της Μαρίζας Ντεκάστρο
Με φόντο την αποδοχή των διαφορετικών ταυτοτήτων και την καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης εκδίδονται δεκάδες βιβλία με στόχο να ευαισθητοποιήσουν παιδιά και νέους μέχρι την εφηβεία.
Ας πούμε πως θεωρούνται έως και ‘θεραπευτικά’ επειδή στο λογοτεχνικό τους υπέδαφος κρύβονται τρόποι προκειμένου οι ήρωες (και ίσως οι αναγνώστες) να διαχειριστούν προβληματικές καταστάσεις -εμμονές, φόβους, έλλειψη αυτοεκτίμησης, αισθήματα μειονεξίας, δειλία, κ.ά. και ενδεχομένως να βοηθηθούν.
Τα περισσότερα απευθύνονται σε μικρά παιδιά τότε που χτίζεται η κοινωνική συνείδηση, είναι εικονογραφημένα, οργανωμένα συνήθως σε σειρές, με ήρωες ανθρωποποιημένα ζώα ή συνομήλικους των αναγνωστών, ενώ συχνά διαθέτουν παράρτημα με πρακτικές συμβουλές για τους ενηλίκους.
Το συγγραφικό καλούπι είναι σχεδόν κοινό, είτε πρόκειται για εικονογραφημένα, είτε για έργα μεγαλύτερης έκτασης: σχεδόν στα 2/3 της ιστορίας που αφηγούνται καταγράφεται, αναγνωρίζεται και ξεδιπλώνεται σταδιακά το πρόβλημα ενώ στη συνέχεια διαφαίνεται η θετική αλλαγή στη στάση του παθόντος ήρωα ο οποίος υπερβαίνει τελικά αυτό που τον απασχολεί ή τον δυσκολεύει.
Καθόλου πρωτότυπο. Γνωστοί ή νεοεμφανιζόμενοι συγγραφείς επαναλαμβάνουν τα ίδια θέματα με κάποιες διαφορές πιστεύοντας ότι πολλαπλασιάζουν τις επιλογές μας…
Ξεχώρισα κάποια βιβλία που επιτέλους ψυχαγωγούν και βασίζονται στην λογική των παιδιών χωρίς ‘πρέπει’ ή ‘έτσι είναι!’.
Ταυτότητες: ‘Δεν μ’ αρέσω! Θέλω ν’ αλλάξω!’
Το 1985, ο Eric Carle (1929-2021) εξέδωσε στις ΗΠΑ το Ένας μπερδεμένος χαμαιλέων. Σαράντα χρόνια μετά, η Ντανιέλα Σταματιάδη- θα μπορούσε άνετα να είναι κόρη του- έγραψε και εικονογράφησε το Μία άλλη μαϊμού. Τα δυο βιβλία έχουν ίδιο θέμα και ίδια προσέγγιση και εμφανίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα στα ελληνικά βιβλιοπωλεία. Πρώτη ευχάριστη σύμπτωση: δυο θαυμάσια βιβλία!
Ο Carle δεν κάνει τυχαία ήρωα τον χαμαιλέοντα. Είναι το πλάσμα που από την φύση του αλλάζει χρώμα ανάλογα με το περιβάλλον και έτσι μπορεί να γίνει όχημα για να κατανοήσει το παιδί ότι η ταυτότητα του καθένα είναι αυτή που του ταιριάζει και πως η αλλαγή της μόνο προβλήματα φέρνει. Η Ντανιέλα Σταματιάδη για πει ακριβώς το ίδιο, είμαστε μια χαρά όπως είμαστε, χρησιμοποιεί κατ’ αντιστοιχία την μαϊμού, ζώο πονηρούτσικο και εφευρετικό, σαν έναν άλλο μυθικό Νάρκισσο που όπως εκείνος καθρεφτίζεται στα νερά μιας λιμνούλας και βλέπει την εικόνα της!
Και οι δύο συγγραφείς-εικονογράφοι ρίχνουν με χιούμορ σπόρους προβληματισμού στους αναγνώστες παρουσιάζοντας δύο ήρωες που ενθουσιάζονται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά διαφόρων ζώων της ζούγκλας και τα ‘ενδύονται’ ώστε να πάψει η εμφάνισή τους να είναι ‘βαρετή’.
Όμορφες ιστορίες με λεπτό χιούμορ και έξοχα εικονογραφημένες! Ο Carle εικονογράφησε με τον γνώριμο τρόπο του- μεγάλες, αδρές πολύχρωμες εικόνες. Η Σταματιάδη από τη μεριά της δουλεύει τις λεπτομέρειες με χρώματα και περιβάλλοντα που τραβούν το μικρό παιδί
Η δεύτερη σύμπτωση αφορά τα ζώα απ’ όπου δανείζονται χαρακτηριστικά οι ήρωες σ’ αυτό το παιχνίδι αλλαγής ταυτότητας. Είναι σχεδόν κοινά, στερεοτυπικά θα λέγαμε, με ρίζες στις μυθολογίες και τις παραδόσεις των λαών: τα κέρατα, τα φτερά από τα πετούμενα, την προβοσκίδα και την δύναμη από τον ελέφαντα, την ουρά από την αλεπού και το φίδι, κ.ά.
Όλα καλά λοιπόν και ειδικά για την Σταματιάδη που στέκεται επάξια πλάι στον μεγάλο Carle!
