Μετάφραση: Γιάννης Γρηγορίου (*)
H Anne Carson, μια από τις κορυφαίες σύγχρονες αγγλόφωνες ποιήτριες και μεταφράστριες από τα αρχαία ελληνικά, συζητά με τον Peter Constantine για το λογοτεχνικό της έργο και για το πώς προσεγγίζει την αρχαία ελληνική γραμματεία.
Peter Constantine: Ως μεταφραστής από τα αρχαία ελληνικά ο ίδιος, θα ήθελα πρώτα απ’ όλα να σε ρωτήσω σε τι βαθμό αισθάνεσαι ότι τα αρχαία κείμενα έχουν επηρεάσει το συγγραφικό σου έργο.
Anne Carson: Τα αρχαία κείμενα αποτελούν για εμένα διαρκή πηγή αναζωογόνησης, διότι είναι διαρκή πηγή προβλημάτων. Και τα προβλήματα ενεργοποιούν μέσα μου τη δέσμευση. Είναι εύκολο να αναισθητοποιηθούμε απέναντι στα προβλήματα της δικής μας γλώσσας, τα οποία δεν είναι λιγότερο πραγματικά, όμως γλιστρούν κάτω από την επιφάνεια της συνήθειας. Όταν μεταφράζουμε, όλα αυτά τα προβλήματα ανεβαίνουν στην επιφάνεια με πολλές διαφορετικές μορφές. Για παράδειγμα, η εικαστικός Jenny Holzer πριν κάποιο καιρό χάραξε πάνω σε πέτρα στίχους της Σαπφούς (μεταφρασμένους στα αγγλικά) σε ένα πάρκο στο Όσλο. Χρησιμοποίησε τις δικές μου μεταφράσεις, οπότε με ρώτησε ποιους στίχους να επιλέξει και πώς να τοποθετήσει το κείμενο πάνω στους βράχους, κάτι που με έκανε να δω με διαφορετικό μάτι αυτά τα κείμενα και την εμπειρία της ανάγνωσης. Όταν έγραψα ένα βιβλίο για τον Σιμωνίδη τον Κείο πριν από μερικά χρόνια, επισήμανα ότι ως ποιητής ήταν υποχρεωμένος να λαμβάνει υπόψη του τους περιορισμούς της πέτρας πάνω στην οποία θα χαρασσόταν το κάθε ποίημά του, ήταν υποχρεωμένος να σκεφτεί τον χώρο, την επιφάνεια και την οικονομία με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Όλα αυτά ήταν περισσότερο θεωρητικά για εμένα εκείνη την περίοδο, όμως πήραν σάρκα και οστά στο Όσλο! Είναι επίσης αλήθεια ότι γενικά μου αρέσουν οι περιορισμοί, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία.
PC: Σε κάποια από τα έργα σου, ιδιαίτερα στο NOX, δίνεις μεγάλο βάρος στο οπτικό στοιχείο, στη διάταξη των στίχων στη σελίδα. Θα έλεγες ότι η αρχαία ποίηση που έφτασε σ’ εμάς τόσο ως κείμενα όσο και ως αντικείμενα υπήρξε σημείο εκκίνησης για εσένα;
AC: Από την αρχή σημείο εκκίνησης για εμένα ήταν το σχέδιο και η ζωγραφική. Είχα ελάχιστο ενδιαφέρον για τη συγγραφή όταν ήμουν παιδί, όμως όλη την ώρα ζωγράφιζα. Απ’ ό,τι φαίνεται, ακόμα προσεγγίζω τη συγγραφή ως μια πολύ περίπλοκη, γεμάτη κανόνες μορφή ζωγραφικής. Όταν ανακάλυψα τη Σαπφώ στην ηλικία των δεκαπέντε, η υλικότητα της αρχαίας ποίησης –η οποία έφτασε σ’ εμάς μέσω της μυστηριακότητας των θραυσμάτων– ταίριαξε εύκολα με αυτή την αισθητική. Από την πρώτη φορά που τα αντίκρισα, τα ελληνικά γράμματα έμοιαζαν με υπέροχα σχέδια.
