της Όλγας Σελλά
Είναι πάντα, κάθε χρονιά, στις θεατρικές σκηνές όλου του κόσμου. Και τις ελληνικές. Οι Ρώσοι κλασικοί. Είτε μέσα από θεατρικά τους έργα, είτε μέσα από λογοτεχνικά τους κείμενα, που ανεβαίνουν στη σκηνή. Γιατί με αυτά συνεχίζουν να σχολιάζουν τις καταστάσεις των ανθρώπων και του κόσμου που ζουν, ασχέτως αν πολλά μοιάζει να έχουν αλλάξει από την εποχή που γράφτηκαν τα έργα. Τρεις παραστάσεις που αντλούν από έργα των Ρώσων κλασικών είδα το τελευταίο διάστημα: «Οι νεκρές ψυχές» του Νικολάι Γκόγκολ, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη, «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» του Λέοντος Τολστόι, σε σκηνοθεσία Δανάης Ρούσσου, και «Vanya», που βασίζεται στο γνωστό έργο του Άντον Τσέχωφ, σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Ραπτοτάσιου.
«Οι νεκρές ψυχές», ή τα «φρουτάκια» του 19ου αιώνα
Το ανολοκλήρωτο και μοναδικό μυθιστόρημα του Νικολάι Γκόγκολ «Νεκρές ψυχές» δεν το γνωρίζουν πολλοί (η πιο πρόσφατη έκδοση στα ελληνικά είναι από τις εκδόσεις «Ζαχαρόπουλος» σε μετάφραση Ανδρέα Σαραντόπουλου).
Η σκηνοθέτιδα Σοφία Καραγιάννη καταπιάστηκε και με αυτό το λογοτεχνικό κείμενο, φρόντισε να το διασκευάσει για το θέατρο και να μας συστήσει το μεγαλείο, την ευφυΐα, τη διορατικότητα και τη διαχρονία ενός μυθιστορήματος που γράφτηκε το 1842! Πρωταγωνιστής του έργου είναι ο Πάβελ Ιβάνοβιτς Τσίτσικωφ, ένα αυθεντικό λαμόγιο των μέσων του 19ου αιώνα στην αυτοκρατορική Ρωσία. Κάποια στιγμή αποφασίζει να ταξιδέψει στην ύπαιθρο της χώρας του. Έχει τους λόγους του. Γνωρίζεται με τις αρχές κάθε τόπου, έχει όλα τα προσόντα ενός ανθρώπου που ξέρει να κολακεύει και να κερδίζει τη συμπάθεια των συνομιλητών του κι έτσι πολύ εύκολα αρχίζει να χτυπάει τις πόρτες διαφόρων γαιοκτημόνων. Είναι χειριστικός, διπλωμάτης και βέβαια ωφελιμιστής. Το αίτημά του είναι πρωτάκουστο: θέλει ν’ αγοράσει, σε εξευτελιστική τιμή φυσικά, τους δουλοπάροικους που έχουν πεθάνει, διευκολύνοντας έτσι τα πρώην αφεντικά τους, αφού θα πάψουν να πληρώνουν κεφαλικό φόρο για τους νεκρούς πρώην εργάτες τους, που στους καταλόγους φαίνονται ζωντανοί. Ο ίδιος σκοπεύει να δηλώσει ότι με όλους αυτούς τους νεκρούς εργάτες –που η γραφειοκρατία θεωρεί ζωντανούς-, με όλες αυτές τις νεκρές ψυχές θα αποικίσει μια επαρχία της χώρας για να την… καλλιεργήσει. Προφανώς στοχεύει σε επιδότηση από το Δημόσιο!
