συνέντευξη στην Αλεξάνδρα Χαΐνη
O Jonathan Coe δεν έχει ανάγκη από συστάσεις. Το κοινό του στην Ελλάδα είναι σταθερά αυξανόμενο και κάθε καινούργια έκδοση βιβλίου του είναι γι αυτούς γιορτή. Φιλοξενούμε σήμερα μια ενδιαφέρουσα, νομίζουμε, συνέντευξη του λίγο μετά την κυκλοφορία στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις του νέου του μυθιστορήματος «Η απόδειξη της αθωότητάς μου» (μετάφραση Άλκηστις Τριμπέρη).
Αγαπητοί αναγνώστες, αγαπητές αναγνώστριες, ο Jonathan Coe:
- Θα ξεκινήσω με την αίσθηση του χιούμορ που σας χαρακτηρίζει. Τη βρίσκω ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα – σχεδόν τόσο όσο τον σαρκασμό και αυτοσαρκασμό σας. Θα σταθώ σε μια φράση που είπατε σε μια συνέντευξη λίγο πριν την παρουσίαση του «Bournville» στο Παρίσι (αν δεν κάνω λάθος): «Προσοχή στον πολιτικό που κάνει αστεία». Τι είναι λοιπόν αυτό το διάσημο βρετανικό χιούμορ και επίσης, πόσο χρήσιμο ή επικίνδυνο θα μπορούσε να είναι το χιούμορ στη λογοτεχνία, στην πολιτική, στη ζωή γενικότερα;
Το χιούμορ για μένα είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής και επομένως θα πρέπει να είναι και αναπόσπαστο μέρος της λογοτεχνίας. Ένα μυθιστόρημα χωρίς χιούμορ είναι ένα περίεργο πράγμα για μένα, ένα ακατανόητο αντικείμενο. Ωστόσο, το μάθημα που πήραμε στη Βρετανία τα τελευταία χρόνια, μέσα από το φλερτ μας με τον Boris Johnson, είναι ότι ο ρόλος του χιούμορ στη δημόσια ζωή είναι περίπλοκος.
Ο Frank Zappa ρώτησε κάποτε «Το χιούμορ ανήκει στη μουσική;» και θα μπορούσαμε εξίσου να ρωτήσουμε «Το χιούμορ ανήκει στην πολιτική;». Η πολιτική πρέπει να αφορά τη διαδικασία εντοπισμού προβλημάτων και την επίλυσή τους. Από την άλλη, χρησιμοποιούμε το χιούμορ (που είναι ανθρώπινη αναγκαιότητα κατά την άποψή μου) για να αντιμετωπίσουμε προβλήματα που δεν μπορούν να λυθούν –τις θεμελιώδεις, δυσεπίλυτες αδυναμίες της ανθρώπινης κατάστασης– και να μετατρέψουμε την ανταπόκρισή μας σε αυτά σε ευχαρίστηση.
Το πιο αναπόφευκτο ανθρώπινο γεγονός από όλα, φυσικά, είναι ότι όλοι θα πεθάνουμε, και γι’ αυτό πάντα με εντυπωσίαζε η παρατήρηση του Umberto Eco ότι τα ανθρώπινα όντα είναι τα μόνα ζώα που γελούν και επίσης τα μόνα που έχουν επίγνωση της θνησιμότητας τους.
- Στα περισσότερα βιβλία σας το μυστήριο είναι στο επίκεντρο, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να διαβαστούν ως κοινωνικές και πολιτικές μελέτες. Θεωρώ ότι «Η απόδειξη της αθωότητάς μου» πάει το πράγμα σε ένα άλλο επίπεδο: Υπάρχει έγκλημα, πολιτική, κοινωνικός σχολιασμός, ποπ κουλτούρα, θέματα ταυτότητας, πανεπιστημιακές ίντριγκες, σκάνδαλα με το NHS – σχεδόν τα πάντα που ακούμε και βλέπουμε στην ειδησεογραφία τελευταία. Και όλα αυτά με έναν απολύτως ισορροπημένο και διασκεδαστικό τρόπο. Μυήστε μας λίγο στο συγγραφικό σας εργαστήρι.
