«τον δε μέγα κύμ’ έκάλυψεν»
Όμηρος
Ομιλία του Αριστοτέλη Σαΐνη στην τελετή απονομής του Βραβείου Νίκος Θέμελης στον Άρη Μαραγκόπουλο
Πολλές «μεγάλες αφηγήσεις», από την ομηρική Οδύσσεια ώς τον τζοϋσικό Οδυσσέα, αρχίζουν στην άκρη της θάλασσας, «παρά θίν’ αλός», όπως τιτλοφόρησε ο N. Γ. Πεντζίκης το μικρό απόσπασμα με τον περίπατο του Στήβεν Δαιδάλου που πρώτος μετέφρασε στη γλώσσα μας.
Η θάλασσα ως δυναμικό σύμβολο (μήτρα, μητέρα, θάνατος) και ο ήχος των κυμάτων ως αέναη υπόμνηση της αιωνιότητας, αυτή η «παλιά» κίνηση του νερού, (το «θαυμάσιο πηγαινέλα», η «όμορφη ταλάντωση πάνω από τα πράγματα» που έλεγε ο Γιάννης Πάνου στο …από το στόμα της παλιάς Remington… του μακρινού 1981), εγγράφονται με πολλούς τρόπους στο βάθος, στην αφηγηματική επιφάνεια αλλά και στον τίτλο του τελευταίου μυθιστορήματος του Άρη Μαραγκόπουλου.
Θαλασσινές εικόνες, μεταφορές και συμβολισμοί επανέρχονται σαν κύματα εντός του βιβλίου ή των κεφαλαίων (όπως σε μια φούγκα), και ανάμεσά τους ξεχωρίζει εκείνο το επίμονο χαρακτηριστικό βλέμμα που, αναζητώντας εναγωνίως το απέραντο μπλε του ορίζοντα διακρίνει ανάμεσα στις γραμμές του παρηκμασμένου άστεως μια «λεπτή υπόσχεση ελεύθερης θάλασσας»…
Χαρακτήρες του μυθιστορήματος, τα μέλη μιας ετερόκλητης παρέας που συναντιούνται τακτικά σε μιαν απόμερη παραλία της Βάρκιζας μεταξύ του 2012 και του 2015. Εκεί, με μόνιμη υπόκρουση τον ρυθμικό παφλασμό των κυμάτων, κολυμπούν, διασκεδάζουν και συζητούν την τραγική εποποιία της καθημερινότητας: το προσφυγικό, το Φαρμακονήσι, τη Λαμπεντούζα, τον Λουκμάν και τον Φύσσα, την Πλατεία Ταξίμ, τα καζάνια της Πειραϊκής και την οικονομική κρίση, μέχρι που οι εξελίξεις θα τους αναγκάσουν να κοιτάξουν κατάματα τη φρίκη της εποχής τους, της εποχής μας.
Το εξωτερικό βλέμμα και η συνειδητοποίηση ότι «αυτός ο τόπος τελικά είναι κόλαση», προϋποθέτει πάντα την αντίστοιχη κατάδυση στο εσωτερικό του εαυτού, τη μέσα ζωή των ανθρώπων η οποία «κρύβει αφόρητη γελοιότητα, ανεξέλεγκτη παράνοια, αχαλίνωτη οργή και άγρια φαντάσματα».
Με τροχιοδεικτικό μια φράση του Κόνραντ, οι «ομηρικοί κολυμβητές» φτάνουν κατά την έξοδο του μυθιστορήματος στην «καρδιά του σκότους», αντιμέτωποι αφενός με ένα «εκτός πολιτισμού και ανθρώπινης ιστορίας ανθρώπινο είδος» και αφετέρου με «τα μέσα σκοτάδια τους».
Απροκάλυπτα πολιτικό, αλλά όχι απλοϊκό, ηθικολογικό ή μονοδιάστατο μυθιστόρημα. Φαινομενικά αγκιστρωμένη στις χρονοτοπικές της συντεταγμένες, η αφήγηση καταδύεται συχνά στην Ιστορία, σ’ αυτές τις «παλιές ιστορίες που ονομάζουμε μεταπολίτευση», και εκείνες τις ακόμα παλιότερες που ονομάζουμε «εμφύλιος», και απεγνωσμένα προειδοποιεί για το δυστοπικό μέλλον μας και «τις αποκτηνωμένες κοινωνίες» που πάντα θα γεννούν «ανθρωπόμορφα τέρατα».
Εμβριθής μελετητής του «πιο άξιου τέκνου της Ιρλανδίας», χαρτογράφος της νεωτερικής «παραβατικότητας» στη νεοελληνική πεζογραφία, ο Άρης Μαραγκόπουλος δεν σταμάτησε ποτέ να περιδιαβάζει τις εξελίξεις, στιγματίζοντας την κοινωνική και πολιτισμική παρακμή της Ελλάδας από τη μεταπολίτευση έως σήμερα.
