γράφει η Αγγελική Γιαννικοπούλου
H Hélène Druvert, που πολύ πρόσφατα συνάντησε το ελληνικό αναγνωστικό κοινό (14/2/25 σε αθηναϊκό βιβλιοπωλείο), έχει σπουδάσει Εφαρμοσμένες Τέχνες στο Ecole Duperré στο Παρίσι, και αρχικά δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά ως σχεδιάστρια υφασμάτων. Την τελευταία δεκαετία με μεγάλη επιτυχία πέρασε από το ύφασμα στο χαρτί και στο χώρο της εικονογράφησης και της τέχνης της κοπής του χαρτιού. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καπόν τα βιβλία της Ανατομία, που διακρίθηκε με εύφημη μνεία στα Βραβεία Bologna Ragazzi (2017), Φυτά, Ωκεανός, Ο κόσμος είναι δικός σου, και Αγόρι κορίτσι. Σε κάποια η Druvert υπογράφει κείμενο και εικονογράφηση, ενώ σε άλλα δημιουργεί τις εικόνες και επιμελείται το χαρτί της έκδοσης σε κείμενα άλλων -στην Ανατομία o γιατρός πατέρας της Jean-Claude και στον Ωκεανό η διακεκριμένη βιολόγος και δημοσιογράφος Emmanuelle Grundman εγγυώνται την επιστημονική ακρίβεια των κειμένων τους.
Τα βιβλία της Druvert που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά ειδολογικά κατατάσσονται σε αυτά που ονομάζουμε βιβλία γνώσεων (nonfiction books), δηλαδή κείμενα με πληροφοριακό περιεχόμενο που σκοπό έχουν όχι να διηγηθούν μια ιστορία, αλλά να γνωρίσουν στα παιδιά πώς λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα, τα φύλα, κυρίως στην κοινωνική τους διάσταση (genders), τα φυτά, οι θάλασσες, ο κόσμος μέσα στον οποίο ζούμε. Και ενώ η αναφορά σε βιβλία γνώσεων εξακολουθεί να μας φέρνει στο μυαλό τα σχολικά εγχειρίδια, είναι γεγονός ότι σήμερα αρκετοί μελετητές του παιδικού βιβλίου αναφέρονται και στο βιβλίο γνώσεων ως λογο-τεχνία με την ετυμολογική αλήθεια του όρου, μια κι αυτό στηρίζεται στην τέχνη του λόγου (πληροφοριακή λογοτεχνία). Άλλωστε τα πληροφοριακά κείμενα ενδέχεται να είναι παιγνιώδη, πολύπλοκα, καινοτόμα και κυρίως να έχουν εξαιρετική αισθητική ποιότητα κάνοντας αριστοτεχνική χρήση της γλώσσας, των εικόνων και της υλικότητας του βιβλίου.
Τα βιβλία της Druvert, που παρουσιάζουν ό,τι εκείνη γνωρίζει και αγαπάει, αποτελούν ένα χαρακτηριστικό δείγμα ιδιαίτερα καλαίσθητων πληροφοριακών κειμένων, τα οποία μεταδίδουν γνώσεις μέσω όχι μόνο του επιστημονικού τους λόγου και των άψογων εικόνων, αλλά χρησιμοποιώντας και το ίδιο το χαρτί, από το οποίο έχουν κατασκευαστεί οι σελίδες τους. Γιατί, στα βιβλία της Druvert οι χάρτινες καινοτομίες δεν είναι απλώς ‘διακοσμητικές’, αλλά επηρεάζουν την αναγνωστική διαδικασία και τον τρόπο προσέγγισης της γνώσης.
Τα πληροφοριακά βιβλία στοχεύουν κυρίως στη μετάδοση συγκεκριμένων γνώσεων με τρόπο κατανοητό και ελκυστικό. Στο βιβλίο της Druvert που αναφέρεται στον Ωκεανό η υιοθέτηση σελίδων με κυματοειδές φινίρισμα σε διαφορετικά μεγέθη και χρωματικούς τόνους του μπλε φαίνεται να είναι ο ιδανικός τρόπος για να γνωρίσει ο αναγνώστης τη ζωή στα διαφορετικά βάθη του ωκεανού. Σε ένα κεφάλαιο που επιγράφεται «Η ζωή ανάλογα με το βάθος», μια αλληλουχία άνισων σελίδων που ξεκινούν από το απαλό σιέλ των νερών κοντά στην ακτή, περνούν σε σκουρότερη σελίδα στα 30 και ακόμη σκουρότερη στα 200 και τα 1000 μέτρα για να καταλήξουν σε μια μαύρη σελίδα για τα βάθη που δεν φτάνει το ηλιακό φως (δες Εικόνα 1). Σε μια οπτικο-απτική αναλογία του ωκεανού, ο αναγνώστης, γυρίζοντας τις σελίδες, βυθίζεται όλο και πιο βαθιά στον απέραντο ωκεανό και στη γνώση του για αυτόν.
Είναι φανερό ότι στοιχεία υλικότητας καταφέρνουν να δημιουργήσουν καταστάσεις … προσομοίωσης, όπου ο αναγνώστης καλείται πλέον ενεργά να συμμετέχει στην παρατήρηση. Στον Ωκεανό η «Παλίρροια» παρέχει τη δυνατότητα σε μια γαλάζια πρόσθετη σελίδα, να μείνει κλειστή δίνοντας την εντύπωση της πλημμυρίδας ή να ανασηκωθεί αποκαλύπτοντας τους θαλάσσιους θησαυρούς που φέρνει η άμπωτη. Και επιπλέον κάποιες από τις θαλασσινές πέτρες της εικονογράφησης έχουν τη δυνατότητα να ‘σηκώνονται’, αφού αποτελούν χάρτινα παράθυρα (flaps), ούτως ώστε ο αναγνώστης να ανακαλύπτει ο ίδιος τα καβούρια, τις αχιβάδες και τα σαλιγκάρια της θάλασσας που κρύβονται από κάτω (δες Εικόνα 2).