Ναι, αποδείχτηκε ότι κατέληξα να γράψω ένα πολύπλοκο βιβλίο ενώ σχεδίαζα να γράψω ένα απλό, οπότε με αυτή την έννοια το μυθιστόρημα είναι λίγο αποτυχία. Ήθελα να γράψω ένα απλό μυστήριο με φόνο, με πολιτική διάσταση βέβαια, ώστε να προσφέρω στον αναγνώστη αρκετή ευχαρίστηση και λίγη τροφή για σκέψη, αλλά για κάποιο λόγο κατέληξε πιο πολυδιάστατο και μετα-κειμενικό από αυτό. Αρχικά σκόπευα το μυθιστόρημα να μιμηθεί το είδος «cosy crime», κάτι όμως που γρήγορα μου φάνηκε πολύ περιοριστικό, οπότε υιοθέτησα διαφορετικά στυλ (όπως το Dark Academic και Autofiction) για το δεύτερο και το τρίτο μέρος. Έτσι είχα τρία διαφορετικά λογοτεχνικά στυλ ή είδη σε διάλογο μεταξύ τους, με αποτέλεσμα το βιβλίο να γίνει μια έρευνα για την αφήγηση και την εξιστόρηση της αλήθειας, ταυτόχρονα με μια κριτική της πολιτικής κατάστασης.
Νομίζω ότι αυτό ίσως κάνει το μυθιστόρημα να έχει περισσότερη απήχηση από όση θα είχε διαφορετικά, αλλά μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι έγινε ακούσια, χωρίς να αποτελεί μέρος του αρχικού σχεδίου.
- Διαβάζοντας την «Απόδειξη της αθωότητάς μου» (καθώς και μερικά από τα προηγούμενα μυθιστορήματά σας) δεν μπορούσα να σταματήσω να σκέφτομαι τι θα είχε συμβεί εάν ένας Έλληνας συγγραφέας αποφάσιζε να στηλιτέψει τις (πολλές και μερικές φορές ασυγχώρητες) ελλείψεις της χώρας μου. Πώς «ξεφεύγετε» όταν γράφετε για «ευαίσθητα» θέματα -τα υπέρτατα βρετανικά σύμβολα στην πραγματικότητα- όπως τη βασίλισσα ή τη βρετανική αριστοκρατία; Πώς αντιμετωπίζει το βρετανικό κοινό τα σχόλιά σας; Έχετε δεχθεί ποτέ κριτική -για παράδειγμα από τη Δεξιά- για τις πολιτικές σας απόψεις;
Οι Βρετανοί είναι ένας σοφός και πονηρός λαός και συνειδητοποίησαν εδώ και πολύ καιρό ότι ο καλύτερος τρόπος για να εξαλειφθούν οι φωνές που διαφωνούν δεν είναι φιμώνοντας ή απαγορεύοντάς τις (όπως θα μπορούσε να κάνει ένα πιο αυταρχικό καθεστώς), αλλά αγνοώντας ή ακόμη και καλωσορίζοντας τις. Και πάλι, επανερχόμαστε στον ρόλο του χιούμορ στη δημόσια ζωή. Είναι ένα ισχυρό εργαλείο για το πολιτικό κατεστημένο να μπορεί να «πάρει ένα αστείο» ή να γελάσει με τον εαυτό του. Δείχνει ότι είναι δυνατοί και σίγουροι για τον εαυτό τους. Μόνο στις αδύναμες πολιτικές προσωπικότητες δεν αρέσει να γελοιοποιούνται.
