γράφει η Αλεξάνδρα Σαμοθράκη
(Ανταπόκριση από το λογοτεχνικό Φεστιβάλ Faversham, 23/2/25)
Με αφορμή την έκδοση του νέου του μυθιστορήματος, «Η Απόδειξη της Αθωότητας Μου» (μετ. ‘Αλκηστις Τριμπέρη, εκδόσεις Πόλις) ο οξύνους Jonathan Coe μετακύλησε τη σπιρτάδα από τις σελίδες του αταξινόμητου λογοτεχνικά βιβλίου του, ενός αμαλγάματος αστυνομικού μυστηρίου, πολιτικής σάτιρας και παιχνιδιάρικης καρατόμησης του status quo της σημερινής Βρετανίας, στο κοινό του λογοτεχνικού φεστιβάλ του Faversham, που πέντε λεπτά από την έναρξη της ομιλίας βρέθηκε να σπαρταρά από τα γέλια σε βαθμό που αναγκαζόταν να τα καταπνίγει προκειμένου να μη χαθεί μια χρυσή κουβέντα από το στόμα του συγγραφέα. Κρίνοντας από τους αναστεναγμούς και συριγμούς που ακουγόντουσαν, ίσως και να υπήρξαν ανθρώπινες απώλειες, εγώ πάντως επιβίωσα (μετά βίας) και αναμεταδίδω.
Τζόναθαν Κόου:
Για την ιδέα πίσω από το νέο του μυθιστόρημα «Η Απόδειξη της Αθωότητας Μου»
Η 23χρονη Phyl, που σκέφτεται να γράψει ένα βιβλίο, δεν ξέρει από την αρχή τι σημαίνει το βιβλίο για αυτήν. Η ιδέα προέκυψε από την δεύτερη κόρη μου που είχε αυτή την εμπειρία: έφυγε από το σπίτι για να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο και μετά από τρία χρόνια σπουδών αναγκάστηκε να γυρίσει πάλι πίσω και να ζήσει με τη μαμά και τον μπαμπά χωρίς να έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ποιο μονοπάτι θα ακολουθήσει στη ζωή της. Ήταν πολύ επώδυνο να βλέπεις νέα παιδιά, την κόρη μου και τις φίλες της, να έχουν χάσει όλη τη χαρά των πανεπιστημιακών σπουδών επειδή τους έλαχε να φοιτήσουν εν μέσω Covid και στη συνέχεια να μην τους περιμένει κάτι καλύτερο. Ήθελα να μπω στο μυαλό αυτής της νέας γυναίκας, στη ζωή της οποίας δεν συμβαίνει τίποτε. Στο σπίτι βαριέται. Η δουλειά της, να κόβει λαχανανικά και σολωμό για σούσι σε μια αλυσίδα γιαπωνέζικων εστιατορίων συνεπάγεται μηδενικές ώρες (τύπος συμβολαίου σύμφωνα με το οποίο ο βρετανός εργοδότης δικαιούται να παρέχει μηδενικές ώρες στον εργαζόμενο) και μηδαμινές προοπτικές. Η γυναίκα αυτή δεν έχει προσανατολισμό στη ζωή της.
Για την δική του εμπειρία ως φοιτητής στο Trinity College του Cambridge
Αντλώ και από τη δική μου εμπειρία στο Παν/μιο για αυτό το βιβλίο, άρα κατά κάποιο τρόπο θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως περίμενα 40 χρόνια για να το ολοκληρώσω. Στο Cambridge ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι σοκαριστικός. Προερχόμουν από τη μεσαία, μεσαία τάξη και πρώτη φορά στη ζωή μου με κοίταζαν με μισό μάτι. Έτσι εκτός από το ακαδημαϊκό κομμάτι, πιστεύω πως έλαβα το πλέον σημαντικότερο, μια κοινωνική εκπαίδευση.
