επιλέγει η Βαρβάρα Ρούσσου
Ο τίτλος αντλημένος από ένα παλιό τραγούδι με βρήκε αίφνης και μου άρεσε γιατί πρώτον θα αναφερθώ και σε παλαιότερες ποιητικές συλλογές που ίσως και να τις ξεχάσαμε μαζί με συλλογές της χρονιάς που πέρασε και αυτής που διανύουμε. Δεύτερον το «πάμε σαν άλλοτε» είναι επιστροφή χωρίς νοσταλγία στο τότε που η ποίηση αποτελούσε αφορμή για να τεθούν ζητήματα και δημιουργούσε κριτικές και φιλολογικές αντιπαραθέσεις. Τέτοιες, τώρα μάλλον ατονούν σε αντίθεση με τα πεζογραφικά κύματα έντονων συζητήσεων που μας βρίσκουν, καλοκαιριάτικα, μαζί με την πεζογραφική παραγωγή, σε μπαλκόνια, παραλίες και κλιματιζόμενα δωμάτια στο σπίτι ή σε ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα.
Δ. Ι. Αντωνίου, Ποιήματα, Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού Αθήνα 2010
ή Δ. Ι. Αντωνίου, Ποιήματα,εισαγωγή, ανθολόγηση: Μαν. Μαυρολέων Γαβριηλίδης 1998
Η πρόταση αυτή οδηγεί σε δανειστικές βιβλιοθήκες ή παλαιοβιβλιοπωλεία αφού τα ποιήματα του Αντωνίου δεν κυκλοφορούν πλέον. Εάν γνωρίζουμε τον καπετάνιο-ποιητή εμμέσως, από τη σχέση του με το Σεφέρη (βλ. π.χ. το αφιερωμένο στον Αντωνίου ποίημα «Σιρόκο 7, Λεβάντε» ή κάποιες καταγραφές στις Μέρες), έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ανατρέξουμε στα ποιήματά του. Από τους πρώτους ελευθερόστιχους ποιητές στην Ελλάδα (το πρώτο ελευθερόστιχο ποίημα του δημοσιεύεται το 1929 λίγο μετά από το πρώτο ελληνικό ελευθερόστιχο ποίημα του Παπατσώνη), δέχτηκε τη σεφερική επιρροή αλλά διαμόρφωσε τη δική του ποιητική επηρεασμένη και από τα ταξίδια του στους ωκεανούς. Το 1939 εκδίδει την πρώτη συλλογή του με τίτλο Ποιήματα. Αν και ελευθερόστιχος ποιητής διατηρεί τη ρυθμικότητα αλλά -υπό την επιρροή Σεφέρη- επιστρέφει σε ποιήματα σταθερής μορφής κι έτσι τα χάϊκου και τα τάνγκα αποτελούν μεγάλο μέρος της ποιητικής του παραγωγής.
Ακόμη μια αναζήτηση σε εξαντλημένη έκδοση. Η επιστροφή αξίζει τόσο επειδή το βάρος που δόθηκε στο magnum opus του Ταχτσή, Το τρίτο στεφάνι, μετατόπισε το βλέμμα από τα ποιήματά του όσο και γιατί αυτά έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η έκδοση εστιάζεται σε αυτήν ακριβώς την πτυχή της λογοτεχνικής παραγωγής του Ταχτσή ο οποίος μεταξύ 1951-56 είχε δημοσιεύσει με αυτοέκδοση πέντε ποιητικές συλλογές. Από αυτές επέλεξε ο ίδιος το 1972 ποιήματα για το Καφενείο το «Βυζάντιο» κι άλλα ποιήματα. Αυτή η συλλογή αυτούσια αποτελεί το πρώτο μέρος της συγκεντρωτικής έκδοσης. Όσα ποιήματα ο Ταχτσής δεν είχε επιλέξει και συμπεριλάβει στη συλλογή του 1972 απαρτίζουν το δεύτερο μέρος της συγκεντρωτικής. Το επίμετρο του Δ. Παπανικολάου, ιδιαίτερα κατατοπιστικό και ως σύγχρονη ματιά, φωτίζει, μεταξύ άλλων, τη διάσταση ανάμεσα στη δημόσια άρνηση της αξίας των ποιημάτων του από τον ίδιο τον Ταχτσή, και στην πιο ιδιωτική αντίδρασή του στις αρνητικές κριτικές γι΄ αυτά. Παράλληλα, προτείνεται η συνανάγνωση της ποίησής του με το λοιπό έργο του ως «μια συνεχή χειρονομία.»
