Μόνο ένα θαύμα – ένα μυθιστόρημα αφύπνισης (γράφει ο Μάρκος Κρητικός)

γράφει ο Μάρκος Κρητικός

Ο  στιχουργός Γιώργος Πολυμενάκος, μετά την αξιόλογη συλλογή διηγημάτων του, Ιστορίες από την άλλη όχθη (Απόπειρα, 2019), έκανε δυναμική είσοδο  στον χώρο της  μεγάλης φόρμας  με το  Σημείο εξόδου ένα (Απόπειρα, 2021) που επιλέχθηκε ως ένα από τα δέκα καλύτερα μυθιστορήματα εκείνης της χρονιάς στα λογοτεχνικά βραβεία του περιοδικού, Ο Αναγνώστης. Είχαμε γράψει τότε, μεταξύ άλλων: «Το στοιχείο που κάνει το βιβλίο να ξεχωρίζει είναι η εξαιρετική αποτύπωση μιας  ζοφερής “οργουελικής” ατμόσφαιρας που εγκλωβίζει τον αναγνώστη αλλά κυρίως τον αφυπνίζει στη σκέψη ότι η σύγχρονη πραγματικότητα, κάνει μια δυστοπία να φαντάζει  ως μια πολύ πιο πιθανή εκδοχή του μέλλοντος σε σχέση με το  πρόσφατο παρελθόν». Αποτέλεσε το πρώτο μέρος της Τριλογίας των φάρων μιας σειράς σκληρών ιστοριών με κοινή θεματική την αδήριτη ανάγκη του ανθρώπου για επιβίωση, στις αντίξοες συνθήκες μιας δυστοπικής κοινωνίας.

Το αυτοτελές μυθιστόρημα Μόνο ένα θαύμα είναι το τρίτο μέρος της τριλογίας – είχε προηγηθεί το Σκοτεινό φως (Γραφή, 2023).  Διαδραματίζεται σε μια εποχή που η οικολογική καταστροφή έχει επέλθει γιατί «τίποτε δεν έγινε για να αποτραπούν ή να καθυστερήσουν οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που επιδεινώθηκαν εξαιτίας του πολέμου». Οι ακραίες συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών έχουν επιφέρει την εξάντληση των υδάτινων πόρων και τη δραματική μείωση της βιοποικιλότητας. Στο εφιαλτικό περιβάλλον  που αποτυπώνει γλαφυρά ο συγγραφέας, οι Προνομιούχοι και οι Περιττοί συνθέτουν μια κοινωνία δυο τάξεων με ακραίες βιοτικές διαφορές.

Οι Περιττοί που «θα πεθάνουν από τις κακουχίες πριν προλάβουν να κλείσουν τα πενήντα τους χρόνια» ζουν σε  πρωτόγονη κατάσταση, σε καταυλισμούς κοντά στις κατεστραμμένες πόλεις. Την ημέρα, σε συνθήκες ανυπόφορου καύσωνα ψάχνουν στο υπέδαφος για σβόλους ενός παράξενου γκριζοκίτρινου ορυκτού που αποκαλούν «σόμα» το οποίο ανταλλάσσουν με ελάχιστο νερό και συνθετική τροφή. Τα βράδια κάθονται γύρω απ’ τη φωτιά και «αφηγούνται ιστορίες από τα πολύ παλιά χρόνια τότε που υπήρχαν βροχές και ποτάμια». Οι Προνομιούχοι ζουν κλεισμένοι στις Νέες πόλεις που κατασκευάστηκαν μετά τον μεγάλο πόλεμο και δεν γνωρίζουν τίποτα για τους Περιττούς. Με τη βοήθεια προηγμένης τεχνολογίας έχουν επάρκεια των βασικών αγαθών. Τις τύχες των Περιττών και των Προνομιούχων καθορίζει ο Κυβερνήτης που μαζί με τα μέλη μιας ολιγάριθμης ελίτ  ζουν στην υπόγεια Πρωτεύουσα και έχουν απορροφήσει και τους τελευταίους διαθέσιμους πόρους στην εφαρμογή μιας πολυδάπανης τεχνολογίας που υπόσχεται την εξάλειψη των γηρατειών.  Πρωταγωνιστές της ιστορίας, μια νεαρή Περιττή που μάχεται σκληρά για την επιβίωσή της και ένας Προνομιούχος που ζει εξόριστος, ως ύποπτος ανυπακοής, σε έναν υπόγειο φάρο, μέρος ενός δικτύου φάρων με σκοπό την εποπτεία  και αστυνόμευση των Περιττών. Αν και η επιφάνεια του εδάφους είναι το απροσπέλαστο σύνορο που τους χωρίζει θα καταφέρουν να συναντηθούν και να χαράξουν μια κοινή πορεία λύτρωσης.

Τι είναι τελικά το μυθιστόρημα, Μόνο ένα θαύμα; Επιστημονική φαντασία ή κοινωνικοπολιτική αλληγορία; Μετα-αποκαλυπτική περιπέτεια, ή θρίλερ επιβίωσης; Ή μήπως ένα κοινωνικό αφήγημα για τη δύναμη των ανθρώπινων σχέσεων;  Είναι όλα αυτά ταυτόχρονα, γιατί πρόκειται για ένα πρισματικό μυθιστόρημα που συνδυάζει αρμονικά νόρμες, κώδικες και χαρακτηριστικά πολλών λογοτεχνικών ειδών. Με εναλλαγές πρωτοπρόσωπης ημερολογιακής καταγραφής και τριτοπρόσωπης αφήγησης σκέψεων και στιγμιότυπων, και μετακινήσεις στον μυθιστορηματικό χρόνο, ο συγγραφέας επιτυγχάνει υψηλή ένταση και γρήγορο ρυθμό ενώ αποδίδει επιδέξια την  ψυχοσύσταση των εγκλωβισμένων πρωταγωνιστών, σε μια πορεία που μοιάζει προδιαγεγραμμένη, μέσα  από τη δύναμη των ακραίων αντιθέσεων που βιώνουν στο κλειστοφοβικό περιβάλλον μιας αόριστης, αλλά διαρκώς επικείμενης καταδίκης. Μια δυνατή ιστορία αφύπνισης η οποία μεγεθύνει και δραματοποιεί τις επιπτώσεις  τις περιβαλλοντικής  κρίσης που είναι ήδη ορατές, μια κραυγή αγωνίας για να αντιμετωπίσουμε δραστικά το πρόβλημα –όσο υπάρχει ακόμα χρόνος– ώστε, να μην χρειαστεί ποτέ να κυνηγάμε χίμαιρες, σε έναν κόσμο που δεν θα μπορούμε να ζήσουμε.

Γιώργος Πολυμενάκος,Μόνο ένα θαύμα,Γραφή