Ο τόμος Πορτρέτο του συγγραφέα ως κριτικού που εκδόθηκε πρόσφατα (από τις εκδόσεις Τόπος σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών), περιλαμβάνει ανθολόγιο κριτικών κειμένων του και την πλούσια εργογραφία του. Με περισσότερα από είκοσι πέντε βιβλία πεζογραφίας, κριτικής και τέχνης τι να πρωτοθυμηθεί κανείς;
Ο Άρης Μαραγκόπουλος εισήλθε στη λογοτεχνία συνεπικουρούμενος από την περσόνα του Βενιαμίν Σανιδόπουλου, με οδηγό την εσωτερικότητα του Ζιντ και τον Λαρμπό, λοξοκοιτώντας τον ημερολογιακό Σεφέρη και το παλίμψηστο Αρχείον του Πεντζίκη.
Από την Τριλογία του ’80 (νέα έκδοση 2018) ή Τα δεδομένα της ζωής μας (2002, 2015), μια μυθοπλαστική, πικρά ρεαλιστική, δηκτικά σατιρική και περιέργως προφητική εισαγωγή στην κρίσιμη εποχή μας, μέχρι το βιβλίο του εμφύλιου θυμού, τη Μανία με την Άνοιξη (2009) δηλαδή, ή από το φυγόκεντρο «κυβιστικό» παζλ στο Χαστουκόδεντρο (2012), και την εμφύλια βαρβαρότητα της μεταπολεμικής μας ιστορίας, μέχρι την εποχή των κοινωνικών ουτοπιών που ζωγραφίζεται «εκ του φυσικού» στη μυθοπλαστική βιογραφία των Πολ Λαφάργκ και Λόρα Μαρξ (Πολ και Λόρα, 2016)… ο Μαραγκόπουλος δεν χάνει ποτέ τον προσανατολισμό του στους λαβύρινθους της Ιστορίας. Αντίθετα, αφήνεται να στροβιλιστεί στη σπείρα της, μέχρις ότου, όπως θα έλεγε ο Έκο, συνδυαστικός και επινοητικός, «καταφέρει να δαμάσει τους ανεμόμυλους και να τους βάλει να γυρίσουν ξανά».
Η μυθοπλασία και η Ιστορία, η φαντασία και ο ρεαλισμός, δεν αποτελούν αντιφατικές, πόσο μάλλον αντινομικές έννοιες στη δική του αντίληψη για τη λογοτεχνία, ούτε αντιπαρατίθενται μεταξύ τους.
Πραγματικά ρεαλιστής, όπως ρεαλιστής είναι ο συγγραφέας πρότυπό του και δημιουργός του «λαϊκού έπους» του Οδυσσέα, ο Άρης Μαραγκόπουλος καταφέρνει να συμφιλιώσει την παραδοσιακή μυθιστορηματική απόλαυση με νεωτερικές και μετανεωτερικές αφηγηματικές τεχνικές, μυθιστορώντας πάντα σε διάλογο με τη βία της Ιστορίας, την ώρα που όλα γύρω μας καταρρέουν και η βαριά σκιά της είναι διάχυτη παντού.
Αυτό συμβαίνει και στο τελευταίο του βιβλίο. Και πάλι ο φακός μπορεί να στενεύει για να παρακολουθήσει η αφήγηση τον αντιπροσωπευτικό μικρόκοσμό της, αλλά ορίζοντας παραμένει ο σύνθετος μακρόκοσμος της Ελλάδας και του κόσμου όλου.
Απόλυτα συντονισμένος με την εποχή του, ο συγγραφέας δεν έχει απομακρυνθεί γραμμή από τα πιστεύω του, πίσω στη δεκαετία του 1970, όταν άρχιζε ταυτόχρονα με την πεζογραφία του έναν ανένδοτο αγώνα ενάντια στη σκοτεινή όψη του σύγχρονου ατομικισμού, την αλλοτρίωση και την αναυθεντικότητα, που δεν επιτρέπουν στις ηθικές αξίες της συλλογικότητας («συντροφικότητα» στο δικό του λεξιλόγιο) να αναπηδήσουν αβίαστα από το κοινό πλαίσιο αναφοράς του ανθρώπου!
Η Κριτική Επιτροπή του ηλεκτρονικού περιοδικού ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, θεωρώντας ότι, το τελευταίο μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου, με την Ιστορία και την Πολιτική – υπό ένα ανθρωπιστικό πρίσμα–, στον σκληρό πυρήνα αλλά και στο φόντο της αφήγησής του, ανταποκρίνεται σε χαρακτηριστικές όψεις της πεζογραφίας του Νίκου Θέμελη (αναζήτηση συλλογικής ταυτότητας σε ρευστά ιστορικά περιβάλλοντα, συμπλοκή Ιστορίας, Λογοτεχνίας και Πολιτικής),
κατέληξε στην ομόφωνη απόφαση για την απονομή του «Βραβείου Νίκος Θέμελης» για το 2021 στο μυθιστόρημα με τον… «άβολο» τίτλο:
Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσσστ, Εκδόσεις Τόπος 2020
Βρες το εδώ
