του Σπύρου Κακουριώτη
Από τις σελίδες ενός ταξιδιωτικού ημερολογίου αποτελείται το τελευταίο, διπλό τεύχος (244-245) της έκδοσης λόγου και τέχνης Το Δέντρο, που μόλις πριν από λίγες μέρες πήρε τον δρόμο για τις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο πολυπρισματικό και γι’ αυτό κερματισμένο, γραμμένο από την πένα 45 διαφορετικών συγγραφέων, μέσα σε χρονικό άνυσμα που καλύπτει ολόκληρο τον 20ό αιώνα, με κοινό προορισμό την Ελλάδα.
Τα κείμενα που συγκροτούν αυτό το «Ελληνικό ημερολόγιο» υπογράφουν συγγραφείς διαφορετικοί μεταξύ τους, οι οποίοι «έρχονται σε επαφή με έναν χώρο μισοθαμμένων μνημείων», όπως επισημαίνει το σημείωμα της σύνταξης, κάτι που αποτελεί για τους ίδιους «μια βαθιά εμπειρία, την οποία είχαν καλλιεργήσει με τη φαντασία, με τις αναγνώσεις τους και τις αφηγήσεις».
Ανάμεσά τους, συναντάμε ονόματα που ξεκινούν από τον Ούγκο φον Χόφμανσταλ και τον Ντριέ Λα Ροσέλ, την Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, τον Ζακ Λακαριέρ και τον Μισέλ Ντεόν, και φτάνουν μέχρι την Βιρτζίνια Γουλφ, τον Ρεϊμόν Κενό, τον Τρούμαν Καπότε ή τον Πέτερ Χάντκε. Παρά τη γοητεία των ερειπίων και τον ιδιότυπο οριενταλισμό τον οποίο εμπεριέχει το «βλέμμα του [δυτικού] ξένου» που στρέφεται στην Ελλάδα, τα ταξιδιωτικά κείμενα που δημοσιεύονται δεν περιορίζονται στους «συνήθεις» ελληνικούς τόπους, αλλά διευρύνουν την οπτική τους, περιλαμβάνοντας μέρη όπως η Θεσσαλονίκη ή η Τήνος, η Κέρκυρα, η Εύβοια ή η Κόρινθος.
Από τα όλως ενδιαφέροντα αυτά κείμενα, ένα ξεχωρίζει όχι για τον τόπο αλλά για τον χρόνο – σε συνδυασμό με τον συγγραφέα του, βέβαια: Πρόκειται για δύο σύντομα κείμενα του Κούρτσιο Μαλαπάρτε, επίσημου ανταποκριτή της Corriere della Sera στην Αθήνα, γραμμένα τον Νοέμβριο του 1940, όταν η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο χώρες έμοιαζε αμφίρροπη και οι ιταλικές δυνάμεις βρίσκονταν ακόμη μέσα στο ελληνικό έδαφος. Έχοντας αυτό κατά νου, ο κάποτε γοητευμένος από τον φασισμό δημοσιογράφος και συγγραφέας παρατηρεί για τους Έλληνες της εποχής πως «βιώνουν τον τρόμο από την απειλή κάποιας επικείμενης θεϊκής εκδίκησης» και πως τους χαρακτηρίζει «μια παραίτηση πιο ολοκληρωτική και οριστική». Στο τέλος του ίδιου μήνα, «ο τρόμος και η απειλή» θα έχουν αλλάξει στρατόπεδο…
Μέσα από τα κείμενα που δημοσιεύονται στις σελίδες του, το ανά χείρας τεύχος του Δέντρου συγκροτεί μια γοητευτική ανθολογία ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, που αποτυπώνει το «πάντα αποκαλυπτικό και χρήσιμο βλέμμα του ξένου», ακόμα κι όταν δεν είναι, ούτε αυτό, απαλλαγμένο από «συγκαταβάσεις και εκλεκτικές αμνησίες» που χαρακτηρίζουν, συνήθως, τις εθνικές εικόνες…
Η ύλη του νέου τεύχους, που αποτελείται σχεδόν εξολοκλήρου από το αφιέρωμα σε κείμενα περιηγήσεων στην Ελλάδα (το οποίο θα ολοκληρωθεί σε επόμενο τεύχος), συμπληρώνεται από τα πάντα εύστοχα «Φύλλα», τα μικρά ή μεγαλύτερα σχόλια για την πνευματική και μη επικαιρότητα, που υπογράφουν οι Γιώργος Χωματηνός, Τάσος Γουδέλης, Νικήτας Σινιόσογλου, Δημήτρης Δεληολάνης και Αντώνης Καζάκος.
Ανάμεσα στις πολλές και διανοητικά ερεθιστικές σημειώσεις του για πρόσωπα και έργα της λογοτεχνίας, του θεάτρου και του κινηματογράφου, ο Τάσος Γουδέλης επισημαίνει μια εύστοχη ρήση του Ζαν Κοκτό: «Μου συνέβη βγαίνοντας από το ατελιέ όπου ο Πικάσο μόλις είχε ζωγραφίσει την τοιχογραφία Πόλεμος κι Ειρήνη, να μου φανεί η Φύση αδύναμη και μπερδεμένη»…
