της Αλεξάνδρας Σαμοθράκη
Ένα μικρό φιέρωμα στην αμερικανική λογοτεχνία με αφορμή την 19η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη όπου τιμώμενη χώρα είναι οι ΗΠΑ και η λογοτεχνία της.
Τζον Κένεντυ Τουλ- Ο flâneur του Αμερικανικού Νότου
Στα σχολεία για επιμελητές εκδοτικών οίκων λέγεται πως έχουν μια φωτογραφία του Τουλ και την δίνουν κάθε πρωί στους μαθητές να την φάνε για πρωινό μπας και δεν επαναληφθεί ποτέ ένα από τα μεγαλύτερα φιάσκα στην ιστορία της λογοτεχνικής επιμέλειας: Ο Richard Gottlieb μετέπειτα διευθυντής του περίτρανου εκδοτικού οίκου Simon & Schuster, και άστερι των γραμμάτων που ανακάλυψε τον Heller και επιμελήθηκε το enfant gâté των συγγραφέων του 20ου αιώνα, κατόπιν εκτενέστατης αλληλογραφίας δύο ετών με τον Τουλ απέρριψε και ξανά απέρριψε το μυθιστόρημά του παρά τις αλλαγές που πρότεινε, με το σκεπτικό πως «αυτό το βιβλίο, παρά το γεγονός ότι είναι υπέροχο, δεν αφορά σε κάτι. Δεν μπορεί να γίνουν και πολλά για ένα τέτοιο βιβλίο γιατί ακόμη και αν το έβγαζα δεν θα πουλούσε». Ο Τουλ, αφού εξήγησε στον Gottlieb πως «γράφει για αυτά που ξέρει και οι άνθρωποι μέσα στο βιβλίο είναι αληθινοί και δεν μπορεί να τους πετάξει έξω» αφέθηκε στην παράνοια (πίστευε πως ο Gottlieb είχε δώσει το βιβλίο του σε άλλον συγγραφέα, πως τον παρακολουθούσαν κτλ) και στις 26 Μαρτίου το 1969 χρησιμοποίησε ένα λάστιχο κήπου για να γεμίσει το αυτοκίνητό του με καυσαέριο που εισέπνευσε ευλαβικά. Ήταν 31 ετών. Η μάνα του, που πίστευε φανατικά στο ταλέντο του γιού της (παρά το γεγονός ότι εικάζεται πως η παρανοϊκή διαταραχή του Τουλ ίσως οφείλεται και σε αυτή), δεν το έβαλε κάτω και συνέχισε να εισπράτει απορρίψεις μέχρι που στρίμωξε τον συγγραφέα Walker Percy και του τα έσπασε σε τέτοιο βαθμό ώστε ο καημένος τύπος ανάγκασε τη γυναίκα του να διαβάσει το βιβλίο προκειμένου να τον αφήσει ήσυχο η χαροκαμένη μάνα. Η γυναίκα του ενθουσιάστηκε και μόνο τότε το διάβασε και ο Percy αλλά δεν κατάφερε να το εκδόσει μέχρι το 1980 σε έναν μικρό ακαδημαϊκό εκδοτικό οίκο. Το 1981, 18 χρόνια μετά την αυτοκτονία του Toole, αυτό το βιβλίο κέρδισε το βραβείο Pulitzer. Ήταν το πρώτο κωμικό βιβλίο που κέρδισε ποτέ αυτό το βραβείο.