Για το πώς προσέγγισε την Απόδειξη της Αθωότητάς Μου αρχικά
Πριν από 30 χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του 80, είχα γράψει ένα πολιτικό βιβλίο και ένιωσα πως είχε έρθει η ώρα για ένα ακόμη. Κάθε φορά που γράφω εντυπωσιάζομαι από το πόσο απολαυστικό είναι το να γράφεις! Στα περισσότερα βιβλία μου καταφεύγω στη συμβατική, τριτοπρόσωπη αφήγηση. Πρέπει να πούμε όμως πως η τριτοπρόσωπη αυθεντία, έχει και κάτι αφύσικο στο πως γράφεις. Ενώ το πρώτο πρόσωπο, η φωνή κάποιου άλλου, αν και στην αρχή μπορεί να σε περιορίζει, στη συνέχεια σε απελευθερώνει. Πρέπει επίσης να παραδεχτώ πως άργησα να ανακαλύψω το αστυνομικό. Αυτό συνέβη μια ημέρα που μπήκα σε ένα βιβλιοπωλείο στη Γαλλία και τα ράφια με τα αστυνομικά ήταν φουλ με αγγλικά ονόματα. Κάποιοι Άγγλοι είναι πιο διάσημοι εκεί παρά εδώ!!
‘Άρχισα λοιπόν να μελετάω αυτό το genre. Ανακάλυψα πως μου άρεσε πολύ- ιδίως το γεγονός πως τα χειρότερα εγκλήματα συνέβαιναν με τον πιο μπανάλ τρόπο. Και αυτό το genre μου ταίριαξε, μου έκανε κλικ, για την παρούσα στιγμή.
Για το αν σέβεται τις συμβάσεις της αστυνομικής λογοτεχνίας
‘Όσο το έψαχνα τόσο πιο εκπληκτικό ήταν. Μόνο στην Αγγλία έχουμε «χουχουλιάρικο έγκλημα» (cosy crime). Επαρχία, προβατάκια και έναν φόνο! Μόνο ο αγγλικός ψυχισμός είναι τόσο ανώμαλος που μπορεί να παντρέψει επιτυχώς τη δολοφονία και την ηρεμία της ειδυλλιακής αγγλικής εξοχής εδώ και δυο αιώνες. Μιλάμε για χαοτικά βιβλία με γελοίους τίτλους. Κάποιους από τους τίτλους τους αναφέρω και στο μυθιστόρημα μου. Ας πάρουμε για παράδειγμα το « Chocolate Chips Cookie Murder» ( μτφ: «Ο Φόνος με τα Μπισκότα με Κομματάκια Σοκολάτας). Αυτό το βιβλίο, δεν είμαι σίγουρος, αλλά νομίζω πως ίσως να έχει και συνταγές μέσα! Εγώ δεν το τράβηξα τόσο πολύ- δεν ήθελα να το κοροϊδέψω. Βαριόμουν όμως να κάνω έρευνα για τις διαδικασίες της αστυνομίας και έτσι αποφάσισα να μπερδέψω τα λογοτεχνικά είδη. Είχα στο μυαλό μου και τα συνέδρια των συντηρητικών όλων των αποχρώσεων που έλαβαν χώρα το 2023 στο Ηνωμένο Βασίλειο και έλαβαν εκτενή κάλυψη από τον τύπο και ένα από τα βασικά πράγματα που ανέφεραν ήταν η ιδιωτικοποίηση του δημοσίου συστήματος υγείας (NHS). Επίσης συζητούσαν τι φανταστικό επίτευγμα ήταν το Brexit ή τι εστί woke και πώς έχει καταλάβει δυστυχώς ολόκληρη τη χώρα. Και αυτό που σκεφτόμουν ήταν: Τι αξίζει να πάθουν άραγε όσοι πάνε σε αυτά τα συνέδρια; Και η αυτόματη απάντηση που μου ερχόταν ήταν μόνο μία: ΦΟΝΟΣ! (γέλια)
Απόλαυσα να γράφω ακραία συντηρητικές ομιλίες περί των προαναφερθέντων μέσα στο βιβλίο και να τις βάζω στο στόμα δεξιών. Πρέπει να παραδεχτώ πως ήταν και αρκετά καλές! Έχει σίγουρα ενδιαφέρον για έναν συγγραφέα να κάνει καρικατούρες αλλά δεν το παρατράβηξα!