Και ενώ τα βιβλία με ιδιαίτερη υλικότητα δίνουν την εντύπωση ότι αποτελούν δημιουργήματα της σύγχρονης εποχής, εντούτοις η ύπαρξή τους ανάγεται τόσο παλιά όσο ο 14ος αιώνας. Και ενώ ακόμη και σήμερα η κυρίαρχη άποψη φαίνεται να είναι ότι παρόμοια βιβλία αφορούν τα παιδιά, αυτά αρχικά απευθύνονταν σε ενήλικους. Ακόμη και σε μελλοντικούς γιατρούς, προκειμένου να μελετηθούν θέματα ανατομίας, αφού οι κυρίαρχες θεολογικές απόψεις για τη Δεύτερη Παρουσία επέμεναν στην ανάγκη της μη ‘καταστροφής’ των ανθρώπινων σωμάτων. Σε αυτήν τη μακραίωνη παράδοση εντάσσεται και το βιβλίο των Druvert Ανατομία, όπου διαδοχικές σελίδες με εξαιρετικά κοπτικά αποκαλύπτουν σταδιακά τα διάφορα συστήματα του οργανισμού, μυϊκό, πεπτικό, κυκλοφοριακό, κ.ά. (δες Εικόνα 3) επιτρέποντας στον αναγνώστη να απομονώσει για λόγους μελέτης καθένα από αυτά.
Άλλωστε, από όλα τα στοιχεία υλικότητας που ενυπάρχουν στα βιβλία της Druvert τα κοπτικά της (laser cut images) που δημιουργούν σελίδες-δαντέλες αποτελούν το σήμα κατατεθέν της τέχνης της. Διάτρητες σελίδες που αφήνουν το φως να τις διαπερνά παίζοντας με τις σκιές αναπαράγουν στο χαρτί τη μαγεία του κόσμου. Στη «Γέννηση ενός κύματος» (δες Εικόνα 4) και στο «Θέατρο των κοραλλιών» στον Ωκεανό οι λεπτεπίλεπτες, δαντελωτές σελίδες όχι μόνο μετατρέπονται σε συναρπαστικές εικόνες, αλλά υποβάλλουν και την αίσθηση μιας ευαλωτότητας που επιβάλλει σεβασμό και προσοχή στο χειρισμό τους, καθώς αφορά όχι μόνο το ιδιαίτερα ‘ευαίσθητο’ βιβλίο της Druvert αλλά και το απτικό της ανάλογο, την ίδια τη φύση.
Από την άλλη, διαβάζοντας τα βιβλία της Druvert με την ιδιαίτερη υλικότητα, ο αναγνώστης μαθαίνει αρκετά για τη γνώση και τον τρόπο που προσεγγίζεται. Καθώς οι σελίδες, δαντελωτές ή μη, πάντα αποκαλύπτουν καινούργια στοιχεία που αναμένεται να ερευνηθούν, η γνώση του κόσμου καθίσταται κυριολεκτικά … πολυεπίπεδη, ενεργοποιώντας μια διαδικασία εμβάθυνσης. Συμβαίνει στα Φυτά και στο πολύχρωμο δισέλιδο που αποτελεί έναν εκπληκτικό ζωγραφικό πίνακα πανέμορφων λουλουδιών. Όταν όμως η σελίδα ξεδιπλώσει, αποκαλύπτεται ότι κάποια από αυτά, κάτω από τη φανταχτερή τους ομορφιά, κρύβουν δηλητηριώδεις ιδιότητες (δες μιγκέ ή νάρκισσος).
Σε μια ενεργητική διαδικασία μάθησης, ο αναγνώστης ανασηκώνοντας χάρτινα παράθυρα (flaps), ξεδιπλώνοντας αναπτύγματα σελίδων ή ξεφυλλίζοντας δαντελένια φύλλα, κατανοεί ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται. Όταν, για παράδειγμα, ο αναγνώστης ανυψώσει ένα σπειροειδές χάρτινο έλασμα, εκείνο σαν αόρατη τσουλήθρα τον συμπαρασύρει σε μια καταβύθιση στο μυαλό ενός κοριτσιού και στα αντισυμβατικά όνειρά του (Αγόρι Κορίτσι), καθιστώντας την ενσυναίσθηση κυριολεκτικά … χειροπιαστή (δες Εικόνα 5). Στα βιβλία της Hélène Druvert είναι φανερό ότι η ιδιαίτερη υλικότητά τους ενθαρρύνει την ενεργή συμμετοχή του αναγνώστη. Γιατί όχι μόνο κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης εκείνος πρέπει να μετακινήσει το χάρτινο χέρι (flap) που φράζει το στόμα ενός απελπισμένου παιδιού για να διαβάσει «ΜΗ ΜΕ ΑΓΓΙΖΕΙΣ» (Αγόρι Κορίτσι), αλλά κυρίως επειδή αποτελεί δική του πράξη να αποτρέψει, κυριολεκτικά με τα ίδια του τα χέρια, το φίμωμα ενός κακοποιημένου παιδιού (δες Εικόνα 6).
(*) H Αγγελική Γιαννικοπούλου είναι Καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
