Βιβλίο, το καλύτερο αφροδισιακό (από την Αλεξάνδρα Χαΐνη)

γράφει η Αλεξάνδρα Χαΐνη

Στο 4^ο επεισόδιο της 7^ης σεζόν της αδιαμφισβήτητα καταπληκτικής σειράς Mad Men (προβάλλεται από το Netflix) που παρακολουθεί τις πρώτες απόπειρες των διαφημιστικών εταιρειών να αλλάξουν τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, ο πρωταγωνιστής Donald -Don- Draper (Jon Hamm) διαβάζει το «Portnoy’s Complaint» του Philip Roth. Το μυθιστόρημα (αντιγράφω από την ελληνική έκδοση του βιβλίου «Το σύνδρομο Πόρτνοϊ» σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη, εκδόσεις Πόλις, 2013), «αναδεικνύει ποικιλοτρόπως τη σχέση των σαρκικών απολαύσεων με τη διαμόρφωση της ταυτότητας». Κυκλοφόρησε στην Αμερική το 1969, και μάλλον ο Draper διαβάζει την πρώτη του έκδοση, καθότι η σειρά διαδραματίζεται αυτήν ακριβώς την περίοδο.

Σε άλλα επεισόδια θα τον δούμε να διαβάζει την «Κόλαση» του Δάντη, το «The Fixer» του Bernard Malamud (στα ελληνικά κυκλοφόρησε ως «Ο Μάστορας» από τον Καστανιώτη σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά), το «Exodus» του Leon Uris (το έργο «Έξοδος» είναι δίτομο και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γρηγόρη), καθώς και διάφορα non-fiction βιβλία για τη διαφήμιση ή την αυτοβελτίωση, η επιλογή των οποίων έχει προφανώς άμεση σχέση όχι μόνο με την πλοκή ή την ψυχική κατάσταση του ήρωα, αλλά και με το γενικότερο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι στην Αμερική του ’60-70.

Ο Don Draper είναι ο ωραίος, είναι ο σέξι, της παρέας. Το γεγονός δε ότι εκτός από γυναίκες, τσιγάρα, ουίσκι και διαφημιστικές μακέτες «καταναλώνει» και βιβλία, τον καθιστά ακόμη πιο γοητευτικό. Και παρότι θα μπορούσε κανείς να τον χαρακτηρίσει άνετα κ@λόπαιδο, χειριστικό, κακοποιητικό, ακόμη και μισογύνη, εγώ τουλάχιστον κάθε φορά που τον έβλεπα με ένα βιβλίο ανά χείρας ήμουν έτοιμη να του τα συγχωρήσω όλα (οκ τα περισσότερα).

Το μυθιστόρημα-θεραπεία

 Πριν προχωρήσουμε, ας συμφωνήσουμε για μια ακόμη φορά στο αυτονόητο: Ναι, το διάβασμα κάνει καλό στην υγεία, οξύνει τον νου και συμβάλει στην ευτυχία μας. Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ παρακολούθησαν 4.164 ενήλικες και ανακάλυψαν σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε εκείνους που διάβαζαν τακτικά και σε εκείνους που δεν διάβαζαν. Οι αναγνώστες/τριες είχαν λιγότερο άγχος και κατάθλιψη, μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και πιο ενισχυμένη ικανότητα να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις. Σε σχέση με τους μη αναγνώστες/τριες κρίθηκε ότι είχαν στενότερη σχέση με τους φίλους τους και την κοινότητα εν γένει και ήταν πιο ευαισθητοποιημένοι σε κοινωνικά και πολιτισμικά θέματα.

Προς επίρρωση των παραπάνω, σε κάποιες χώρες υπάρχουν οι λεγόμενοι βιβλιοθεραπευτές, κάτι σαν τον γοητευτικό Βίντσε Κόρσο, τον ήρωα του Ιταλού συγγραφέα Fabio Stassi, ο οποίος για να βγάλει τα προς το ζην εξασκεί συνεδρίες ψυχοθεραπείας με «φάρμακο» ένα βιβλίο.