Αντικείμενο του μυθιστορήματος, με τον καθόλου κολακευτικό για ανάλογους συνασπισμούς, τίτλο «Συνασπισμός Ηλιθίων» είναι η ζωή του Ιγνάτιου Τζέη Ράιλυ, ενός μεσαιωνολόγου που τρώει χοτ ντογκ αντί να τα πουλάει και μένει με την μάνα του. «Με πράκτορα τον Ιγνάτιο, οι εμπειρίες από τη ζωή μου στη Νέα Ορλεάνη απέκτησαν νόημα, απλά παρατηρούσα, δεν επινοούσα το τι γινόταν στο βιβλίο» εξήγησε ο Τουλ που δανείστηκε την γραφομηχανή ενός φίλου του και έγραψε όλο το βιβλίο σε 6 μήνες στα κενά ανάμεσα στα μαθήματα αγγλικών που είχε επιστρατευτεί για να έδινε σε νέους δόκιμους στο Οχυρό Buchanan στο Puerto Rico. Αυτή η απόσταση από την πραγματικότητα και το πλήθος που κατά τον Baudelaire μετατρέπει τον flâneur σε συγγραφέα, ήταν μια πολυτέλεια που ο Toole μέχρι τότε είχε στερηθεί λόγω βιοποριστικών δυσκολιών. Έμπνευση για τον χαρακτήρα του Ιγνάτιου αποτέλεσε ένας παλιός συνάδελφος του Toole, καθηγητής μεσαιωνικής λογοτεχνίας με μουστάκι, ο Bobby Byrne. « Έγραψα ένα βιβλίο για κάποιον σαν εσένα» του είπε κάποτε ο Toole. «Για κάποιον που προκαλεί καταστροφές αλλά δεν επηρεάζεται από αυτές.» «Εγώ δεν είμαι έτσι» του απάντησε ο Byrne.
Ο Ιγνάτιος με δύο ο-θεός-να-τις-κάνει «σταυροφορίες» προσπαθεί να σώσει την ανθρωπότητα από τα σύγχρονα δεινά της: η πρώτη αφορά μια εξέγερση του μαύρου εργατικού δυναμικού στο εργοστάσιο Levy pants, ενώ η δεύτερη μια συνωμοσία διείσδυσης στην κυβέρνηση λευκών gay ανδρών με φόντο την καρναβαλική ατμόσφαιρα της Νέας Ορλεάνης. Ο Bakhtin ορίζει το καρναβαλικό γέλιο ως «το γέλιο όλων των ανθρώπων» και σύμφωνα με τον Αμερικανό ακαδημαϊκό John Lowe, ο Toole, μέσω του Ιγνάτιου, « δεν επιτρέπει σε κανέναν να παραμείνει θεατής στο καρναβάλι του- όποιος χαρακτήρας αντιστέκεται, τραβιέται μέσα στο χαμό δια της βίας».
Το καρναβάλι αποτελεί μια παύση της πραγματικότητας ή μια σύντομη δίοδο ξεσπάσματος που σύμφωνα με ορισμένους θεωρητικούς υποβοηθά την μακροχρόνια συντήρηση της καθεστηκυίας τάξης- ακόμη ομως και εδώ, η εμπειρία των ομάδων του περιθωρίου διαφέρει από αυτή της πλειοψηφίας και από αυτό το κενό πηγάζει το αρτεσιανό χιούμορ του Toole. Πάντως αν και γραμμένο το 1963, η ματιά του συγγραφέα ξεπερνά τον ύφαλο της επανάληψης ρατσιστικών στερεοτύπων, κατασπαράσει τον συστημικό ρατσισμό με τους εμπνευσμένους χαρακτήρες του και προτείνει έναν αντίστροφο καλύτερο κόσμο.
Ηθικό δίδαγμα; Όχι δεν είναι πως οι εκδότες που σας απορρίπτουν είναι για κρέμασμα, ούτε πως αν υπήρχε τότε η μόδα της αυτοέκδοσης ο Toole θα ζούσε ακόμη. Ούτε ότι η μάνα σας έχει δίκιο όταν λέει πως είστε ο αγαπημένος της συγγραφέας. Ούτε ότι ο επιμένων νικά. Ούτε ότι η επικύρωση δια του αποτελέσματος είναι σοβαρή μέθοδος. Ούτε… εντάξει θα σας το πω. Τα δύο ηθικά δίδαγματα είναι: να ακούτε την γυναίκα σας και γράψτε για όποιον θέλετε, χαμπάρι δεν θα πάρει.