Το έργο του Γκόγκολ είναι οι συναντήσεις και οι διάλογοι του Τσίτσικωφ με διάφορους γαιοκτήμονες, όπου με χιούμορ, σαρκασμό και ειρωνεία, αποκαλύπτει την παρακμή και την υποκρισία όσων έχουν την οικονομική δύναμη, όσων εξουσιάζουν κι έχουν στη δούλεψή τους ανθρώπους που τους λογαριάζουν ως αριθμούς σε κατάστιχα. Αυτή είναι η ιδέα του έργου και στη διάρκειά του ο απίθανος Τσίτσικωφ (Ιωσήφ Ιωσηφίδης) συναντιέται με κάθε λογής και χαρακτήρα γαιοκτήμονα. Ανθρώπους αμόρφωτους που θέλουν να επιδεικνύουν τον πλούτο τους, άλλους που θέλουν να δείχνουν πάμπτωχοι ενώ δεν ξέρουν τι έχουν, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουν χαρά, δεν έχουν συναίσθημα, δεν έχουν ζωή. Έχουν εμμονές, σκοπιμότητες, μικρότητα, παρασύρονται από τη συνωμοσιολογία, ενημερώνονται από τα fake news της εποχής, το κουτσομπολιό, που δεν διασταυρώνεται ποτέ. Μόνο συκοφαντεί. Ο Νικολάι Γκόγκολ σ’ αυτό το κείμενό του (που έχει αρκετά κοινά στοιχεία με τον «Επιθεωρητή» του) δεν σκιαγράφησε μόνο την προσωπικότητα ενός καιροσκόπου. Σκιαγράφησε τη ρωσική κοινωνία και τις τάξεις της. Φώτισε περισσότερο τα επιφανή μέλη της, τα έβαλε στο κέντρο της σκηνής, μιλώντας εμμέσως για όλους εκείνους που δεν μπορούσαν να μιλήσουν. Ήταν σαν νεκροί, σαν νεκρές ψυχές. Και
Η παράσταση της Σοφίας Καραγιάννη στο θέατρο «Θησείον», σε μια ακόμη ευτυχή διασκευή ενός λογοτεχνικού κειμένου (μετά από εκείνη του βιβλίου του Χρόνη Μίσσιου «Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς»), ανέδειξε με γκροτέσκο, σουρεαλιστικό και αμιγώς θεατρικό τρόπο το υπέροχο, πρωτοπόρο και διαχρονικό αυτό κείμενο. Χάρη στη συμβολή της Σβετλάνα Μαμαλούι στη δραματουργία, χάρη στη μουσική του Γιώργου Χριστιανάκη, χάρη στην κίνηση της Μαργαρίτας Τρίκκα, χάρη στα κοστούμια της Γεωργίας Μπούρδα, -η ίδια επιμελήθηκε και τα σκηνικά, που ήταν απλώς λειτουργικά και ευέλικτα (προφανώς λόγω της εναλλαγής παραστάσεων στο θέατρο). Είχε την ερμηνεία του Ιωσήφ Ιωσηφίδη (στην καλύτερη στιγμή του απ’ όσες φορές τον έχω δει) κι έναν θίασο που επωμίστηκε και υποδύθηκε, με αυταπάρνηση και κέφι, πολλούς ρόλους, έκανε πολλές αλλαγές κοστουμιών επί σκηνής –ξεχωρίζω περισσότερο τον Κωνσταντίνο Πασσά και τον Διονύση Λάνη, που μαζί με τον Γιάννη Μάνθο και τον Χρήστο Παπαδόπουλο ήταν οι γαιοκτήμονες και οι προύχοντες.
Λίγο πριν τη λήξη του κυρίου σώματος της σεζόν, μια ευχάριστη έκπληξη. Μακάρι να συνεχιστεί η παράσταση και μετά το Πάσχα, γιατί οι προγραμματισμένες παραστάσεις ολοκληρώνονται στις 13 Απριλίου.
Η ταυτότητα της παράστασης
Σκηνοθεσία: Σοφία Καραγιάννη, Ελεύθερη απόδοση-Διασκευή: Σοφία Καραγιάννη, Σύμβουλος Δραματουργίας: Σβετλάνα Μαμαλούι, Σκηνικά-Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα, Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Χριστιανάκης, Επιμέλεια κίνησης: Μαργαρίτα Τρίκκα, Σχεδιασμός φωτισμών: Βασιλική Γώγου, Βοηθός Σκηνοθέτη: Μαρία Χαριτοπούλου, Μακιγιάζ: Στέλλα Χατζοπούλου, Φωτογραφίες: Χριστίνα Φυλακτοπούλου
Παραγωγή: GAFF
Ερμηνεία (αλφαβητικά): Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Διονύσης Λάνης, Γιάννης Μάνθος, Χρήστος Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος Πασσάς
Θησείον, Ένα Θέατρο για τις Τέχνες (Τουρναβίτου 7, Ψυρρή)
Τετάρτη στις 7μ.μ., Παρασκευή και Σάββατο στις 9μ.μ., Κυριακή στις 6.15μμ.
