του Γιάννη Ν.Μπασκόζου
Το ποιο θα είναι το μέλλον της ανθρώπινης κοινότητας είναι ίσως η προσφορότερη απασχόληση των ανθρώπων με μεγάλη φαντασία. Στη λογοτεχνία από τον Πόε και τον Τόλκιεν έως την Ούρσουλα Λε Γκεν και τον Στάνισλαβ Λεμ είναι εκατοντάδες οι συγγραφείς που θέλησαν να φανταστούν έναν άλλο κόσμο. Στη χώρα μας και στη σημερινή λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας ξεχωρίζουν οι συγγραφείς Ιωάννα Μπουραζοπούλου και ο Νίκος Μάντης. Πολυβραβευμένοι και οι δύο σχεδιάζουν φανταστικούς κόσμους στο μέλλον γεμάτους όμως με κοινωνιολογικά στοιχεία, και κυρίως με προβολή στο μέλλον των σημερινών υπαρκτών δυσεπίλυτων προβλημάτων.
Ο Νίκος Μάντης στο τελευταίο του πολυσέλιδο μυθιστόρημα που κυκλοφορεί με τον τίτλο Αδύνατες πόλεις(Καστανιώτης), παραπέμπει ευθέως στις Αόρατες πόλεις του Ίταλο Καλβίνο. Και ο μεν Καλβίνο βάζει τον Μάρκο Πόλο να περιγράφει φανταστικές πόλεις που όλες έχουν σαν βάση και απόηχο την πατρίδα του την Βενετία ο δε Μάντης παρουσιάζει υπαρκτές πόλεις, το Λος Άντζελες, την Κωνσταντινούπολη, τη Μόσχα σε ένα φανταστικό χρόνο που υπάρχουν στο μέλλον με παρελθοντικές λειτουργίες.
Αξιοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη και τις πιθανές δυνατότητες της μετεξέλιξης του ίδιου του ανθρώπου ως νοήμον ον ο Μάντης φαντάζεται μια άλλη κοινωνία, την οποία αναπτύσσει σε τριλογία που όμως κοινά στοιχεία διαπηδούν από το πρώτο μέρος στο δεύτερο και το τρίτο.
Βασική του αρχή, όπως παρουσιάζεται στο πρώτο μέρος «Είντζελτάουν», είναι ότι η ανθρώπινη συνθήκη έχει αλλάξει ριζικά. Τα περισσότερα κομμάτια της ανθρώπινης ζωής έχουν αντικατασταθεί από λειτουργίες της τεχνητής νοημοσύνης, η εργασία έχει εξαφανιστεί και φυσιολογικά οι άνθρωποι θα ήταν ευτυχείς. Δεν συμβαίνει όμως αυτό- αντίθετα οι άνθρωποι κυμαίνονται μεταξύ της βαρεμάρας και της απόλυτης εξαχρείωσης. Η κατάθλιψη τσακίζει τις ανθρώπινες ψυχές καθώς τα σώματά τους σέρνονται χωρίς στόχους, χωρίς εκπλήξεις, χωρίς μέλλον σε μια ζωή που έχει γίνει καταναγκαστική επειδή δεν υπάρχει τίποτα δημιουργικό να κάνουν. Τότε ένα «φωτισμένος νους», ο Ντεβέντρα Πούρι και η εταιρεία του Life 2, δημιουργεί μια προσομοίωση παρελθοντικής ζωής μέσα στην οποία οι άνθρωποι μπορούν να ζουν όπως παλιά, με πολλές συγκινήσεις, δράσεις, περιπέτειες. Πρόκειται για μεγάλα θεματικά πάρκα που έχουν μεγάλη ζήτηση, μέσα στα οποία οι συμμετέχοντες υποκρίνονται ότι ζούν όπως παλιά. Πίσω από αυτό το τεχνικό θαύμα υπάρχει ένας παλιός συνεργάτης του Ντεβέντρα, ο Ιγκνάτι Βασίλιεβιτς που μέσω της εταιρείας του Life 1 προήγαγε τις επιστημονικές ανακαλύψεις μέσω της τεχνητής νοημοσύνης. O Μάντης σε αυτή την ψευδο-πόλη του Λος Άντζελες θα «στήσει» μια αστυνομική ιστορία που φέρνει τη σφραγίδα των κλασικών αμερικανικών ντετέκτιβ stories, όπως αυτές που έγραψε ο Ντάσιελ Χάμετ, ο Τζέημς Τσέηζ και ο Ρέημοντ Τσαντλερ. Θα πρωταγωνιστεί ως ερευνητής ο Νίκο Μαυρίδης και η μελλοντική αγαπημένη του Βίκα Κορτέζ. Ο κόσμος των θαυμαστών πάρκων ψυχαγωγίας θα μπλεχτεί αναπότρεπτα με τις ηγεμονικές προθέσεις των ηγετών των δύο εταιρειών Life 1 και Life 2.
Στο δεύτερο μέρος με πεδίο μυθοπλαστικών αφηγήσεων την Ινσταμπούλ πρωταγωνιστεί η Βίκα που ψάχνει να βρει τον αγαπημένο της Νίκο. Σε μια άχρονη μελλοντική εποχή κυριαρχούν οι ψηφιοποιημένοι άνθρωποι (άνθρωμποτ). Οι μόνοι που αντιστέκονται είναι όσοι διατηρούν ακόμα βιολογική και όχι ψηφιακή συνείδηση, οι λεγόμενοι και «Σαρκιστές», που αποτελούνται από βασανισμένα άτομα, τρανς, αλήτες και περιθώριους. Τα ψηφιακά μυαλά είναι δυνατόν να χακαριστούν, αν αναβαθμιστούν και να αναπαραχθούν. Ο Ντεβέντρα με την εταιρεία του Afterlife ελέγχει τον υλικό κόσμο που καλείται Νετ και τον διανοητικό κόσμο , που αποτελείται από το Νετ των μνημών που έχουν μεταφορτωθεί σε αυτόν. Η προσομοίωση ενός παγκόσμιο βίντεογκέιμ με τον κακόηχο τίτλο «Βυζανμπουλ» όπου διεξάγεται η μάχη για την πτώση η μη της Κωνσταντινούπολης σηματοδοτεί τη μάχη των δύο κόσμων.