David Foster Wallace- Το Σοφό Παιδί
Στον αντίποδα του Toole, η πρώιμη δόξα του David Foster Wallace στα 21 του, για το πρώτο του βιβλίο το οποίο γράφτηκε ως διατριβή για την απόκτηση του πτυχίου του στη δημιουργική γραφή (ενώ ταυτόχρονα σπούδαζε και φιλοσοφία των μαθηματικών) και για το οποίο κονταροχτυπήθηκαν 5 εκδότες και τον Penguin τελικά να προσφέρει το ουκ ευκαταφρόνητο τότε για πρωτοεμφανιζόμενο ποσό ύψους $20.000. Το «Σύστημα της Σκούπας», η ιστορία της Λινόρ, μιας κοπέλας που αναζητά την εξαφανισμένη προγιαγιά της αποτέλεσε το εφαλτήριο του Foster Wallace για την κορυφή (τουλάχιστον) του λογοτεχνικού κόσμου.
Το opus magna του είναι το δεύτερο του μυθιστόρημα «Infinite Jest» (που σημαίνει «Ανεξάντλητη Ευθυμία», φυσικά παρμένο από τον Σαίξπηρ και «Τον ήξερα Οράτιε, ένα πλάσμα με ανεξάντλητη ευθυμία και φαντασία μιας σπάνιας γοητείας»). Τερμάτισε τον όρο “magna” αφού ξεπερνούσε σε έκταση τις 1000 σελίδες (μετά την επιμονή του εκδότη να κοπούν 500 σελίδες) και ξαναξεκίνησε την κουβέντα για το «Μεγάλο Αμερικανικό Μυθιστόρημα». Μπορεί πλέον αυτό το τούβλο να διακοσμεί τη βιβλιοθήκη κάθε χίπστερ που σέβεται τον εαυτό του, για τον ίδιο τον Foster Wallace όμως αποτελούσε μια απόπειρα να γράψει «κάτι θλιμμένο» αφού ήδη είχε καταπιαστεί με το κωμικό στην Σκούπα και το σοβαρό στη συλλογή διηγημάτων «παραδοσιακής ηθικής» (κατά τον ίδιο) « Το Κορίτσι με Παράξενα Μαλλιά». Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτού του μεταμοντέρνου λογοτεχνικού μαμούθ, η ψυχωτική χρήση 388 υποσημειώσεων, ορισμένες εκ των οποίων είχαν τις δικές τους υποσημειώσεις ως ένδειξη της μη γραμμικότητας της ζωής. «Η έκταση του και μόνο αποτελεί απαίτηση δέσμευσης, πρωτίστως οικονομικής αλλά και πνευματικής, από τους αναγνώστες και εκδότες» είχε σχολιάσει σε συνέντευξη του.
Το 1996, θεωρώντας πως τα αντικαταθλιπτικά του χάπια παρεμποδίζουν την δημιουργικότητά του, και με συμβουλή γιατρού, τα αλλάζει και όταν τα ξαναξεκινά είναι αργά, παίρνει όσα μπορεί να βρει και adios muchachitos!
«Δεν νομίζω πως θα χαιρόταν και πολύ με το status καλτ συγγραφέα εξαιτίας της αυτοχειρίας του »,εξηγούσε χρόνια μετά η γυναίκα του, Καρεν Γκριν, στην Guardians. « Ο David ήταν ένας εξαιρετικά ντροπαλός άνθρωπος.»
Ο ίδιος στόχευε στον μεσαίο χώρο ανάμεσα από τους «avant-guard συγγραφείς που γράφουν για άλλους συγγραφείς» και τους «παραγωγούς κυνικής εμπορικής λογοτεχνίας». Αλληλογραφούσε τόσο με τον Delillo για τον οποίο προφητικά είχε δηλώσει το 1996 «είμαι ο μεγαλύτερος του θαυμαστής αλλά πιστεύω πως το τελευταίο του βιβλίο ήταν το χειρότερο του» καθώς έκτοτε κάθε του τελευταίο βιβλίο ήταν το χειρότερό του, όσο και με τον Jonathan Frazen στον οποίον είχε παραδεχτεί ότι σκεφτόταν να εγκαταλείψει την συγγραφή, πως είχε κουραστεί να γράφει κλεισμένος στο γκαράζ του αγκαλιά με το A/C.
