Για την “δασκάλα” Λίζυ Τσιριμώκου (της Βαρβάρας Ρούσσου)

0
481

της Βαρβάρας Ρούσσου  (*)

 

Είναι ιδιαίτερη τιμή, χαρά αλλά και άγχος για μένα σήμερα να προσφωνήσω τη Λίζυ Τσιριμώκου. Δεν ευτύχησα να με διδάξει δια ζώσης ως φοιτήτρια αν και, όπως πολλές και πολλοί, διδαχτήκαμε πολλαπλά από τα βιβλία και τα κριτικά της κείμενα.

Απ’ όσα άκουσα και διάβασα από προχτές που ανακοινώθηκε η βράβευσή της δεν υπήρχε ούτε ένα άτομο που να μην εκδήλωσε χαρά γι αυτό το βραβείο ούτε ένα που να μην είχε να επαινέσει μια ή όλες από τις πτυχές του έργου και του χαρακτήρα της Λίζυ Τσιριμώκου.

Απόψε δεν θα σας κουράσω με πολλά και μάλιστα γνωστά. Σκέφτηκα πριν γράψω αυτά τα ελάχιστα, σε ποια από τις ιδιότητες της Τσιριμώκου να αναφερθώ πρώτα. Νομίζω ότι τη λύση μου έδωσε το τελευταίο μεταφραστικό της έργο που αφορά μια μελέτη για το μετα-πανδημιακό Πανεπιστήμιο και την γιγάντωση της ψηφιακότητας στο χώρο του.[1] Η συγκεκριμένη μετάφραση μου έδωσε την αφορμή γιατί συνδυάζει τρεις από τις ιδιότητες της βραβευθείσας: της ακαδημαϊκού, τώρα ομότιμης καθηγήτριας του ΑΠΘ, άρα της φιλολόγου και της μεταφράστριας.

Η μετάφραση αυτής της μελέτης είναι αποκαλυπτική για το αμείωτο ενδιαφέρον της Τσιριμώκου και τον συνεχιζόμενο προβληματισμό της σχετικά με τις κατευθύνσεις των ακαδημαϊκών τμημάτων στην μετά την πανδημία εποχή, στην νέα εποχή του εξ αποστάσεως και της τεχνητής νοημοσύνης όταν ειδικά οι σχολές ανθρωπιστικών επιστημών βρίσκονται σε μια κρίσιμη καμπή καθώς διασταυρώνονται με προκλήσεις και δομικά διλήμματα.

Το όνομα της Λίζυ Τσιριμώκου συνδέθηκε άρρηκτα με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης όπου δίδαξε όλα τα χρόνια της ακαδημαϊκής της σταδιοδρομίας από το 1979. Το ουσιώδες βέβαια έγκειται όχι στο ακαδημαϊκός αλλά στον τιμητικό τίτλο  «δασκάλα» ο οποίος αποδίδεται, και από το φοιτητικό κοινό, σε πανεπιστημιακούς που αγαπήθηκαν για το διδακτικό τους έργο, για το ήθος τους και τη στάση τους απέναντι σε όσες και όσους δίδαξαν, επέβλεψαν, καθοδήγησαν. Το ουσιώδες επίσης βρίσκεται και στο περιεχόμενο των μαθημάτων τους και τον τρόπο τους να εμπνεύσουν μέσα από τη διδασκαλία.

Τέτοια δασκάλα ακαδημαϊκός η βραβευμένη απόψε. Τα μαθήματά της υπήρξαν βασικό κλειδί στη θεωρία της λογοτεχνίας, τη συγκριτολογία και κυρίως δίδαξαν την ανάγκη  ακονισμένης αναγνωστικής ματιάς θεμελιωμένης σε θεωρητικές μελέτες. Σε εποχές που η πρόσβαση σε σύγχρονες θεωρίες και επιστημονικές εργασίες από το εξωτερικό δεν ήταν δεδομένης ευκολίας και η γνώση τους  εναπόκειτο στην διάθεση φωτισμένων πανεπιστημιακών και ανοιχτόμυαλων φιλολόγων, σε χρόνια που ο εμπλουτισμός των μελετών με σύγχρονα και δη συγκριτολογικά ζητήματα φαινόταν απαραίτητος για την ανανέωση και διεύρυνση του επιστημονικού πεδίου της φιλολογίας, η Τσιριμώκου ξεκίνησε να διδάσκει και να εστιάζει ερευνητικά σε νέες θεματικές ανοίγοντας σημαντικές υποθέσεις εργασίας στο χώρο της φιλολογικής επιστήμης.