Η Νοτιοαφρικανή και Αυστραλή συγγραφέας και κοινωνική ανθρωπολόγος Ceridwen Dovey μοιράστηκε στο περιοδικό The New Yorker την εμπειρία της από μια τέτοια συνεδρία με την Ella Berthoud, βιβλιοθεραπεύτρια και συγγραφέα μεταξύ άλλων του «The Novel Cure – An A to Z of Literary Remedies». Παρόλο που αρχικά ήταν επιφυλακτική, καθώς προτιμούσε να κρατήσει τις δικές τις συνήθειες και προτιμήσεις, όσο προχωρούσαν οι συναντήσεις και αποδεχόταν τα βιβλία που της «χορηγούνταν» -μεταξύ αυτών το «Henderson the Rain King» του Saul Bellow και το «Σιντάρτα» του Hermann Hesse- κατάφερε όχι μόνο να νιώσει καλύτερα ψυχικά, αλλά και να ξεπεράσει έναν έντονο σωματικό πόνο που την ταλαιπωρούσε για μεγάλο διάστημα.

Η ψυχολογία της έλξης

Ο Dr Alex Jones, διδάσκων στο Βρετανικό Πανεπιστήμιο Swansea, είναι ειδήμων στην «ψυχολογία της έλξης». Έχει υιοθετήσει δε την εξελικτική θεωρία «mating mind hypothesis», σύμφωνα με την οποία η ανθρώπινη ευφυία εξελίχθηκε λόγω της δυνατότητας επιλογής συντρόφου. Με τα δικά του λόγια «τα θηλυκά ανακάλυψαν ότι η ευφυία ήταν ένα θελκτικό χαρακτηριστικό στους συντρόφους τους, οπότε στη διάρκεια των αιώνων, η επιλογή ευφυών συντρόφων μας έκανε πιο ευφυείς ως είδος καθώς τα παιδιά μας κληρονόμησαν αυτή την τάση» και πάει λέγοντας.

Δεν ξέρω τι λέει ο Dr Jones, πάντως οι στρέιτ γυναίκες της Βρετανίας την έχουν πατήσει αν αναζητούν έξυπνο και κυρίως διαβαστερό αγόρι μια και πρόσφατα επίσημα στοιχεία, δείχνουν ότι ενώ το 66% των γυναικών διάβασαν ή άκουσαν έστω ένα βιβλίο τον προηγούμενο χρόνο, το ποσοστό στους άντρες δεν ξεπερνά το 53%, με ένα 40% επί του συνολικού πληθυσμού να μην έχει διαβάσει/ακούσει ούτε μισό βιβλίο. Επιπλέον, από το ποσοστό που διαβάζει οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να διαβάσουν λογοτεχνία (63%) από ό,τι οι άντρες (46%).

«Οι στρέιτ άντρες διαβάζουν όλο και λιγότερη λογοτεχνία» συνηγορούσε το περιοδικό Dazed τον Ιούλιο του 2024 και η ιστοσελίδα του γέμισε με σχόλια ανδρών που είτε διαμαρτύρονταν εντόνως είτε επέρριπταν ευθύνες στην αγορά ότι τάχα δεν ενδιαφέρεται να τους παρέχει τα βιβλία που θα τους άρεσε να διαβάζουν. Ας μην ξεχάσουμε και την ανάρτηση του -δεν ξέρω καν πώς να τον χαρακτηρίσω- Andrew Tate στο Χ (με 10,8 εκατ. ακολούθους) ότι «το διάβασμα είναι για τους αποτυχημένους που φοβούνται να μάθουν από τη ζωή» και ότι «Τα βιβλία είναι χαμένος χρόνος. Η εκπαίδευση είναι για τους δειλούς» και άλλα παρόμοια.

 «Hot dudes reading»

Παρόλα αυτά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βρίθουν από φωτογραφίες ωραίων και μοιραίων διάσημων και μη, που διαβάζουν σε άβολη ή βολική στάση, στη στάση του μετρό, όρθιοι, κουρνιασμένοι, στο βουνό, στη θάλασσα, στο πάτωμα, ανάποδα, με τα πόδια πάνω και τα χέρια κάτω, όλα τα έχουμε δει (και ίσως να τα έχουμε κάνει). Ρίξτε μια ματιά στο @hotdudesreading στο Instagram (έχει πάνω από 1 εκατομμύριο ακολούθους – μαζί με μένα), ή στο πιο σοφιστικέ @women.reading στο ίδιο μέσο και θα καταλάβετε τι εννοώ.

Μάλιστα, πρόσφατη έρευνα της εφαρμογής για ραντεβού Tinder, αποκαλύπτει ότι το εισαχθέν μόλις το 2024 κριτήριο «book boyfriend» στα βιογραφικά των υποψηφίων, σημείωσε αλματώδη αύξηση στις επιλογές σε ποσοστό από 58% το 2024, σε 77% τον Ιανουάριο του 2025. Αντίστοιχα, τα στοιχεία δείχνουν ότι η αναφορά «διαβάζω» στα προφίλ των χρηστών αυξήθηκε κατά 16%.

