της Μαρίζας Ντεκάστρο
«Hello! Το σούπερ αγαπημένο μου βιβλίο! Πάρτε το και δεν θα χάσετε!». Ο υποτιθέμενος συνομιλητής μας είναι TikΤoker, ένας διαδικτυωμένος αναγνώστης και μας απευθύνεται από την πλατφόρμα BookTok όπου έχει «ανεβάσει» ένα μικρό βίντεο με τη άποψή του για το τελευταίο βιβλίο που διάβασε.
Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την πλατφόρμα BookTok (παρακλάδι του TikTok), η οποία ξεκίνησε γύρω στο 2000, ούτε τις προτάσεις που διακινεί γιατί, είναι γεγονός (σύμφωνα με στατιστικές την παρακολουθούσαν 200 εκατομμύρια μέχρι τον Δεκέμβριο 2023) ότι αποτελεί το ισχυρό βήμα της κοινότητας των νεαρών ως επί το πλείστο αναγνωστών, των BookΤokers που δεν ενδιαφέρονται για τη θεσμοποιημένη κριτική βιβλίων. Με μια απλή εγγραφή στην πλατφόρμα οποιοσδήποτε μπορεί να ανεβάσει ένα σύντομο βίντεο, κι από κει και πέρα το βιβλίο παίρνει το δρόμο του σ’ αυτό το παράλληλο και ανέξοδο μέσο προώθησης, περιορίζοντας την παλιά πρακτική του «από στόμα σε στόμα», η οποία φαίνεται πως ταιριάζει σε μεγαλύτερες ηλικίες που ενδιαφέρονται για λογοτεχνικά έργα αξιώσεων.
Ως επακόλουθο, το εκδοτικό μάρκετινγκ άλλαξε κι αυτό. Οι εκδοτικές επιχειρήσεις πήραν υπόψη τους τα νέα δεδομένα και πλέον εκδίδουν πολλά βιβλία με την επισήμανση «TikTok Book», βιβλία που θεωρούνται ότι έχουν τα φόντα να αγαπηθούν και να προβληθούν από αυτό το κανάλι, ενώ παράλληλα δίνουν πληροφορίες στα σάιτς και τα μπλογκς τους για το πώς θα μπουν οι αναγνώστες τους σ’ αυτή την κοινότητα (για παράδειγμα βλ. https://www.psichogios.gr/booktok-biblia?srsltid=AfmBOoq49_71BbegPkyoTkrhXhNA8SSz__8Jm0X3Gc8a0U2bfTvm6quh ). Σειρά πήραν και τα βιβλιοπωλεία που δημιουργούν ανάλογα τμήματα.
Τα βιβλία, ως επί το πλείστο μυθιστορήματα, που προβάλλονται στην πλατφόρμα είναι αυτό που λέμε «διαβαστερά». Συνήθως γραμμένα από νεαρούς συγγραφείς, κυρίως γυναίκες, έχουν δυναμική πλοκή και απευθύνονται στο πλατύ κοινό των Teenagers και των Young Adults (18-21), την ηλικιακή ομάδα που με τη σειρά της τα προτείνει μέσω του διαδικτύου στους συνομήλικούς της.
Είναι μυθιστορήματα με κοινωνική χροιά και αφορούν όλα τα είδη. Περιλαμβάνουν νεανικά ρομάντζα (school / campus novels), ρομαντικές κωμωδίες (rom-com) που εστιάζουν με χιούμορ σε ρομαντικές ιδέες για «την αγάπη που ξεπερνά όλα τα εμπόδια», καθώς και feelgood ελαφριά λογοτεχνία. Δεν λείπουν τα δυστοπικά μυθιστορήματα και η λογοτεχνία του φανταστικού με τα ανάλογα περιεχόμενα και τους ανάλογους προβληματισμούς οι οποίοι εκφράζονται και στα βιβλία του λογοτεχνικού κανόνα.
Το σεξ, οι δυσλειτουργικές οικογένειες, η ενδοοικογενειακή βία, η κακοποίηση, οι ταυτότητες, οι καταχρήσεις και οι εξαρτήσεις από ουσίες, η κοινωνική υποκρισία, η βία που ασκούν πχ. το σχολείο, η οικογένεια, η βιομηχανία της ομορφιάς, κ.ά., είναι θέματα που επανέρχονται συστηματικά.