Για το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίσσεται η ιστορία
Παρόμοιες χοντράδες είχε ξεστομίσει στο συντηρητικό συνέδριο και η Liz Truss που στη συνέχεια έγινε πρωθυπουργός για 49 μέρες. Αυτό ήταν κωμικό από μόνο του. Είχα ήδη αποφασίσει όμως η ιστορία μου να ξεκινάει τον Σεπτέμβριο του 2022 επειδή τότε επέστρεψε η κόρη μου από το Πανεπιστήμιο. Το προηγούμενο μυθιστόρημα μου (Bourneville) εξελισσόταν από τον Β’ Παγκόσμιο μέχρι το 2020, οπότε τώρα ένιωθα έτοιμος για το μετά από αυτό.
Για τη δεξιά σήμερα
Δε νομίζω πως μπορούμε να αρνηθούμε πως η δεξιά τώρα ήρθε για να μείνει. Το Ηνωμένο Βασίλειο αντιστέκεται αλλά για πόσο ακόμη θα αντέξει; Είναι μια δεξιά που δεν θα αναγνωρίζαμε τη δεκαετία του 80. Εγώ μεγάλωσα με τις ιδέες της δεξιάς, ο πατέρας μου έπαιρνε κάθε μέρα την συντηρητική εφημερίδα Daily Mail. Ήταν ο αέρας που ανέπνεα μέχρι που πήγα πανεπιστήμιο. Οι σημερινές δεξιές ιδέες που αναφέρω και στο βιβλίο μου δε μοιάζουν με τις ιδέες της παλαιάς δεξιάς- είναι πολύ πιο τρομακτικές και οπορτουνιστικές.
Για την πολιτική κατάταξη των συγγραφέων και «κατάληψη» του φημισμένου κέντρου παραστατικών τεχνών Kennedy Centre από τον Τραμπ και τους δικούς του και την έξοδο καλλιτεχνών και κοινού που ακολούθησε
Οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες γενικότερα, πρέπει να κολακεύονται όταν τους κατηγορούν συνέχεια ενώ παράλληλα θέλουν να τους ελέγξουν γιατί αυτό συνεπάγεται πως τα βιβλία τους έχουν δύναμη και επηρεάζουν τους ανθρώπους. Η Απόδειξη της Αθωότητας Μου είναι μεν ένα βιβλίο περί πολιτικής αλλά είναι και ένα βιβλίο για το γράψιμο. Ο Peter, που είναι ένας βασικός χαρακτήρας, ένας συγγραφέας που ένιωθε για χρόνια outsider στη λογοτεχνική σκηνή των 80’s. Ξεκίνησε να γράφει το ’70 όταν η αγγλική λογοτεχνία άρχισε να γέρνει προς τα αριστερά και να ανθίζει με συγγραφείς όπως ο Ian McEwan και ο Salman Rushdie. Ήθελα να φανταστώ πως θα ήταν να γράφει εκείνη την εποχή ένας συντηρητικός συγγραφέας, απομονωμένος από το λογοτεχνικό γιγνεσθαι.
Για τη μόδα του autofiction
Όσο γράφω και όσο μεγαλώνω, τόσο περισσότερο ερωτεύομαι την λογοτεχνία. Είχα χρόνια να γράψω κάτι τόσο περίπλοκο. Πολλοί λένε πως τώρα οι συγγραφείς πρέπει να γράφουν για την δική τους οπτική και εμπειρία σε βαθμό ντροπιαστικό. Εγώ όμως λατρεύω την πλοκή.