Μάριος Μαρκίδης, Μετά είκοσι έτη, ύψιλον 1985
Το ποιητικό έργο του Μαρκίδη (1940-2003), τα τελευταία χρόνια στη σκιά, συνδυάζεται με το κριτικό, δοκιμιογραφικό (εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα στα οποία μπορούμε να ανατρέξουμε) και μεταφραστικό και συνοδεύεται από το επιστημονικό (μελέτες στο πεδίο της ψυχιατρικής). Το Μετά είκοσι έτη είναι μια συγκεντρωτική έκδοση που περιλαμβάνει συλλογές του από το 1963 έως το 1984. Αν και δεν περιέχονται οι συλλογές των επόμενων είκοσι ετών και μάλιστα η τελευταία, ωριμότερη, Παρά ταύτα (Νεφέλη 2001) επιστρέφουμε στην περίοδο που μορφώνεται με σταθερά γνωρίσματα η ποίηση του Μαρκίδη. Απλώνεται από τη δεκαετία του ’60 έως το ’80, περνά μέσα από κομβικές ιστορικές αλλαγές που το ποιητικό υποκείμενο με δυσθυμία παρακολουθεί στην καθημερινότητα, κάποτε με ειρωνική διάθεση ή σαρκασμό, ενώ άλλοτε αποκαλύπτει σε τόνο εξομολογητικό τις αγωνίες του, τους έρωτες, χειρίζεται το λυρικό στοιχείο που εναλλάσσεται με τη σκληρή κυριολεξία, διαλέγεται με κείμενα και δημιουργούς, επιστρέφει αναστοχαστικά στο παρελθόν, επιλέγει μια ποικιλία από φόρμες. Η επικέντρωση στις δεκαετίες του ’60 και ’70 παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι αν και από τους συνοδοιπόρους του Μαρκίδη ο Λεοντάρης (γ. 1932) θεωρήθηκε ο πλέον επιδραστικός έως και σήμερα, στοιχεία του Μαρκίδη αντανακλούν σε νεότερες/ους ποιήτρι/ές.
Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου, Σε αβαρές φαλτσέτο. Μουσικές και ιστοριούλες για σφύριγμα, θράκα 2024
Η διακριτή πορεία της Δήμητρας Χριστοδούλου από την πρώτη συλλογή (1974) έως την πρόσφατη, δέκατη έβδομη, τρία χρόνια μετά την Ευγενή ναυσιπλοΐα (2021) [και χωρίς να συμπεριλάβω τα ποιήματα του συλλογικού τόμου 4χ4 (Ρώμη 2022)]. Κατά την άποψή μου το βιβλίο αυτό είναι μια από τις καλύτερες στιγμές της ποιήτριας που, ακόμη μια φορά, καταξιώνει τη θέση της στην σύγχρονη ελληνική ποίηση. Με την επιμονή στον εμβληματικό αριθμό 24 όπως και στα προηγούμενα βιβλία, η συλλογή περιλαμβάνει 48 ποιήματα. Συγκεκριμένες λέξεις, εικόνες, τρόποι επανέρχονται για να ορίσουν έναν ποιητικό χώρο όπου η μορφή φαίνεται καθοριστική καθώς οι μουσικές και οι ιστοριούλες του τίτλου και ο μουσικός όρος φαλτσέτο και το σφύριγμα συνδέονται με τα έμμετρα τραγουδάκια, τις ιστοριούλες-αφηγήσεις, τα σύντομα πεζά της συλλογής. Καθόλου αβαρές το φαλτσέτο αντίθετα επιχειρεί να κρύψει, ενώ ουσιαστικά αποκαλύπτει, το βαρύ συγκινησιακό φορτίο. Ο Θεός, η φύση (άραγε ο σπινοζικός θεός αφού πλήθος μη ανθρώπινων ζώων, ιδίως πουλιών, διατρέχουν τα ποιήματα) και εκεί ο άνθρωπος, στην ατομικότητά του, με το διόλου αβαρές παρελθόν του. Η συλλογή ξεχωρίζει -μακράν- στην έως τώρα ποιητική παραγωγή του τρέχοντος έτους, βιβλίο στο οποίο θα επανέλθω.