*****
Εγώ και οι άλλοι, Η εξομολόγηση ενός χαμαιλέοντα, της Toshiro Chisato. Ο δικός της χαμαιλέοντας είναι ανικανοποίητος και αντιστρέφει λίγο τα πράγματα. Κουρασμένος να αλλάζει χρώματα πείθει τα ζώα της ζούγκλας να αλλάξουν κι εκείνα. Τα βάφει με αποτέλεσμα ένα τεράστιο μπέρδεμα…Τελικά όλα τους επιστρέφουν στα κανονικά τους και αποδέχονται την ταυτότητά τους. Παρακολούθησα στο you tube τη συγγραφέα να το διαβάζει σε μικρά παιδιά και να τα οδηγεί βήμα βήμα να ανακαλύψουν ότι καλώς είμαστε όπως είμαστε. Και πάλι χωρίς συμβουλές και πολλές κουβέντες!
*****
‘Τ’ αγαπάω! Τα θέλω όλα, θέλω κι άλλα’
Ξεχώρισα, για το χιουμοριστικό πνεύμα και το θέμα του παιδικού καταναλωτισμού, το Μια αρκούδα στη μπανιέρα της Τασούλας Τσιλιμένη.
Τα λούτρινα ζωάκια είναι τα κατεξοχήν παιχνίδια που δημιουργούν στα μικρά παιδιά αίσθημα ασφάλειας. Είναι από τα πρώτα δώρα που κάνουμε στα μωρά και τα συντροφεύουν για χρόνια. Πολλά λοιπόν υπάρχουν σε κάθε παιδικό δωμάτιο και ειδικά στου Ορφέα έφτιαξαν έναν μεγάλο ζωολογικό κήπο που κατέλαβε ολόκληρο το σπίτι. Όταν πια θα δημιουργηθεί το αδιαχώρητο καθαρά και επιδιορθωμένα θα αναχωρήσουν για να δώσουν χαρά σε άλλα παιδιά. Τίποτα λοιπόν δεν είναι για πέταμα!
Ποια ιδέα σπέρνει αβίαστα στο μυαλό των μικρών αναγνωστών η συγγραφέας;
Τη χαρά που προσφέρει κάθε καινούριο απόκτημα μαζί με λίγο φρένο στον καταναλωτισμό και την προτροπή για την επαναχρησιμοποίηση/ανακύκλωση των παιχνιδιών, ακόμα και των πιο αγαπημένων. Η χαριτωμένη ιστορία της Τσιλιμένη, γεμάτη εικόνες, έδωσε λαβές την Αιμιλία Κονταίου για μια εξαιρετική εικονογράφηση!
*****
Διαβάζοντας ποίηση
Τα σύνορα των σελίδων
που απλώνονται πέρα από το πέλαγος
στ’ ουρανού το στερέωμα
και διαπερνάνε το σύμπαν
είναι μια άλλη πατρίδα.
Τα σύνορα των σελίδων
Καλά τα βιβλία με τους προβληματισμούς, καλύτερα όμως να δένουν με την ποίηση όπου η περιπέτεια των λέξεων οδηγεί σε σκέψεις και ανοίγει με την ποικιλία της ορίζοντες που ίσως δεν υποπτευόμαστε ότι υπάρχουν. Ποίηση με όση πραγματικότητα χωράει χωρίς να εξαφανίζει τις δύσκολες μελαγχολικές πλευρές της, απολαυστική γεμάτη φαντασία.
Τα βρήκα όλα στην συλλογή Φεγγάρια παιδιά του Γιάννη Παπαδάτου, με τα λίμερικς, τα χαϊκού και τα ποιήματα τα οποία καλλιεργούν αθόρυβα την αισθητική των μικρών παιδιών, καταρρίπτοντας τον φόβο μήπως και δεν καταλάβουμε τι λέει ο ποιητής! Τα παιδιά αντιλαμβάνονται την ποίηση βιωματικά: θέλουν κελαρυστό ρυθμό, λατρεύουν τα ηχοχρώματα των λέξεων, τις περιγραφές που δημιουργούν εικόνες και συναισθήματα. Οι ανθρώπινοι τύποι, τα ζώα, τα αντικείμενα, τα δέντρα, τα έντομα, ό,τι υπάρχει γύρω μας φτάνει στον αναγνώστη όχι υποχρεωτικά για να του μάθει, αλλά για να τον συντροφέψει στην ανακάλυψη του σύμπαντος που πάλλεται: είναι η φύση [Κρατώ στην αγκαλιά μου τη φύση], η δημιουργική φαντασία [Στη χαίτη του Πήγασου], ο κόσμος των βιβλίων [Τα σύνορα των βιβλίων].
Ο Παπαδάτος, εκπαιδευτικός και σύμβουλος εκπαίδευσης, είχε ασφαλώς στο μυαλό του θέματα που αγγίζουν τα παιδιά. Ωστόσο πιστεύω πως το στοίχημα που έβαλε ως ποιητής στον εαυτό του είναι πώς θα την προσλάβουν και, υπογείως, η διδακτική της. Γι’ αυτό και εισάγει αβίαστα στον ποιητικό λόγο του ποικίλες μορφές μέτρου και στιχουργικής- δεκαπεντασύλλαβο, ρίμες, ομοιοκαταληξίες, ίαμβο, ανάπαιστο, ελεύθερο στίχο.
INFO
Eric CarleΈνας μπερδεμένος χαμαιλέων
Μτφρ. Ελένη Δουκάκη
Καλειδοσκόπιο, 2024.
Μία άλλη μαϊμού
Πατάκης, 2024.
Toshiro ChisatoΕγώ και οι άλλοι, Η εξομολόγηση ενός χαμαιλέοντα
Μτφρ. Πέτρος Γαϊτάνος
Άμμος, 2024.
Τασούλα ΤσιλιμένηΜια αρκούδα στη μπανιέρα
Εικ. Αιμιλία Κονταίου
Ελληνοεκδοτική, 2024.
ιάννης Σ. ΠαπαδάτοςΦεγγάρια παιδιά
Εικ. Βάσω Ψαράκη
Πατάκης, 2024.