Αντίστοιχα, έρευνα που διενέργησε το 2023 η αμερικάνικη εταιρεία Change Research με τίτλο «Young Women Are More Liberal Than Young Men» έδειξε ότι το διάβασμα είναι το πρώτο green flag στην επιλογή συντρόφου. Στις στρέιτ γυναίκες 18-34 το ποσοστό φτάνει το 95% και στους ίδιας ηλικίας επίσης στρέιτ άντρες, το 91%. Δεύτερο κριτήριο στη λίστα και για τα δύο φύλα, το αν διενεργούν έρευνα πριν προχωρήσουν σε μια αγορά (!) και τρίτο για τις γυναίκες, αν υποστηρίζουν το Black Lives Matter και για τους άντρες, η ωραία εξωτερική εμφάνιση, εκτός ψηφιακού σύμπαντος.

Αυτά στο εξωτερικό. Στα δικά μας, σύμφωνα με την έρευνα του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) «Αναγνώσεις, αναγνώστες και αναγνώστριες: Το βιβλίο και το κοινό του στην Ελλάδα» (2022), στο ερώτημα γιατί διαβάζει κάποιος/α, το 86% των γυναικών απαντά «γιατί χαίρομαι να απολαμβάνω την τέχνη του λόγου» και το 82% «για να ξεφεύγω από την καθημερινότητα, για ψυχαγωγία, για να ξεχνιέμαι». Στους άντρες, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 71% και 70%, ενώ η πρώτη επιλογή τους είναι «διαβάζω αναζητώντας γνώσεις ή πληροφορίες για διάφορα θέματα».

Δεν ξέρω πόσο βοηθητικό είναι αυτό το εύρημα, σε σχέση με τις ερωτικές προτιμήσεις Ελλήνων και Ελληνίδων, όμως το σίγουρο είναι ότι η πλάστιγγα γέρνει προς τις γυναίκες (οι έρευνες δυστυχώς δεν περιλαμβάνουν τα υπόλοιπα φύλα) καθότι, σύμφωνα με τον ΟΣΔΕΛ, «φαίνεται πως οι άνδρες δεν απολαμβάνουν εξίσου με τις γυναίκες την τέχνη του λόγου ούτε επιζητούν στον ίδιο βαθμό να ψυχαγωγηθούν μέσω ενός βιβλίου ξεφεύγοντας από την καθημερινότητα». Άρα, -ερωτώ εγώ- δεν θα κάτσουν να σκάσουν αν η μέλλουσα σύντροφός τους προτιμά να διαβάζει Ροθ από τσελεμεντέδες; Τι να πω, οι γυναίκες, ας κανονίσουμε την πορεία μας.

«Η ανάγνωση πάντα είναι σέξι αρκεί το βιβλίο να είναι ερωτεύσιμο»

Τέλος πάντων. Να το ελαφρύνουμε λίγο, όμως. Άλλωστε το ρεπορτάζ αυτό έναν στόχο είχε εξαρχής: να διερευνήσει νέα και διασκεδαστικά κίνητρα προς όφελος της φιλαναγνωσίας. Οπότε συνεχίστε το διάβασμα και υπόσχομαι ότι δεν θα παραθέσω άλλες έρευνες και στοιχεία.

Τούτων γραφέντων και λαμβάνοντας (σοβαρά) υπόψη τη διάσημη ρήση του εμβληματικού Αμερικανού σκηνοθέτη και συγγραφέα John Waters «We need to make books cool again. If you go home with somebody and they don’t have books, don’t fuck them» (δεν μεταφράζω), πάμε παρακάτω.

Τι συμβαίνει λοιπόν, είναι πράγματι το διάβασμα σέξι; Θα επιλέγαμε ποτέ να κάνουμε σχέση με έναν άνθρωπο που δεν έχει ανοίξει ποτέ βιβλίο στη ζωή του κι ας είχε όλα τα καλά του κόσμου; Θα χρησιμοποιούσαμε το βιβλίο ως «όπλο» για φλερτ; Θα γινόμασταν «Πυγμαλίωνες» για το αντικείμενο του πόθου μας και τέλος, θα χωρίζαμε ποτέ λόγω …αναγνωστικών διαφωνιών;

Ιδού τι μας απάντησαν τρεις άνθρωποι από διαφορετικούς χώρους, οι οποίοι όμως μοιράζονται το ίδιο πάθος: το διάβασμα.