PC: Ένα από τα πράγματα που με συναρπάζουν στο βιβλίο σου The Economy of the Unlost, στο οποίο αντιπαραθέτεις τον Paul Celan με τον Σιμωνίδη τον Κείο, είναι ο τρόπος που προσεγγίζεις τις δύο μητρικές μου γλώσσες, τα γερμανικά και τα ελληνικά, καθώς αρπάζεις τις λέξεις και φτάνεις μέχρι τα βαθύτερα στρώματα των εννοιών τους. Θα έλεγες ότι προσεγγίζεις τις αγγλικές λέξεις με τον ίδιο τρόπο;
AC: Ναι, όταν αυτό είναι εφικτό. Ο [Robert] Currie μού έκανε δώρο το Oxford English Dictionary στην πλήρη του μορφή των είκοσι τόμων. Αυτό τον καιρό δουλεύω πάνω σε ένα εικαστικό έργο το οποίο μου επιτρέπει να πηδώ από λήμμα σε λήμμα. Παρά τις όποιες προκαταλήψεις χαρακτηρίζουν την εν λόγω έκδοση του Oxford English Dictionary από τον 16ο αιώνα, βρίσκω σε αυτή πολλά χρήσιμα στρώματα εννοιών!
PC: Το έργο στο οποίο αναφέρεσαι ακούγεται συναρπαστικό. Μπορείς να μας πεις περισσότερα;
AC: Μπορώ να περιγράψω τους κανόνες που διέπουν το έργο, αν και πιθανόν θα σας φανούν δυσνόητοι. Το ξεκίνησα σε μια περίοδο που είχα απογοητευτεί από αυτά που έγραφα, είχα βαρεθεί να είμαι συγγραφέας. Ο Currie μού χάρισε ένα μικρό μπλοκ ζωγραφικής, όμως δεν ήξερα τι να ζωγραφίσω. Κοίταξα τη λέξη void (κενό) στο Oxford English Dictionary και στα παραδείγματα βρήκα μια πρόταση που μου άρεσε: «μικροί κόκκοι καλαμποκιού στις κενές και άδειες θέσεις των μεγάλων φασολιών». Επέστρεψα στην αυλή μου για να βρω κάτι σχετικό με την εν λόγω πρόταση να ζωγραφίσω (δεν είμαι πολύ καλή σε αυτό) και βρήκα τρία πράσινα φασόλια, οπότε ζωγράφισα στο μικρό μου μπλοκ τρία φασόλια και πρόσθεσα από κάτω τους ως λεζάντα την πρόταση από το λεξικό. Μετά επέστρεψα στο Oxford English Dictionary και κοίταξα τη λέξη beans (φασόλια). Βρήκα μια πρόταση που μου άρεσε κ.ο.κ. –η διαδικασία επαναλαμβάνεται σε κάθε σελίδα και με οδηγεί από σχέδιο σε σχέδιο και από πρόταση/λέξη σε πρόταση/λέξη.
PC: Στην Ελλάδα τείνουμε να θεωρούμε ότι η γλώσσα μας έχει μια συνέχεια μέσα στους αιώνες, κάτι που καταπώς φαίνεται μας κάνει ιδιαίτερα ευαίσθητους με τις ετυμολογίες των λέξεων. Με ποιους τρόπους έχουν επηρεάσει το έργο σου ως ποιήτρια και μεταφράστρια οι ιστορίες των λέξεων;
AC: Η ετυμολογία είναι το σημείο από το οποίο ξεκινώ την οποιαδήποτε έρευνα. Η ιστορία του πώς μια λέξη άρχισε να σημαίνει αυτό που σημαίνει αποτελεί το σημείο εισόδου μου σε αυτή.
PC: Έχεις μεταφραστεί εκτενώς στα νέα ελληνικά, φαίνεται ότι είναι μια γλώσσα που ταιριάζει στην ποίησή σου. Όταν ταξίδεψες για πρώτη φορά στην Ελλάδα, αισθάνθηκες κάποια ιδιαίτερη σύνδεση;
AC: Έχουν μείνει μόνο φαντάσματα πια.
(*) Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό World Literature Today, τχ. 88, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2014, σσ. 36-37.