Δήμητρα Κατιώνη, ζώα-φυτά, Κέδρος, 2023
Δεν είναι τα ζώα-φυτά οι πρωταγωνιστές αυτής της συλλογής αλλά μαζί με αυτά έννοιες, καταστάσεις και πρόσωπα που εναλλάσσονται σε μια σειρά εικόνων συχνά με απροσδόκητους συνδυασμούς, σε λόγο λιτό καθημερινό εντούτοις προσεκτικά επιλεγμένο, ποιήματα σύντομα με αποφθεγματικότητα αλλά όχι με τη βεβαιότητα τσιτάτων ή το εξυπνακίστικο ύφος ατάκας, αποκαλύπτουν το στοχασμό της ποιήτριας για τον κόσμο. Ζητήματα καίρια (ο θάνατος), η αναζήτηση μιας ελπίδας, η ανθρωπινότητα, η γυναικεία ταυτότητα βρίσκουν νήμα σύνδεσης με τον κόσμο των μη ανθρώπινων ζώων και τίθενται με τρόπο πρωτότυπο που δημιουργεί μια οικειότητα με την/τον αναγνώστρια/στη. Όπως ήδη είχε διαφανεί από την προηγούμενη, δεύτερη, συλλογή της (Τρείς μέρες και ένα τρίτο, θράκα 2016), η Κατιώνη επιλέγει πρωτότυπο θεματικό υπόστρωμα στην ποίησή της αλλά χωρίς η πρωτοτπυπία να είναι αυτοσκοπός με στόχο τον εντυπωσιασμό. Έτσι, η ποιήτρια προχωρεί προς την παγίωση, την ωριμότητα του ύφους της με αξιοπρόσεκτα και ιδιαίτερα δείγματα.
Θεώνη Κοτίνη, με το σώμα, ενύπνιο 2024
Επιστροφή μιας έμπειρης ποιήτριας με ιδιαίτερο αποτύπωμα. Στην έβδομη συλλογή της, τέσσερα χρόνια μετά την προηγούμενη, η απώλεια (ιδίως των γονεϊκών μορφών αλλά και το άδοξο τέλος ερώτων και σχέσεων), η φθορά και ο χρόνος βιώνονται ενσώματα. Όπως αναφέρεται στον τίτλο, έχουν σωματικότητα ό,τι προσλαμβάνουν οι αισθήσεις -εικόνες τόπων και τοπίων-, εμπειρίες, συναισθήματα. Η ποίηση της Κοτίνη με σταθερές αναφορές, όπως και στην προηγούμενη συλλογή, σε τόπους και ιδίως της υπαίθρου, αναζητά να μεταδώσει λεκτικά τον εικαστικό χαρακτήρα της δομώντας εικόνες-πίνακες ταυτόχρονα σε αντίστιξη με τον πνιγηρό αστικό χώρο/κόσμο. Παράλληλα, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη γλώσσα: άλλοτε οικεία, απλή, καθημερινή αποδίδει τα συμβάντα ως αφηγήσεις (ενότητες «Συνήθεις έρωτες», «Ταυτότητες» που τις ξεχωρίζω ιδιαίτερα) μεταφέρει το βιωμένο συναίσθημα άλλοτε η επάνοδος ενός έντονου λυρισμού και τα αλλεπάλληλα σχήματα (κυρίως παρομοιώσεις και υπερβατά) παράγουν δυναμικά ποιήματα που ανακαλούν παλαιότερους ποιητές.
Χλόη Κουτσουμπέλη, Αρχαίος πίθηκος,Πόλις 2024
Ποιήτρια ώριμη η Κουτσουμπέλη καθώς εκδοτικά εμφανίζεται νεότατη το 1984, έχοντας θητεύσει και στον πεζό λόγο και κυρίως έχοντας εντρυφήσει στους ποιητικούς χειρισμούς των μύθων (πρακτική που στο έργο της έχει τύχει ιδιαίτερης μονογραφίας) και στο διάλογο με μυθικά πρόσωπα, παρουσιάζει μια ακόμη συλλογή όπου η έννοια «αρχαίο» απαντά στον τίτλο. Πρόκειται για μια αναγωγή σε απώτερες βιο-μυθολογικές ρίζες μέσω του διαλόγου με μυθικά πρόσωπα με αναγωγή στον αρχετυπικό μύθο αλλά λαμβάνοντας υπόψη τις ποικίλες διαμεσολαβημένες παρουσίες τους στη λογοτεχνία. Συνομιλεί έτσι η Κουτσουμπέλη με ένα ολόκληρο σύμπαν όπου καταθέτει τη δική της επανα-θεώρηση των μύθων. Ταυτόχρονα, κινείται στο οικείο της πεδίο αναφορικά με τρόπους και θεματικές. Τα ποιήματα διαποτίζονται με ιδιαίτερο συναίσθημα ενισχυμένο από τον εξομολογητικό τόνο. Ήδη στο δεύτερο ποίημα της συλλογής «Άνθρωπος» κάνει λόγο για «ανθρωπίδες» αλλά αυτή η ποιητική διερεύνηση της απώτερης ανθρώπινης αρχής και των ιδιοτήτων που μεταλλαγμένες κληροδοτήθηκαν από τους αρχαίους πιθήκους στο σύγχρονο άνθρωπο δεν είναι η αποκλειστική θεματική. Η φθορά και ο χρόνος που την παράγει αλλά και η διαχείριση της απώλειας όπως και η Ιστορία ως αναπόδραστες συνθήκες της ανθρώπινης ύπαρξης απασχολούν την Κουτσουμπέλη σε μια συλλογή που ανοίγει τα χαρτιά της για να επικοινωνήσει με τις/τους αναγνώστριες/ες.