Το τρίτο μέρος έχει πεδίο μυθοπλαστικών εφαρμογών τη Μόσχα. Εκεί επί εποχής Γκορπατσόφ το σύστημα μαζεύει τα καλύτερα μυαλά του κόσμου για τις δίκες του επιδιώξεις., που είναι να ανταγωνιστεί τις προσπάθειες των δυτικών να φτιάξουν ένα σύστημα ελέγχου της συνολικής νοημοσύνης. Ο κεντρικός ήρωας είναι ένα αγόρι, εξαιρετικό μαθηματικό μυαλό από πλούσια οικογένεια Ινδών γονιών που τον στέλνουν στη Μόσχα σε ένα Ινστιτούτο ευφυών παιδιών με στόχο να εξελιχθούν και να διαπρέψουν στην παγκόσμια κοινότητα. Τα παιδιά είναι υποχρεωμένα να λύνουν ένα μαθηματικό γρίφο που καλείται Μίνωας και που εξελίσσεται σε διάφορες πίστες σαν ένα βιντεοπαιχνίδι με στόχο όποιος/όποια καταφέρει να περάσει στην τρίτη πίστα να αποφοιτήσει και να ακολουθήσει ακαδημαϊκή καριέρα όπου γης αποφασίσει αυτός. Ο ινδός πρωταγωνιστής ονόματι Ντεβ θα είναι ο πρώτος που θα συνειδητοποιήσει πώς δεν υπάρχει αυτή η τρίτη πίστα αλλά το όλο παιχνίδι γίνεται για να διερευνήσουν οι επικεφαλής του Ινστιτούτου την εγκεφαλική και νοητική λειτουργία κάθε μαθητή. Θα γνωρίσει και θα αναμετρηθεί με τον μελλοντικό συνέταιρό και μετά ανταγωνιστή του Βασίλι Ιγκνάτιεβιτς. Από εδώ αρχίζει η ιστορία που διάβασε ο αναγνώστης στα πρώτα κεφάλαια.
Ο Νίκος Μάντης παίζει με το μυαλό του αναγνώστη. Τον βάζει να σκεφτεί πράγματα μέχρι στιγμής αδιανόητα και να αντιμετωπίσει φόβους προαιώνιους. Για παράδειγμα θέτει το ερώτημα «τι είναι ψυχή;». Μήπως αυτό που νομίζεται ευρέως ότι δεν υπάρχει είναι τελικά ένα προϊόν χημικών διεργασιών το οποίο μπορεί να γίνει στο μέλλον ψηφιακό και να οδηγήσει τον άνθρωπο σε έναν δυαδικό εαυτό, τον σαρκικό/βιολογικό και τον ψηφιακό; Το δεύτερο ερώτημα που θέτει ο Μάντης είναι τραγικά επίκαιρο (βλέπε Τραμπ, Μασκ): σε μια μελλοντική κοινωνία που θα ελέγχεται όπως στο μυθιστόρημα του από λίγες εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης ποιο μέλλον θα έχει η ανθρώπινη συνθήκη; Τα κράτη θα υποκύπτουν σε αδιαφανείς, αόρατους θεσμούς/επιχειρήσεις που θα ρυθμίζουν τη ζωή των πολιτών. Στον κόσμο που σχεδιάζει/αφηγείται ο Νίκος Μάντης η τέχνη έχει χάσει τον παλιό της ρόλο. Στο έργο του τα πάντα είναι σκηνοθετημένα και ο καθένας μπορεί να σκηνοθετήσει τον εαυτό του όπως τον φαντάζεται. Εδώ διατυπώνεται ακόμα ένα ερώτημα: πώς θα ορίζεται ή καλύτερα ποιοι είναι οι παράγοντες που θα καθορίζουν την ανθρώπινη ταυτότητα; Και τέλος ποια είναι τα όρια της ανθρώπινης νόησης; Ποια είναι η αλήθεια και ποια η πραγματικότητα, όταν ο άνθρωπος θα κατασκευάζει άπειρους κόσμους κατά το δοκούν;
Στο πληθωρική αυτή τριλογία παρεμβάλλονται επιστημονικά ιντερλούδια με τη μορφή σκέψεων του συγγραφέα. Η ύλη της αφήγησης είναι μεγάλη σε έκταση και υπερφορτωμένη σε δεδομένα. Ίσως μια οικονομικότερη εκδοχή της, πιο συνεκτική να κέρδιζε περισσότερο. Είναι κατανοητό ότι οι συγγραφείς φανταστικών ιστοριών (όπως η Μπουραζοπούλου και ο Μάντης)έχουν μια υπερχειλίζουσα φαντασία και πολύπλοκους αφηγηματικούς τρόπους που μπορεί να σε μπερδεύουν αλλά ταυτόχρονα κάνουν γοητευτικό το παιχνίδι να χαθείς μέσα στον κόσμο τους.
Νίκος Μάντης, Αδύνατες πόλεις, Καστανιώτης