Και επίσης ο μόνος τρόπος να φτάσεις στην αλήθεια, είναι να τη βάλεις όσο πιο γυμνή γίνεται στην σελίδα. Όταν κάποιος γράφει για τον εαυτό του, με πιο μπαρόκ τρόπο, αναγκαζόμαστε να δεχτούμε ότι λέει αλήθεια, χωρίς όμως να ξέρουμε αν όντως λέει αλήθεια. Προσωπικά ελπίζω ό,τι γράφω να είναι αληθινό. Στο τελευταίο τμήμα του βιβλίου ήθελα να ελέγξω αν αυτή η τάση είναι «καλή» και είναι κάπως πιο πειραματικό.
Όμως όλη αυτή η επινοημένη αυτό-λογοτεχνία μπορεί και να μειώσει κάπως το γράψιμο. Δεν σημαίνει πως ότι νιώθουμε ως αληθινό είναι αληθινό. Για τον Τραμπ πχ αυτό που νιώθει ως αληθινό μπορεί να ξεκινήσει έναν πόλεμο.
Για το βρετανικό χιούμορ
Χαίρομαι τόσο πολύ όταν μου λένε πως γελάνε με τα βιβλία μου. Μου το λένε πολύ και στο εξωτερικό. Δούλευα με μια Γαλλίδα σκηνοθέτιδα και κάπως έφτασε η συζήτηση στο ότι δεν γνωρίζει τις κωμωδίες Carry On (αντίστοιχες με τις δικές μας κωμωδίες ελληνικού κινηματογράφου που συμπυκνώνουν το βρετανικό χιούμορ της εποχής 60-70) και απλά σταματήσαμε τη δουλειά, βρήκα ένα DVD και την ανάγκασα να το δει. Το πέρασε για πειραματικό κινηματογράφο!
Για τη νοσταλγία
Δυστυχώς η νοσταλγία έχει καταντήσει όπλο τόσο στο δεξιό όσο και το αριστερό οπλοστάσιο: την εντοπίζουμε σε επιχειρήματα τόσο υπέρ όσο και κατά του Brexit: να ξαναπάρουμε τον έλεγχο της χώρας, να μην ξαναπάρουμε τον έλεγχο της χώρας, ενώ για την αριστερά είναι ως υπόσχεση: κοιτάξτε παλιά τι ωραία που λειτουργούσε το δημόσιο σύστημα υγείας (NHS).
Εγώ είμαι πολύ νοσταλγικό άτομο. Από 7 χρονών παιδί κοίταζα πίσω και αναπολούσα το παρελθόν μου. Όμως η νοσταλγία είναι κάπως σαν το αλκόολ: σε μεγάλες ποσότητες δημιουργεί πρόβλημα.
Για την ποπ κουλτούρα
Στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουμε μια μακρά παράδοση ποπ κουλτούρας. Η ιδέα πως η τηλεόραση μπορεί να δώσει σημαντικά έργα είναι ένα πολύ αγγλικό φαινόμενο. Εγώ δεν μεγάλωσα σε διανοουμενίστικο σπίτι. Μέχρι να πάω πανεπιστήμιο άκουγα ποπ μουσική και έβλεπα ταινίες, δεν διάβαζα βιβλία. Βέβαια ήταν μια υπέροχη εποχή για να το κάνεις αυτό. Και κατά κάποιο τρόπο ήθελα αυτή η ενέργεια να είναι παρούσα και στα βιβλία μου. Συχνά αναφέρομαι στην ποπ κουλτούρα (εκτενείς αναφορές στα Φιλαράκια σε αυτό το βιβλίο) όπως την μουσική ή την τηλεόραση αλλά όχι στην λογοτεχνία. Θεωρώ πως η ποπ κολτούρα είναι γεμάτη ζωή και ειλικρινά δεν διαχωρίζω τα βιβλία μου από τα υπόλοιπα προϊόντα της ποπ κουλτούρας. Συχνά λόγω όλων αυτών των αναφορών όπως και των αστείων μέσα στα βιβλία μου, γίνονται απόπειρες να αποδοθούν τηλεοπτικά οι ιστορίες μου, αλλά μόνο μια ευοδώθηκε- για άλλα βιβλία γράφτηκαν μέχρι και έξι διαφορετικά σενάρια που μετά εγκαταλείφθηκαν. Δεν ξέρω γιατί τα βιβλία μου τόσο σθεναρά αντιστέκονται στην τηλεοπτική τους μεταφορά- ίσως παραείναι περίπλοκα.