Αναστασία Πέτρου

• Το διάβασμα πάντα είναι σέξι, αρκεί το βιβλίο να είναι ερωτεύσιμο.
• Αν θεωρήσουμε ότι το φλερτ τέχνη, τότε σίγουρα στο manual υπάρχει και η συζήτηση γύρω από κάποιο βιβλίο. Ακόμη και τη στιγμή που σκέφτεται κανείς να μετατρέψει ένα βιβλίο σε φονικό όπλο στο πεδίο μιας ερωτική μάχης, η συνέχεια θα βρίσκεται καλά κρυμμένη σε κάποιο νουάρ. Δεν είχα ποτέ κάποιον σύντροφο που δεν διάβαζε σύντροφο, άρα ναι θα τον χώριζα… εκτός αν δεχόταν την παρουσία κάποιου metamour. Δηλαδή ο χωρισμός είναι σίγουρος!
• Κατά την άποψή μου το ζήτημα είναι αν όταν διαβάζει κανείς ένα βιβλίο περιμένει να ανακαλύψει τον εαυτό του και να έρθει σε αναγκαστική συμφωνία ή ασυμφωνία με τον / τους ήρωες, ως παθητικός καταναλωτής μιας κυρίαρχης εστέτ, καλύπτοντας έστω και παροδικά το υπαρξιακό του κενό. Αλλά αν ισχύει κάτι τέτοιο τότε τι συμβαίνει στην πραγματική ζωή που βιώνει;
• Οι αναγνωστικές διαφωνίες πυροδοτούν το πάθος και μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλό προσωπικής και συντροφικής εξέλιξης. Εξάλλου, ο πνευματικός έρωτας των Σιμόν Ντε Μποβουάρ και ο Ζαν Πολ Σαρτρ σημάδευσε και συνεχίζει να εμπνέει αρκετές φοιτητικές γενιές, ακόμη και όταν δημιουργούνται πολυσυντροφικές μορφές σχέσεων. Οπότε, σε αυτή την περίπτωση, όχι δεν βλέπω λόγο χωρισμού!

Η Αναστασία Πέτρου έχει σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες και εργάζεται σε φορέα του δημοσίου.

Αλέξης Σταμάτης

• Ας ξεκινήσουμε από κάτι απλό που όμως αποδεικνύεται διαρκώς πολύπλοκο: ναι, η ανάγνωση είναι σέξι. Όχι, δεν είναι προφανώς σέξι. Δεν ανήκει στον χώρο των σωματικών σημάνσεων του σέξι. Είναι σέξι όπως είναι σέξι ένας άνθρωπος που κάθεται μόνος του σε τραπέζι καφέ, δεν κοιτάζει το κινητό του, έχει δίπλα ένα βιβλίο και το διαβάζει. Δηλαδή δεν το φωτογραφίζει, δεν το κρατάει για το βλέμμα του απέναντι τραπεζιού, δεν έχει βάλει έναν φανταχτερό σελιδοδείκτη για να δείξει ότι βρίσκεται στη μέση, ενώ στην πραγματικότητα είναι ακόμα στον πρόλογο. Το διαβάζει. Δηλαδή χάνεται. Και ένας άνθρωπος που χάνεται -όχι από εσένα, αλλά από τον εαυτό του- είναι βαθιά ερωτικός. Ίσως γιατί δεν σε κοιτάζει. Κι εσύ, ακριβώς αυτό, θέλεις να σε κοιτάξει.
• Στην αρχή, όχι απαραίτητα. Δεν θα με απέτρεπε μια σύντροφος που δεν διαβάζει. Η έλξη έχει άλλες ταχύτητες. Μπορεί να ερωτευτείς το βλέμμα, το γέλιο, τον τρόπο που ακουμπάει το ποτήρι στο τραπέζι. Δεν έχεις ακόμα φτάσει στη βιβλιοθήκη του. Δεν σε νοιάζει αν έχει βιβλιοθήκη καν. Αλλά με τον καιρό, όταν προσπαθείς να μοιραστείς κάτι που σε άγγιξε -μια πρόταση, μια ιστορία, μια σελίδα που σε κράτησε ξύπνιο- και ο άλλος απαντά με βλέμμα κενό, όχι εχθρικό, αλλά αδιάφορο, κάτι αρχίζει να ραγίζει. Όχι επειδή είναι «λίγος» ή «ανύπαρκτος», αλλά επειδή η γλώσσα που μιλάς -αυτή η βαθύτερη, υπόγεια γλώσσα που διαμορφώνεται μέσα απ’ τα βιβλία- δεν βρίσκει καν σημείο να κουμπώσει. Και τότε αρχίζει η πιο ύπουλη μορφή μοναξιάς: αυτή που συμβαίνει μέσα στη σχέση. Όχι όταν λείπει ο άλλος, αλλά όταν είναι παρών και δεν μπορείς να του πεις αυτό που έχει πραγματικά σημασία για σένα. Κι αν αυτό συνεχιστεί, κάποια στιγμή σε αποτρέπει. Όχι γιατί το θέλεις. Αλλά γιατί δεν μπορείς αλλιώς.
• Το πρόβλημα με τον ρόλο του Πυγμαλίωνα είναι ότι -ακόμα κι αν πιάσει- δημιουργεί μια σχέση εξάρτησης, όχι ισότητας. Κι αυτό, στον έρωτα, είναι πρόβλημα. Η ανάγνωση δεν μαθαίνεται επειδή πρέπει, ούτε επειδή ο άλλος το θέλει για σένα. Μαθαίνεται όταν ο άλλος τη δει να σε διαπερνά, να σε αλλάζει, να σε ταρακουνά. Και τότε, αν θελήσει, θα πλησιάσει. Από μόνος του. Όχι επειδή του είπες, αλλά επειδή τον προσκάλεσες χωρίς να το επιδιώξεις. Το να προσπαθήσεις να “μάθεις” κάποιον να διαβάζει, επειδή τον αγαπάς, μοιάζει με το να προσπαθείς να του εμφυτεύσεις συνείδηση. Δεν είναι δικό σου το παιχνίδι. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να αφήσεις ανοιχτό ένα βιβλίο στο τραπέζι, χωρίς βλέμμα επίμονης προσμονής. Αν το ανοίξει -αν θέλει να το ανοίξει- τότε ίσως έχεις βρει κάτι σπάνιο: κάποιον που σε αγαπά ακριβώς επειδή δεν τον ανάγκασες να σε μοιάσει.