*********
«Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» μέσα από τη ζωή του
Σ’ ένα μεταπολεμικό διαμέρισμα στο κέντρο της Αθήνας στήθηκε ένα σύμπαν με αντικείμενα μιας άλλης εποχής, που ήταν όμως ο καθημερινός κόσμος ενός ανθρώπου που δεν ζει πια. Είναι ο Ιβάν Ιλίτς, ο ήρωας της νουβέλας του Τολστόι (το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ροές» σε μετάφραση Σταυρούλας Αργυροπούλου) και για τις ανάγκες αυτής της «σπιτικής» και χειροποίητης παράστασης το διασκεύασαν η Όλια Λαζαρίδου και η Δανάη Ρούσσου. Τόσο σπιτικής, που οι συντελεστές της υποδέχονται τους θεατές κερνώντας τους κρασί σε κρυστάλλινα ποτηράκια του λικέρ. Καρέκλες πολλές και διαφορετικές στο καθιστικό του διαμερίσματος –σαν τα συναπαντήματα στη ζωή ενός ανθρώπου- αποτελούν την «πλατεία» της παράστασης. Ένα παλιό κομοδίνο, ένα σιδερένιο κρεβάτι, ιατρικά εργαλεία μιας άλλης εποχής, μια ντουλάπα… Όσα υπήρχαν σ’ ένα σπίτι κάποτε, τα καθημερινά αντικείμενα των ανθρώπων. Μια υπηρέτρια (Όλια Λαζαρίδου) έχει την άβολη υποχρέωση να τα μαζέψει, ν’ αδειάσει το σπίτι… Παρ’ όλα αυτά το ξεσκονίζει πρώτα, γιατί όλα πρέπει να είναι όπως πρέπει. Και ταυτόχρονα διηγείται στιγμές από τη ζωή του ανθρώπου που έφυγε, που έζησε χωρίς κάτι ιδιαίτερο, που έκανε τη δουλειά του (ήταν εισαγγελέας) με υπευθυνότητα και καθήκον, που είχε οικογένεια και που κάποια στιγμή δεν έδωσε σημασία σ’ ένα καμπανάκι του οργανισμού του. Κι έφυγε απλά και αθόρυβα, όσο απλά και αθόρυβα έζησε. Κάποια στιγμή εμφανίζεται και ο Ιβάν Ιλίτς (Κώστας Μπλάθρας), σαν ανάμνηση, σαν οπτασία, στο σπίτι που κάποτε ζούσε. Όσο μαζεύει τα πράγματα και τακτοποιεί το χώρο, η πιστή του υπηρέτρια αφηγείται στιγμές από τη ζωή του. Και το κάνει άλλοτε με νοσταλγία, άλλοτε με συγκίνηση, άλλοτε με ανάλαφρη διάθεση, ανάλογα με τη στιγμή που αφηγείται. Και το κάνει με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο η Όλια Λαζαρίδου: τρυφερά, γήινα, φυσικά, χαριτωμένα, με μια παιδικότητα που γαληνεύει.
Μια ξεχωριστή θεατρική εμπειρία, που ολοκληρώνεται στις 13 Απριλίου, (δεν υπάρχουν εισιτήρια μέχρι τότε), αλλά θα συνεχιστεί την ερχόμενη σεζόν. Μια παράσταση που μας χαρίζει και τη θεατρική διαδικασία και όλη τη σκέψη του Τολστόι για τη ζωή, τη διάρκειά της, τα μεγάλα και τα μικρά που χωρούν σ’ αυτήν. Ως το τέλος.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση: Σταυρούλα Αργυροπούλου, Διασκευή: Δανάη Ρούσσου, Όλια Λαζαρίδου, Σκηνοθεσία – Σκηνικός Χώρος – Κοστούμια: Δανάη Ρούσσου, Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Λέπουρης, Διεύθυνση Παραγωγής: Στέλιος Βαφέας, Παραγωγή: ΝΕΡΑ ΕΙΔΑ
Με την Όλια Λαζαρίδου
Συμμετέχει ο Κωνσταντίνος Μπλάθρας
(Λαμψάκου 11, έναντι Αμερικανικής Πρεσβείας). Έξτρα παραστάσεις τον Δεκέμβριο του 2025 και τον Ιανουάριο του 2026.