Παραλείποντας τη συμμετοχή της σε συλλογικά έργα ή την επιμέλεια σε βιβλία όπως το Τροχιές σε διασταύρωση με επιστολικά δελτάρια του Ρίτσου στην Καίτη Δρόσου και τον Άρη Αλεξάνδρου, νομίζω είναι σκόπιμο και προκειμένου να γίνουν πιο συγκεκριμένα τα όσα είπα παραπάνω να επιμείνω στη συναγωγή μελετών Εσωτερική ταχύτητα που εκδόθηκε τον Ιούνιο 2000 (αναγράφεται μάλιστα 7 Ιουνίου, οπότε αυτό το βιβλίο, σήμερα, λίγες μέρες μετά την επίσημη πρώτη του, έκλεισε τα 24 πανηγυρικά). Όσα προανέφερα για το διδακτικό έργο της Τσιριμώκου αντανακλώνται ακριβώς σε αυτό το εμβληματικό βιβλίο: παρουσιάζονται θεματικές που αποτέλεσαν υλικό υποδομής ιδίως για νεότερους φιλολόγους και παραμένουν σύγχρονες, επίκαιρες θα έλεγα αφού ισχύει, αυτό που η ίδια η συγγραφέας αναφέρει «μάλλον ανοίγουν παρά κλείνουν λογαριασμούς». Σύντομα παραθέτω ορισμένα κεφάλαιά του: «Μυθοπλασία και Ιστορία», μια θεμελιακή θεματική για τη φιλολογία. Στο δοκίμιο δίνεται έμφαση στο έργο του Άρη Αλεξάνδρου με τον οποίον εξάλλου έχει και αλλού ασχοληθεί η Τσιριμώκου. «Πολυπολιτισμικές σπουδές», «Αυτοβιογραφία και απομνημόνευμα», μια ακόμη ουσιαστική συνεισφορά. Στην εκτεταμένη συζήτηση των τελευταίων ετών για αυθιστόρηση και αυτομυθοπλασία κρίνεται αναγκαία η επιστροφή σε κείμενα-ρίζες όπως αυτό της Τσιριμώκου. Και βέβαια η σχέση πόλης-λογοτεχνίας, η πόλη στη λογοτεχνία βασικό κείμενο για μια τεράστια θεματική. Νομίζω πάρα πολλές και πολλοί περάσαμε από αυτό το σχολείο κειμένων.

Ως μεταφράστρια η Τσιριμώκου έχει στο ενεργητικό της μεταφράσεις έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως το Μετέωροι του Μισέλ Τουρνιέ αλλά και άλλων έργων όπως Το Περί της ουσίας του γέλιου και γενικά περί του κωμικού στις πλαστικές τέχνες του Μπωντλαίρ. Εδώ αναδεικνύεται η ο ιδιαίτερος τρόπος της Τσιριμώκου με τη γλώσσα που εξάλλου χαρακτηρίζει όλα τα κείμενά της.

Άφησα για το τέλος την ιδιότητά της ως κριτικού εξίσου όμως σημαντική και μάλιστα διαρκή. Το διακριτό ύφος της εντοπίζεται από τα πάγια γνωρίσματά του: σαφήνεια, ευστοχία, επιστημονικός λόγος αλλά με ροή, αναγνωστική οξύτητα, συχνές προτάσεις συναναγνώσεων χωρίς ίχνος «επιδρασιθηρίας» -η λέξη δική της αναφορά-. Όλα τα παραπανω συναρμόζονται σε κείμενα αξιοθαύμαστης ισορροπία μεταξύ θεωρητικών προταγμάτων και προσήλωσης στα ίδια τα κείμενα. Τέμνουν την επιφάνεια των βιβλίων ανατέμνουν τη σύνθεσή τους θέτοντας ερωτήματα, επισημαίνοντας μάλιστα και ρωγμές χωρίς ποτέ να γίνονται φιλολογικά αποστεωμένα.   Τα κριτικά κείμενα της Τσιριμώκου είτε για ποίηση είτε για πεζογραφία είτε για δοκίμια αποτελούν υποδείγματα για όσες/ους ασχολούμαστε πιο συστηματικά με την κριτική.

 

Στην εισαγωγή του βιβλίου Εσωτερική ταχύτητα η Τσιριμώκου διατυπώνει την εκτίμησή της για την πορεία των κειμένων στο χρόνο ως εξής «τα κείμενα είναι οχήματα της ιστορικότητάς μας και μεταφέρουν στον μέλλοντα χρόνο συγκεκριμένα στιγμιότυπα της πνευματικής ετοιμότητας ή ακαμψίας μας». Ο μέλλων χρόνος τα 24 χρόνια που πέρασαν απέδειξαν και αποδεικνύουν μόνο πνευματική ετοιμότητα και εγρήγορση ορατή και στις κριτικές που διαβάζουμε πάντα ανυπόμονα για την ιδιαίτερη ματιά τους.

Έτσι, στην ακαδημαϊκή φιλόλογο, μεταφράστρια, ενεργή κριτικό Λίζυ Τσιριμώκου, στης οποίας το συνολικό της έργο ακροθιγώς αναφέρθηκα, απόψε απονέμεται από τον αναγνώστη το Μεγάλο Βραβείο και έχουμε γι αυτή τη βράβευση μεγάλη χαρά.

 

[1] «Το Πανεπιστήμιο στην πρώτη γραμμή. Μεταξύ εκδημοκρατισμού και ψηφιακής τυραννίας», του Philippe Forest, καθηγητή γαλλικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Nantes

 

(*) Η προσφώνηση της Βαρβάρας Ρούσσου, διδάσκουσας καθηγήτριας στην ΑΣΚΤ, στην τιμώμενη Λίζυ Τσιριμώκου, ομότιμη καθηγήτρια Πανεπιστημίου, στην τελετή των Λογοτεχνικών Βραβείων Αναγνώστη 2024, στις 13/06/2024.

Προηγούμενο άρθροΒραβείο Ν. Θέμελη: “Αν η Ελλάδα ήταν το όνειρό μας, στην Αίγυπτο είχαμε αφήσει την ψυχή μας” (της Κατερίνας Σχινά)
Επόμενο άρθροΜια νύχτα στο μουσείο: Εντυπώσεις από την εκδήλωση για τα βραβεία του Αναγνώστη (από την Αλεξάνδρα Χαΐνη)

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