Εξάλλου, ο ρόλος του συγγραφέα στη βρετανική κοινωνία δεν θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός: στην καλύτερη περίπτωση, ο συγγραφέας αντιμετωπίζεται ως διασκεδαστής. Οι απόψεις των Βρετανών συγγραφέων για την πολιτική, ή για τη ζωή γενικότερα, δεν θεωρούνται πιο σημαντικές από όσο οποιουδήποτε άλλου πολίτη. (Πολύ υγιής άποψη, στην πραγματικότητα.) Και στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν θεωρούμαι πολύ σημαντικός συγγραφέας ούτως ή άλλως – τα βιβλία μου είναι ανεκτά, ακόμη και αποδεκτά, αλλά οι κριτικοί πιστεύουν ότι έχω μια περίεργη επιμονή με τη σύγχρονη πολιτική και με το να κάνω τον κόσμο να γελάει, πράγματα που χαρακτηρίζουν ως «μη λογοτεχνικά». Έτσι, το αποτέλεσμα είναι πως μπορώ να γράψω ό,τι θέλω, στη δική μου μικρή γωνιά, και κανείς δεν μου δίνει ιδιαίτερη σημασία.
- Οι χαρακτήρες σας έχουν στοιχεία από την προσωπικότητά σας ή είναι καθαρή μυθοπλασία;
Όλοι οι χαρακτήρες μου βασίζονται στον εαυτό μου, σε διαφορετικό βαθμό, όπως είμαι σίγουρος ότι συμβαίνει με κάθε συγγραφέα. Οι δύο βασικοί μεσήλικες αρσενικοί χαρακτήρες του μυθιστορήματος, ο Κρίστοφερ (ο φιλελεύθερος μπλόγκερ) και ο Μπράιαν (ο κοινωνικά αδέξιος φοιτητής του Κέιμπριτζ) βασίζονται προφανώς σε μένα. Η κύρια αφηγήτρια του βιβλίου, η Φιλ, μπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετική (ως νεότερη και γυναίκα), αλλά μοιράζεται πολλά από τα προσωπικά μου χαρακτηριστικά, όπως τη συστολή και την παθητικότητα.
Και μετά υπάρχει ο δευτερεύων χαρακτήρας, ο Τόμας Κόουπ (Thomas Cope), με όνομα παρόμοιο με το δικό μου, ο οποίος έχει γράψει ένα μυθιστόρημα με επίσης παρόμοιο τίτλο με κάποιο δικό μου: οπότε, προφανώς υπάρχει ένα έντονο στοιχείο ταύτισης εκεί. Ουσιαστικά τον συμπεριέλαβα για να ρίξω στάχτη στα μάτια των αναγνωστών, ώστε να μην δώσουν μεγάλη σημασία στις πολύ εμφανείς ομοιότητες μεταξύ εμού και των άλλων βασικών χαρακτήρων.
- Ποιος είναι ο απώτερος στόχος σας όταν γράφετε ένα μυθιστόρημα – τόσο για εσάς όσο και για το κοινό;
Προφανώς αυτή είναι μια πολύ βαθιά και περίπλοκη ερώτηση και δεν μπορεί να απαντηθεί σε μια συνέντευξη. Θα χρειάζονταν χρόνια θεραπείας και ανάλυσης για να καταλάβω γιατί έχω αφιερώσει δεκαετίες από τη ζωή μου στο να φτιάχνω ιστορίες για ανθρώπους που δεν υπάρχουν και για να μεταγράφω τις φανταστικές συνομιλίες τους, όταν θα μπορούσα να κάνω κάτι χρήσιμο, όπως να είμαι δάσκαλος ή να δουλεύω πάνω σε μια θεραπεία για τον καρκίνο. Όλοι κάνουμε περίεργες επιλογές ζωής, αν και η δική μου είναι ίσως ιδιαίτερα περίεργη. Επομένως, δεν μπορώ να πω ποιος είναι ο τελικός μου στόχος ή τι θέλω να δώσω στους αναγνώστες μου. Ελπίζω να περάσουν μερικές ευχάριστες ώρες διαβάζοντας τα βιβλία μου, να χαμογελούν περιστασιακά και ίσως να τους εμπνεύσουν κάποιες σκέψεις ή συναισθήματα που δεν θα είχαν νιώσει διαφορετικά.