Ο Αλέξης Σταμάτης είναι συγγραφέας. Το τελευταίο βιβλίο του «Το παιδί και ο Άγγελος», κυκλοφόρησε μόλις από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Λαρίσα Βέργου

• Είναι η ανάγνωση σέξι; Πολύ! Πάντα θα μου κινήσει την περιέργεια κάποιος που διαβάζει και φυσικά ανάλογα με το ποιο είναι το ενδιαφέρον του θα μπορούσα να ανοίξω συζήτηση ή όχι. Καταλαβαίνεις πολλά για το ποιόν και τον χαρακτήρα του άλλου μόνο και μόνο από το περιεχόμενο της βιβλιοθήκης του, που αλλιώς μπορεί να σου έπαιρνε πολύ χρόνο να συνειδητοποιήσεις τυχόν ασυμβατότητες ή κόκκινες γραμμές.
• Φυσικά θα φλέρταρα με «όπλο» ένα βιβλίο. Δεν νομίζω ότι θα το έκανα εσκεμμένα, αλλά εάν προέκυπτε, είναι μια πολύ καλή αρχή για να ανοίξεις συζήτηση. Σε πολύ λίγο χρόνο ψυχανεμίζεσαι τι συγκινεί τον άνθρωπο που έχεις απέναντι σου.
• Ένα σπίτι το οποίο δεν έχει βιβλιοθήκη για εμένα είναι σίγουρα σημάδι για προσωρινή σχέση ή και καθόλου σχέση. Μοναδική εξαίρεση πλέον, αν ο άλλος έχει περάσει στην ηλεκτρονική ανάγνωση τύπου Kindle η απολαμβάνει τα Audio Books. Αν και για εμένα τίποτα δεν συγκρίνεται με το να κρατάς ένα βιβλίο. Εδώ σημειώνω ότι καλό είναι να επισκεπτόμαστε πολύ νωρίς τον χώρο του άλλου. Είναι σημαντικό πριν προχωρήσεις μια σχέση. Άνθρωπος που δεν σου δείχνει τον χώρο του και τις συνήθειες του, συνήθως κρύβει πράγματα.
• Δεν θα αναλάμβανα χρέη «Πυγμαλίωνα» για το αντικείμενο του πόθου Γιατί εξ’ αρχής δύσκολα θα αποτελούσε αντικείμενο του πόθου μου.

Η Λαρίσα Βέργου είναι ηθοποιός. Έχει δουλέψει στην οργάνωση και διεξαγωγή πολιτιστικών εκδηλώσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως στο Διεθνές Φεστιβάλ Συγγραφέων της Πράγας.