της Μαρίζας Ντεκάστρο
Η Εύη Πίνη αρχαιολόγος, υπεύθυνη εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο ΥΠΠΟΑ, συγγραφέας πολλών αρχαιογνωστικών βιβλίων για παιδιά είναι έμφυτη παιδαγωγός. Ξέρει πώς να διηγείται ιστορίες για περασμένες εποχές χωρίς να πλατειάζει και να τις βαραίνει με περιττά.
Το τελευταίο της βιβλίο διαδραματίζεται στην Ελλάδα των αρχών του 19ου αιώνα πριν την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Η Κυρά της Ελευσίνας και άλλες ιστορίες έχει θέμα την αρπαγή αρχαίων θησαυρών (του αγάλματος της Δήμητρας από την Ελευσίνα, της Αφροδίτης της Μήλου, την λιγότερο γνωστή των γλυπτών του ναού της Αφαίας στην Αίγινα). Αφετηρία της είναι οι πηγές (όπως το εργο Ξένοι Περιηγητές στην Ελλάδα του Κυριάκου Σιμόπουλου) απ’ όπου αντλεί στοιχεία τα οποία χρησιμοποιεί για να συνθέσει αυτοτελείς ιστορίες που συνδυάζουν το πραγματικό γεγονός με την μυθοπλαστική φαντασία. Ντύνει τα γεγονότα και δημιουργεί αληθοφανείς φανταστικούς χώρους στους οποίους κυκλοφορούν, κοντά στα ιστορικά πρόσωπα, δευτεραγωνιστές οι οποίοι σκιαγραφούν με την παρουσία/δράση τους το περιβάλλον της εποχής. Και πάντοτε σε μια γλώσσα στρωτή και όμορφη με περιγραφές ουσίας και εκφράσεις από το τότε.
Στο παράρτημα του βιβλίου, με τίτλο Από την μυθοπλασία στην πραγματικότητα, δίνει στον αναγνώστη να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο συνέγραψε: στοιχεία για τα κλαπέντα, τα πρόσωπα που πήραν μέρος, τα βοηθητικά πρόσωπα που υποστηρίζουν την πλοκή.
Τι καλύτερο ανάγνωσμα για τα ζητήματα αρχαιοκαπηλίας τα οποία εμφανίζονται στα σχολικά βιβλία και συχνά στην επικαιρότητα!
*****
Σκέφτομαι ότι την επικαιρότητα, ή μάλλον γεγονότα των πρόσφατων χρόνων, που επίσης καταγράφονται ως ιστορικά, μπορούμε να τα προσεγγίσουμε χωρίς να προτείνουμε ιστορικό βιβλίο στους νεαρούς αναγνώστες, αλλά να τους οδηγήσουμε στην Ιστορία από άλλο δρόμο, από το σήμερα προς το παρελθόν. Γίνεται, αρκεί να επιχειρήσουμε ένα άλμα που θα μας απομακρύνει περιστασιακά από την αυστηρή ιστορική ακρίβεια, θα μας στείλει όμως να κολυμπήσουμε στο πέλαγος της λογοτεχνίας όπου θα βρούμε τις ιστορικές ρίζες τους. Άλλωστε, δεν είναι καινούργιο ότι η Ιστορία μπλέκεται συστηματικά στα πόδια της μυθοπλασίας και ότι τα ιστορικά μυθιστορήματα θεωρούνται συχνά μέσον για να μιλήσουμε για ιστορικά θέματα.
Οι εθελούσιες ή επιβεβλημένες από τις συνθήκες μετακινήσεις πληθυσμών (πολεμικές συρράξεις, φτώχεια, κλιματική αλλαγή, μετανάστευση, κ.ά.), και βεβαίως τα προσφυγικά κύματα, συγκροτούν ένα από τα ιστορικά γεγονότα της εποχής μας.
Τη δεκαετία της έξαρσης του προσφυγικού διαβάσαμε πολλά βιβλία για παιδιά και νέους που πρόβαλαν το θέμα. [Εντελώς ενδεικτικά ξαναθυμίζω κάποια πολύ γνωστά εικονογραφημένα βιβλία, όπως Το ταξίδι της Φρ. Σάννα (Πατάκης), Μελάκ μόνος, της Α. Πιπίνη (Καλειδοσκόπιο), Η βαλίτσα του Κ. Ν. Μπαλλεστέρος (Διόπτρα), Ο Ακίμ τρέχει του Κλ. Ντυμπουά (Επόμενος Σταθμός), το γκράφικ νόβελ Πρόσφυγες, των Ο. Κόλφερ/ Α. Ντόνκιν (Πατάκης)].