**********
Ο «Θείος Βάνια», challenge για έναν
Πριν από λίγα χρόνια ο Simon Stephens (τον έχουμε ήδη γνωρίσει από το έργο του «Ποιος σκότωσε τον σκύλο τα μεσάνυχτα;») αποφάσισε να διασκευάσει το πασίγνωστο έργο του Άντον Τσέχωφ, τον «Θείο Βάνια», σε μια εκδοχή όπου ένας ηθοποιός θα παίζει όλους τους ρόλους. Το είχε παρουσιάσει στο West End του Λονδίνου με μεγάλη επιτυχία, με τον Άντριου Σκοτ να υποδύεται οκτώ από τους πιο σημαντικούς ρόλους του τσεχωφικού έργου. Φέτος το παρουσιάζει στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος και ο ηθοποιός Γιώργος Καραμίχος ανέλαβε την υποκριτική υλοποίηση αυτού του δύσκολου σκηνικού στοιχήματος.
Στο Υπόγειο έχει στηθεί ένα mini market με όλα τα καθημερινά υλικά αγαθά, κυρίως αυτά που συνομιλούν με τον καταναλωτισμό και τη διαφήμιση (αναψυκτικά, σνακς, σοκολάτες, κ.λπ.) και αυτά που περιγράφουν τη μέγγενη της καθημερινότητας (χαρτί υγείας, ρολά κουζίνας, καθαριστικά). Κι εκεί, σ’ αυτό το περιβάλλον, ο Γιώργος Καραμίχος αλλάζει ύφος, φωνή, στήσιμο σώματος, βλέμμα για να υποδυθεί τους ήρωες του Τσέχωφ: τον καθηγητή Σερεμπριακόφ, τη νεαρή γυναίκα του την Ελένα, τον θείο Βάνια φυσικά, τη μητέρα του Μαρία, την ανιψιά του τη Σόνια, τον γιατρό Άστροφ, τον επιστάτη Τελέγκιν, τη γριά οικονόμο, τη Μαρίνα… Και κάθε φορά γίνεται ένα άλλο πρόσωπο, ένα εγχείρημα διόλου εύκολο, που ο Γιώργος Καραμίχος υλοποιεί θαυμάσια.
Βλέπουμε, φυσικά, έναν διαφορετικό «Θείο Βάνια», παρότι ο Stephens στη διασκευή του ενσωματώνει ατόφιους αρκετούς διαλόγους του έργου και φυσικά τον κορμό της ιστορίας. Στην παράστασή του ο Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος προσπάθησε να προσαρμόσει αυτόν τον διαφορετικό «Βάνια» και σε πιο ελληνικά ανθρωποτυπικά χαρακτηριστικά, άρα «φόρτωσε» κι άλλα στοιχεία στην ήδη διαφορετική όψη του τσεχωφικού κειμένου, χωρίς όμως να γίνεται σαφές το διακύβευμά του. Και νομίζω ότι «αδίκησε» τις ηρωίδες του έργου, ιδιαίτερα τη Σόνια και την Ελένα, επιλέγοντας μιαν αχρείαστη ελαφρότητα.
Μέσα στη διαδικασία αναζήτησης και ανανέωσης της θεατρικής διαδικασίας εντάσσεται και αυτό το εγχείρημα, από το οποίο θα κρατήσω τη στιβαρή, ευέλικτη, έξυπνη και άνετη ερμηνεία του Γιώργου Καραμίχου. Και φυσικά το γεγονός ότι τα κλασικά κείμενα εξακολουθούν να εμπνέουν και να συμβάλουν στις αναζητήσεις του σύγχρονου θεάτρου.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση: Δανάη Λουκάκη, Σκηνογραφία, Φωτισμοί: Marco Turcich, Κοστούμια: Μαρία-Σεσίλ Ιγγλέση, Μουσική Επιμέλεια: Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος, Βοηθός Σκηνοθέτη: Βιργινία Δρακοπούλου, Βοηθός Σκηνογράφου: Μαρίζα Σουλιώτη, Διεύθυνση Παραγωγής: Κωνσταντίνα Αγγελέτου, Φωτογραφίες: Αγγελική Κοκοβέ.
Με τον Γιώργο Καραμίχο
Παραγωγή: Πολιτιστικός Οργανισμός “Λυκόφως” – Γιώργος Λυκιαρδόπουλος
Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, μέχρι 8 Απριλίου.