Ηθικό δίδαγμα: Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφίν, David, στην Ελλάδα το Infinite Jest παραμένει αμετάφραστο. Δεύτερο ηθικό δίδαγμα: Μόνο στην Ελλάδα θα μπορούσαμε να έχουμε τιμώμενη χώρα την Αμερική στην ΔΕΒΘ και αμετάφραστο το σημαντικότερό της βιβλίο των τελευταίων 25 ετών.
Anne Sexton– Η μούσα του εαυτού της
Το κείμενο έχει αρχίζει να μοιάζει με ανέκδοτο ψυχιατρικής πτέρυγας- ήταν ένας παρανοϊκός, ένας καταθλιπτικός και μια με διπολική διαταραχή. Για να μην σας κρατάω σε αγωνία, η κυρία, φανατική οπαδός του ορίου ηλικίας του Foster Wallace (46) και της μεθόδου του Toole, μετά από το γεύμα με τον επιμελητή της φόρεσε το γούνινο παλτό της μαμάς της, έβγαλε τα δαχτυλίδια της, ήπιε τη βότκα της, και έβαλε μπροστά το αμάξι της χωρίς να το βγάλει από το γκαράζ.
Γέννημα θρέμμα της Μασαχουσέτης και μοντέλο στην ηλικία των 19, μια εκ των δημοφιλέστερων ποιητριών του μέσου του 20ου αιώνα, δεν φοβήθηκε να εξερευνήσει τους μύθους της κοινωνίας μας και τις αρχετυπικές σχέσεις. Αντιλαμβανόταν τα βαθιά ριζωμένα στην ανθρώπινη συμπεριφορά παράδοξα συχνά όμως κατηγορήθηκε για το αυτοβιογραφικό υλικό των έργων της.
Ξεκίνησε να γράφει κατόπιν παραίνεσης της ψυχιάτρου της, όταν μετά τη γέννηση της πρώτης κόρης της της, έπαθε νευρικό κλονισμό και νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρική κλινική για επιλόχειο κατάθλιψη. Είδε στην τηλεόραση έναν κριτικό λογοτεχνίας να περιγράφει τι εστί σονέτο και σκέφτηκε να πειραματιστεί γράφοντας 2-3 σονέτα την ημέρα για τον επόμενο χρόνο.
Το 1960 κυκλοφόρησε η συλλογή ποιημάτων της “To Bedlam and half way back” , ορόσημο στην εξομολογητική ποίηση, μετά από παρακολούθηση σεμιναρίου του Ρόμπερτ Λοουέλλ όπου γνωρίστηκε με την άλλη αυτόχειρα της Μασαχουσέτης, Σίλβια Πλαθ.
«Μου έλεγαν αυτά που γράφεις είναι πολύ προσωπικά- δεν επιτρέπεται να γράφεις έτσι, Αννούλα. Αλλά μετά διάβασα την Καρδιά της Βελόνας (Pulitzer Ποίησης 1960) ανακάλυψα τον Snodgrass που έγραφε κάπως έτσι και αυτό μου έδωσε το ελεύθερο να συνεχίσω». Το 1967 η συλλογή της «Live or Die», κέρδισε το βραβείο Pulitzer Ποίησης, ενώ το 1974 με τις «Μεταμορφώσεις», μια εξιστόρηση των παραμυθιών των αδελφών Γκριμ στην οποία η ίδια παραδέχεται σε γράμμα της στον Kurt Vonnegut πως «βιάζει» τα γνωστά παραμύθια, εντάσσει συνειδητά το μαύρο χιούμορ στο πιο φεμινιστικό της έργο.