- Τα βιβλία σας έχουν εξαιρετική υποδοχή στην Ελλάδα. Έχετε επισκεφθεί τη χώρα αρκετές φορές – έχετε γράψει ακόμη και ένα βιβλίο που διαδραματίζεται στην Ελλάδα («Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ»). Πώς νιώθετε ως ευπώλυτος συγγραφέας εδώ και σε άλλα μέρη του κόσμου και από την μέχρι τώρα εμπειρία σας, βρίσκετε κάποια κοινά μεταξύ Βρετανών και Ελλήνων;
Πάντα συγκινούμαι πολύ κάθε φορά που έρχομαι στην Ελλάδα από τη ζεστασιά των Ελλήνων αναγνωστών μου, τον ειλικρινή ενθουσιασμό τους και τον όμορφα άμεσο τρόπο έκφρασής τους. Στην πορεία, έχω κάνει μερικούς καλούς φίλους στην Ελλάδα, αλλά δεν θα έλεγα ότι είναι μια χώρα ή ένας λαός που καταλαβαίνω πολύ καλά, οπότε δεν μπορώ να πω πραγματικά αν υπάρχουν κοινά μεταξύ των Ελλήνων και των Βρετανών. Όταν ξεκίνησα ως συγγραφέας, δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι τα βιβλία μου θα μπορούσαν να είναι δημοφιλή σε μια άλλη χώρα εκτός από τη δική μου, έτσι νιώθω πολύ τυχερός –και, οφείλω να ομολογήσω, λίγο σαστισμένος– που τα βιβλία μου έχουν τόση αποδοχή στην Ελλάδα και σε κάποιες άλλες χώρες.
- Κλείνοντας, πού βλέπετε τον εαυτό σας σε 10 χρόνια από τώρα;
Μόλις απέκτησα ένα νέο έξυπνο ρολόι και μια εφαρμογή για γυμναστική. Το πρώτο πράγμα που μου είπαν τα στοιχεία του σήμερα το πρωί ήταν ότι, σε ηλικία 63 ετών, έχω το σώμα και τη ζωτικότητα ενός 70χρονου. Με αυτόν τον ρυθμό, σε δέκα χρόνια, θα έχω το σώμα ενός 85χρονου και θα είμαι τυχερός αν είμαι ακόμα ζωντανός.
Αλλά αν καταφέρω να επιβιώσω για μια ακόμη δεκαετία, μπορώ να εγγυηθώ ότι θα συνεχίσω να γράφω μυθιστορήματα: είναι το μόνο πράγμα που μου δίνει πραγματική ικανοποίηση και, επιπλέον, το μόνο πράγμα που ξέρω να κάνω.
Info: Ο Jonathan Coe γεννήθηκε στο Μπέρμιγχαμ το 1961. Σπούδασε φιλολογία στο Trinity College του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ και είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Γουόρικ. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Γουόρικ και εργάστηκε παράλληλα ως μουσικός, συνθέτοντας τζαζ, και ως δημοσιογράφος, διατελώντας τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας «The Guardian» και κριτικός κινηματογράφου του «New Statesman». Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση της Άλκηστης Τριμπέρη.Την Τρίτη 29 Απριλίου και ώρα 19.00, ο Coe θα βρίσκεται στην Αθήνα για την παρουσίαση του βιβλίου του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Δείτε επίσης:
- Ο Jonathan Coe για τον Jonathan Coe (Αλεξάνδρα Σαμοθράκη- ανταπόκριση)
- Πόσο «αθώος» είναι τελικά ο Jonathan Coe; Διαβάσαμε το νέο του μυθιστόρημα πριν κυκλοφορήσει στα ελληνικά (της Αλεξάνδρας Χαΐνη)
Jonathan Coe,«Η απόδειξη της αθωότητάς μου», μτφρ. Άλκηστις Τριμπέρη, Πόλις