Για την ερμηνεία του έργου του
Μερικές φορές μου λένε «Αυτό που γράψατε σημαίνει αυτό» και είναι κάτι που δεν είχα καν φανταστεί. Ποτέ δεν απορρίπτω μια θεωρία για το έργο μου ακόμη και αν δεν μου έχει περάσει καθόλου από το μυαλό ενώ το έγραφα. Πάντα την σημειώνω και αν μου αρέσει, την υιοθετώ απροκάλυπτα! Για παράδειγμα «Η Απόδειξη της Αθωότητας Αου». Όλοι εμμένουν στη λέξη απόδειξη («proof» που όμως στα αγγλικά σημαίνει και τυπογραφικό δοκίμιο). Εγώ το είχα κατά νου ως «τυπογραφικό δοκίμιο» και πόσο αλλάζει ως το τελικό αποτέλεσμα. Η λέξη «αθωότητα» προστέθηκε πολύ πολύ αργότερα. Όμως γενικά γουστάρω όταν οι αναγνώστες μου αναλαμβάνουν δημιουργικές πρωτοβουλίες!
Για τον πειραματισμό
Δεν χρειάζεται ο πειραματισμός να είναι δύσκολος για να είναι αποδεικτός. Αν όμως το κάνεις για να το κάνεις δεν θα είναι αυθεντικός. Δεν θα έχει λόγο ύπαρξης μέσα στο κείμενο. Μερικές φορές ο σωστός τρόπος για να γραφτεί ένα συγκεκριμένο βιβλίο είναι ο συμβατικός. Αρκεί να εμπλέξεις σε αυτό που γράφεις επαρκώς τον αναγνώστη- μετά μπορείς να κάνεις ό,τι θες. Καμιά φορά φοβάμαι πως θα αντιδράσει ο εκδότης και μετά αυτό που φοβάμαι συνήθως δεν το παίρνουν καν χαμπάρι!
Για την τριλογία της Μέσης Αγγλίας
Ναι, έχω γράψει μια τριλογία (Η Λέσχη των Τιποτένιων, Ο Κλειστός Κύκλος, Μέση Αγγλία) που όμως αποτελείται από τέσσερα βιβλία, οπότε στην πραγματικότητα πρόκειται περί κουαρτέτου. Απλά δεν έχω γράψει το τέταρτο βιβλίο ακόμη! Στο Bourneville έκατσα και έφτιαξα ένα περίπλοκο γενεαλογικό δένδρο με όλους τους χαρακτήρες, αλλά ο Penguin δεν το έβαλε στο βιβλίο, για να μην τρομάξουν οι αναγνώστες, λέει! Στη γαλλική και γερμανική έκδοση όμως υπάρχει. Αν κάτσει κανείς και το δει προσεκτικά, πολλοί από τους χαρακτήρες των βιβλίων μου είναι συγγενείς εξ ’αίματος- θείοι, ανίψια κτλ. Στο τέταρτο βιβλίο θα βάλω όλους τους χαρακτήρες μαζί. Φυσικά αυτή τη στιγμή δεν έχω απολύτως τίποτε από το τέταρτο αυτό βιβλίο, παρά μόνο τον τίτλο του!
Δείτε πως φάνηκε η Απόδειξη της Αθωότητας Μου στην Αλεξάνδρα Χαΐνη εδώ
Jonathan Coe, Η Απόδειξη της Αθωότητας Μου, μτφρ. Α.Τριμπέρη, Πόλις
