της Κατερίνας Σχινά
Το βραβείο Νίκου Θέμελη, το ειδικό βραβείο που απονέμεται από τον Αναγνώστη σε υβριδικά αφηγηματικά κείμενα, κείμενα που κινούνται μεταξύ μυθοπλασίας, βιογραφίας, μαρτυρίας, χρονικού και περιστρέφονται γύρω από τα θέματα που απασχολούσαν τον Νίκο Θέμελη, κυρίως γύρω από την ιδέα της μεγάλης περιπέτειας του ελληνισμού ανά τον κόσμο, απονέμεται φέτος στο βιβλίο του Κώστα Φέρρη και της Πέρσας Κουμούτση «Η γέφυρα των λεμονιών». Αυτοβιογραφικό σενάριο του σκηνοθέτη Κώστα Φέρρη στην πρώτη του μορφή, οφείλει την αφηγηματική του μετάπλαση στην επίσης Αιγυπτιώτισσα Πέρσα Κουμούτση, που το δούλεψε με επιμέλεια και αγάπη, διατηρώντας το προσωπικό ιδίωμα, το χιούμορ και την νοσταλγία που διαπερνούσε το αρχικό κείμενο του Κώστα Φέρρη, αλλά και τον γοργό, κινηματογραφικό ρυθμό που αποκαλύπτει την καταγωγική του αφετηρία.
Το βιβλίο είναι, εν πολλοίς, ένα αφήγημα ενηλικίωσης. Παρακολουθεί τον μικρότερο γιο μιας ελληνικής οικογένειας, τον Τάκη, να μεγαλώνει στο προπολεμικό Κάιρο* στη φτωχογειτονιά της Σούμπρα-Μασρ, πέρα από το αστικό κέντρο της πόλης, με το οποίο την συνδέει η Κούμπρι ελ Λεμούν, η Γέφυρα των Λεμονιών. Εκεί βρίσκεται το ελληνικό ζαχαροπλαστείο Μασκώτ και «το μαγαζί του Ασούρ με τα γνωστά φυστίκια του», εκεί και η τριώροφη μικρή πολυκατοικία με την παράξενη αυλή όπου ζουν αρμονικά Έλληνες καθολικοί και ορθόδοξοι, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι, ενώ τα παιδιά, που συγκροτούν «μια πολυεθνική άτακτη συμμορία» παίζουν υπό το προστατευτικό βλέμμα της Ουμ Σαλάχ, της στεατοπυγικής καλόγνωμης θεότητας της αυλής, που παρακολουθεί τα πάντα θρονιασμένη στο μπαλκονάκι της. Κι ύστερα έρχεται ο Πόλεμος, η αιγυπτιακή επανάσταση του 1952, η ανατροπή του βασιλιά Φαρούκ, η βαθιά πολιτική, οικονομική και κοινωνική αλλαγή της Αιγύπτου, οι τίτλοι τέλους για την κοσμοπολίτικη εποχή της Μεσογείου. Στο μεταξύ, ο μικρός Τάκης, συνεπαρμένος από νωρίς από το όνειρο της Ελλάδας, του έρωτα και της σκηνοθεσίας, έχει μεγαλώσει. Και ετοιμάζεται να αποχαιρετίσει την Αίγυπτο οδεύοντας προς το μέλλον όλων εκείνων «που γεννήθηκαν στα γενναιόδωρα σπλάχνα της, αλλά δεν ανήκουν ολοκληρωτικά σ’ αυτήν».
Το νοσταλγικό αφήγημα του Κώστα Φέρρη που συναρτά την προσωπική περιπέτεια ενός νεαρού Αιγυπτιώτη με τη σύγχρονη ιστορία της Αιγύπτου ως την άνοδο του Νάσερ και την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ, ανακαλεί τον ανεπίστρεπτα χαμένο κόσμο των κοσμοπολίτικων κέντρων της Μεσογείου: όλων εκείνων των πόλεων όπου συναντήθηκαν και συνυπήρξαν για αιώνες διαφορετικές θρησκείες, συστήματα ιδεών, τρόποι ζωής* πόλεων που υπήρξαν χωνευτήρια και γι’ αυτό τόποι πολλαπλών ταυτοτήτων και ανοιχτών οριζόντων, τόποι ελευθερίας εν τέλει. Γι’ αυτό και η «Γέφυρα των Λεμονιών», καθώς εξελίσσεται σαν επεισόδιο στον μακρότατο βίο μιας τέτοιας ακριβώς πόλης, του Καΐρου, θέτει υπόρρητα πλήθος ερωτήματα γύρω από την έννοια της ταυτότητας, της πατρίδας και του ανήκειν. «Αν η Ελλάδα ήταν το όνειρό μας, στην Αίγυπτο είχαμε αφήσει την ψυχή μας», είναι η ακροτελεύτια φράση του βιβλίου. Κι αυτή η ψυχή πάλλεται στις σελίδες που συνέγραψαν οι δυο Αιγυπτιώτες που βραβεύουμε σήμερα, ο Κώστας Φέρρης και Πέρσα Κουμούτση, δίνοντάς μας τη γλαφυρή μαρτυρία για μια πόλη που έμοιαζε με μικρογραφία του κόσμου, για μια εποχή που σαρώθηκε από την Ιστορία, και για τα πρόσωπα που τη βίωσαν σε όλη της τη φαντασμαγορία.