Ηθικό δίδαγμα: Καλύτερα που δεν την ξέρει η πεθερά σας για να μην σας λέει «Είδες η Anne από την επιλόχιο κατάθλιψη πήρε Pulitzer, ενώ εσύ το μόνο που πήρες ηταν 10 κιλά στην περιφέρεια.»
Sylvia Plath– το φαινόμενο της ποιήτριας
Συμμαθήτρια της Sexton στο λογοτεχνικό εργαστήριο του Ρόμπερτ Λοουέλλ, επίσης εκ Μασαχουσέτης ορμώμενη, δεν στάθηκε τόσο τυχερή αφού το βραβείο Pulitzer της απονεμήθηκε μετά θάνατον για το σύνολο του έργου της το 1982. Αν δεν το γνωρίζετε ήδη δεν χρειάζεται να μαντέψετε- καταθλιπτική ούσα προτίμησε και αυτή τις αναθυμιάσεις αλλά γκαζιού,βάζοντας το κεφάλι της στο φούρνο αφού πρώτα σφράγισε τις πόρτες και τα παράθυρα με μονωτική ταινία και υφάσματα για να μην κινδυνεύσουν τα παιδιά της.
Ακολούθησαν διαμάχες επί διαμαχών μεταξύ των ακαδημαϊκών και φεμινιστριών που φαντασιώνονταν γραπτώς σε βιβλία να ευνουχίσουν τον πρώην άνδρα της και διάσημο ποιητή Ted Hughes και να τον πυροβολήσουν αφού του βάλουν το πέος του στο στόμα του, επειδή είχε παρατήσει την ευάλωτη Σίλβια μόνη με δύο μικρά παιδιά για τα μάτια της νεώτερης ποιήτριας Assie Wevill, που ναι, να πάρει και να σηκώσει, αυτοκτόνησε παίρνοντας μαζί και την 4χρονη κόρη της με τον Hughes, ανοίγοντας το γκάζι στο φούρνο της 6 χρόνια μετά την Πλαθ.
Το 2001 ο ψυχολόγος James C. Kaufmann επινόησε τον όρο «Φαινόμενο Σίλβια Πλαθ» για να περιγράψει την μεγαλύτερη τάση των ποιητών για ψυχική αστάθεια σε σχέση με τους υπόλοιπους λογοτέχνες.
Ηθικό Δίδαγμα: Αν γράφετε μόνο ποίηση μήπως ήρθε η στιγμή να κάνετε μια στροφή στην καριέρα σας δοκιμάζοντας πρόζα ή τουλάχιστον να προτιμήσετε ηλεκτρικές οικιακές συσκευές στην κουζίνα;
Ernest Hemingway– Όταν η καμπάνα χτυπάει για τον ίδιο
Εντάξει πλέον το πιάσαμε: Pulitzer το 1953, καραμπίνα το 1961.
Ηθικό δίδαγμα: Έγινα προβλέψιμη. Επίσης ο ψυχολόγος James C. Kaufmann έπεσε έξω.
Γενικότερο ηθικό δίδαγμα: Ο μόνος εκ των αναφερθέντων Αμερικανών λογοτεχνών που δεν βραβαύτηκε με Pulitzer, o David Foster Wallace, θα μπορούσε να είχε βραβευτεί μετά θάνατον το 1962 για τον Χλωμό Βασιλιά που κυκλοφόρησε μετά το συγχωροχάρτι του δημιουργού του και ήταν υποψήφιο-εκείνη την χρονιά όμως το βραβείο δεν δόθηκε σε κανέναν. Και το Pulitzer δεν είναι καν κρατικό βραβείο σαν τις δικές μας ομορφιές. Αφήστε που 3 στους 5 (Χέμινγουε, Φόστερ Γουάλας, Σύλβια Πλαθ), έκαναν θεραπείες με ηλεκτροσόκ.