Χάρης Ψαρράς, Gloria in excelsis, Κέδρος 2017
Όπως και στην προηγούμενη συλλογή του Τα όντως όντα (2012) ο Χάρης Ψαρράς επιλέγει να αναμετρηθεί με σημαντικά ερωτήματα για την ύπαρξη. Πέντε χρόνια αργότερα, στη συλλογή του 2017 μεταξύ μεταφυσικού τόνου αλλά χωρίς εξάρσεις και ειρωνικής απόστασης ο Ψαρράς στέκεται στη σχέση ανθρώπου/Αδάμ με το θείο. Η στάση αυτή συνάδει με τις μορφικές επιλογές, τον πυκνό, ακαριαίο λόγο και την κυριαρχία της ρίμας με τρόπο που η οντολογική βάση ή η χροιά μεταφυσικής δεν βαραίνουν τα ποιήματα.
Νεότεροι, βραβευμένοι και άλλα
Δυο νέοι ποιητές παρουσιάζουν ποιητικές συλλογές που, παρά τον πρωτόλειο χαρακτήρα τους, φαίνονται υποσχόμενες: ο Άγγελος Αρόρα (γ. 1995) Στη χαρά παραδομένο το κομμάτι αυτό (Εκάτη 2023) επιλέγει την αμεσότητα, το ρεαλισμό και τη λιτότητα για να καταθέσει την εμπειρία του στον σκληρό σύγχρονο κόσμο. Ο Άγγελος Μαγνήσαλης (γ.2000) στο Πρωτογλώσσα(24 γράμματα) επιχειρεί να σταθεροποιήσει το προσωπικό του ύφος, λιτός και αυτός αλλά με ιδιαίτερη προσοχή στα σχήματα και τους τρόπους άλλοτε άμεσος και απλός άλλοτε με πιο σύνθετες μεταφορές.
Πρώτη εμφάνιση και για την Κατερίνα Γκιουλέκα που αν και απέχει πολύ ηλικιακά από τους δύο παραπάνω ποιητές παρουσιάζει την πρώτη συλλογή της Πλάνης στην πλάνη της (θίνες 2024). Άλλοτε εξομολόγηση άλλοτε αφήγηση και παρατήρηση του χώρου και των προσώπων άλλοτε απόλυτη οικονομία των μέσων άλλοτε ανάπτυξη του λόγου, τα ποιήματα αποτελούν εκτενείς σημειώσεις ενός 24ώρου που ωστόσο κλείνει τις σημειώσεις μιας ολόκληρης ζωής.
Απαραίτητη αναζήτηση: οι δυο βραβευμένες από τον αναγνώστη ποιητικές συλλογές: Μαρία Βαχλιώτη Κάλπη (Μελάνι), Λένα Καλλέργη, Ανήμερο (Ίκαρος). Και αφού πηγαίνουμε με αυτό το σημείωμα ολοταχώς προς τα πίσω επιστρέψτε στον Εμφύλιο της πρώτης ποιήτριας και στο Περισσεύει ένα πλοίο της δεύτερης. Οι τέσσερις αυτές συλλογές δίνουν το στίγμα δυο ξεχωριστών ποιητριών. Η Βαχλιώτη εμφανίστηκε με τη συλλογή Άλλα λόγια και έλαβε το βραβείο αναγνώστη πρωτοεμφανιζόμενης ποιήτριας. Η ποίησή της ιδιαίτερα μελετημένη και σύνθετη, αποτέλεσμα επίπονης διεργασίας πόρρω απέχει από εγκεφαλική ψυχρή κατασκευή αντίθετα το συναίσθημα αν και υπογειωμένο είναι έντονο. Η Καλλέργη μετά τη σύνθετη συλλογή Περισσεύει ένα πλοίο, όπου βασική θεματική υπήρξε η διερεύνηση της γλώσσας, στο Ανήμερο με ήρεμο τρόπο, με λιτά μέσα, χαμηλόφωνο τόνο συνθέτει φαινομενικά απλά και ολιγόστιχα ποιήματα αλλά κατορθώνει να μιλήσει για οικείες, καθημερινές, εμπειρίες που η βίωσή τους ανοίγει την δίοδο σε μεγάλα σύγχρονα ζητήματα.