί ένα ακόμη τέλμα: μεταξύ κοινού και παράστασης.
Η μόνη έκπληξη στη συγκεκριμένη παράσταση ήταν οι ηθοποιοί της, που ήταν όλοι εξαιρετικοί. Η Ευδοκία Ρουμελιώτη σάρωσε, ο έμπειρος και θαυμάσιος ηθοποιός Χρήστος Σαπουντζής έκανε να μοιάζει εύκολο ό,τι έκανε. Αγνώριστος και απολαυστικός ο Χρήστος Μαλάκης, πολυεργαλείο η Μαρία Μοσχούρη, χαριτωμένη η παρουσία του Γιάννη Μπαριτάκη.
Η ταυτότητα της παράστασης
Σύλληψη/Σκηνοθεσία: Λένα Κιτσοπούλου, Πρωτότυπη Μουσική Σύνθεση: ECATI, Σκηνικά-Κοστούμια: Μαγδαλινή Αυγερινού, Φωτισμοί: Νίκος Βλασσόπουλος, Βοηθός Σκηνοθέτη: Μαριλένα Μόσχου, Βοηθός Σκηνoγράφου/Eνδυματολόγου: Βασιλική Ζωχιού, Φωτογραφία / Trailer: Πάτροκλος Σκαφίδας, Γραφιστική Επιμέλεια: Μαύρα Γίδια, Επιμέλεια Μαλλιά / Μακιγιάζ: Εύα Τόμπρου / Le Boudoir
Διεύθυνση Παραγωγής: Ιωάννης Παντελίδης.
Παίζουν: Ευδοκία Ρουμελιώτη, Χρήστος Σαπουντζής, Χρήστος Μαλάκης, Μαρία Μοσχούρη, Γιάννης Μπαριτάκης.
Θέατρο «Άνεσις» (Λεωφ. Κηφισίας 14)
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη 9μ.μ., Πέμπτη 8μ.μ., Παρασκευή 7μ.μ., Σάββατο 9μ.μ., Κυριακή 6μ.μ.