Με την λογική λοιπόν ότι η Ιστορία δεν αφορά αποκλειστικά τα παλιά και ότι και εμείς ως ιστορικά υποκείμενα τη γράφουμε καθημερινά, τέτοια βιβλία απηχούν ιστορικά ζητήματα των ημερών μας.
Επέλεξα για την αντίστροφη διαδρομή προς το παρελθόν το εικονογραφημένο βιβλίο Η καρδιά ευχήθηκε (πρωτότυπος τίτλος Wishes) της Βιετναμέζας Muon Thi Van. Όπως καταλαβαίνουμε από το εξώφυλλο (μια βάρκα γεμάτη ανθρώπους στη θάλασσα), διηγείται την ιστορία μιας βιετναμέζικης οικογένειας που αναγκάζεται να εγκαταλείψει την εστία της. Στις πυκνές και φορτισμένες ελάχιστες λέξεις του βιβλίου δεν αναφέρονται οι λόγοι της επείγουσας αναχώρησης. Ο αναγνώστης μπορεί να τις μαντέψει. Στο τέλος μόνο η συγγραφέας αποκαλύπτει στο σημείωμά της ότι όσα γράφει είναι η ιστορία της. Και συμπεραίνω, ότι στην έκτακτη κατάσταση που αντιμετώπισε χρόνια πριν η οικογένειά της, και η οικογένεια στο βιβλίο που διαβάζουμε σήμερα, μόνον ευχές θα ήταν ευπρόσδεκτες για το αίσιο τέλος του δύσκολου και επικίνδυνου ταξιδιού.
Οι καρδιές των πραγμάτων που εμπλέκονται στο αβέβαιο ταξίδι καλούνται να στείλουν στους ταξιδιώτες ευχές ανακουφιστικές.
«Η καρδιά ευχήθηκε… να ήταν πιο δυνατή
η βάρκα ευχήθηκε… να ήταν πιο γερή
ο ήλιος ευχήθηκε… να ήταν λιγότερο καυτός
η θάλασσα ευχήθηκε… να ήταν πιο ήρεμη
το σπίτι ευχήθηκε… να ήταν πιο κοντά,
κι εγώ ευχήθηκα …
να μην χρειάζεται… να εύχομαι πια».
Το βιβλίο εικονογραφείται από την Victo Ngai, Αμερικανίδα με καταγωγή από το Χονγκ Κονγκ. Στο δικό της σημείωμα γράφει ότι η τριτοπρόσωπη αφήγηση, των ουσιαστικών που εύχονται (ήλιος, βάρκα, μονοπάτι, χρόνος…), εκφράζει την παγκόσμια επιθυμία να μη σβήσουν οι ελπίδες των προσφύγων για το δικαίωμα σε ασφαλή ζωή. Ζωγράφισε εικόνες υπό γωνία για να δώσει ένταση, περιβάλλοντα οικεία και καθησυχαστικά και άλλοτε τρομαχτικά, πρόσωπα όπου τα υπερτονισμένα μάτια των ανθρώπων -τα απορημένα του παιδιού και τα ανήσυχα των ενηλίκων- αναβλύζουν συναισθήματα, σώματα που μαρτυρούν προσπάθεια, καταπόνηση, συντριβή ή και την ελπίδα όταν η ομάδα των θαλασσοδαρμένων ατενίζει από μακριά τον προορισμό της. Τα σκοτεινά και μουντά χρώματα αποτυπώνουν την πίεση και την αγωνία, ενώ προς το τέλος του ταξιδιού όταν αναθαρρεύουν οι ταξιδιώτες προσβλέποντας με αισιοδοξία στο μέλλον, ξανοίγουν σε θερμούς πορτοκαλί τόνους.
Μετάφραση: χωρίς να έχω διαβάσει το πρωτότυπο κείμενο, σκέφτομαι πόσο δύσκολο είναι να βρεθούν οι ουσιαστικές απλές λέξεις και ο ρυθμός που το καθιστούν προσβάσιμο στην ελληνική γλώσσα!
Ένα μικρό αριστούργημα!
INFO
Εύη Πίνη, Η κυρά της Ελευσίνας και άλλες ιστορίες, Εικ. Λέλα Στρούτση,Εκδ. Πατάκη, 2024.
Muon Thi Van, Η καρδιά ευχήθηκε,Εικ. Victo Ngai,Μτφρ. Ελένη Κατσαμά,Εκδ. Ίκαρος, 2025.