Το BookTok δίνει επίσης βήμα σε συγγραφείς οι οποίοι ανοίγουν διάλογο με το κοινό τους προδημοσιεύοντας αποσπάσματα από το επόμενο βιβλίο τους, συζητώντας για την τελική κατάληξη της ιστορίας, τίτλο, εξώφυλλα, κλπ.
Χωρίς να διεκδικούν δάφνες «λογοτεχνικής» ποιότητας είναι βιβλία εθιστικά, όπως επισημαίνει η Ε. Σβορώνου στα άρθρα της https://www.oanagnostis.gr/vathia-sta-skotadia-psila-stis-listes-ton-best-sellers-tis-elenis-svoronoy/
https://www.oanagnostis.gr/misfit-otan-kokkinise-kai-o-agios-valentinos-tis-elenis-svoronoy/
Θέλεις να διαβάσεις παρακάτω! Όπως τα παιδιά δεν ξεκολλάνε από ένα είδος βιβλίου, έτσι και οι μεγαλύτεροι εθίζονται σε ένα είδος γραφής και περιεχομένου. Κι αυτό οφείλεται στη μαεστρία της πλοκής (αν και πολυσέλιδα δεν πλατειάζουν) και τους χαρακτήρες που δεν είναι μονοδιάστατοι. Οι καλοί/κακοί δεν είναι πάντοτε και μόνον καλοί/κακοί αλλά ξεδιπλώνουν όσα τους τυραννούν. Στο βάθος βάθος δηλ. έχουν ζήσει καταστάσεις, απογοητεύσεις και τραύματα που επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τις πράξεις τους ανάλογα με το πώς τα διαχειρίστηκαν και τα οποία τελικά διαμορφώνουν το ψυχολογικό προφίλ τους. Η γραφή, ιδιαίτερα η γλώσσα και έκφραση, απέχει πολύ από αυτό που θεωρείται λογοτεχνία. Είναι μια γλώσσα άμεση, ασεβής, προκλητική, καθόλου συγκαλυμμένη, ωμή. Θα έλεγα και ειλικρινής. Είναι η γλώσσα που μιλούν μεταξύ τους οι νέοι, και όχι μόνο του περιθωρίου.
Αν ρίξει κανείς μια ματιά στο διαδίκτυο, θα διαπιστώσει ότι τα προτεινόμενα βιβλία TikTok είναι συχνά εξαιρετικά. Πολλά που είχαν κυκλοφορήσει χρόνια πριν, έκαναν τομή στη νεανική θεματολογία και είχαν εκθειαστεί από την κριτική ξαναβρίσκονται σήμερα στις λίστες των μπεστ σέλλερς πολλών χωρών χάρη στη δημοφιλία που αποκτούν στην κοινότητα των BookΤokers. Το επιβεβαίωσα μπαίνοντας στην πλατφόρμα. Δεν είναι λοιπόν όλα τους για πέταμα.
Μέσω λοιπόν της διαδικτυακής πλατφόρμας BookTok είναι φανερό πως διαμορφώνεται μια νέα αναγνωστική κουλτούρα. Οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα να βρουν ταχύτατα βιβλία, να τα παρουσιάσουν, να συζητήσουν το περιεχόμενο, να τα αξιολογήσουν και τέλος να κάνουν κριτική στις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές διασκευές τους. Ο χώρος είναι απίστευτα προσιτός, άμεσος και δραστήριος!
Ωστόσο, τίθενται ερωτήματα προς μελέτη. Σκέφτομαι δύο:
- πώς επηρεάζει η λογοτεχνία πολλών ταχυτήτων -ας πούμε η δική μας και αυτή του BookTok- το νεανικό αναγνωστικό κοινό που βρίσκεται σε στάδιο διαμόρφωσης κριτηρίων και αναγνωστικών εμπειριών
- σε τι είδους παραγωγή λογοτεχνικών έργων θα οδηγήσει το άνοιγμα των TikTokers σε μικρότερες ηλικίες.
Είναι σημαντικό να ασχοληθούμε με το ζήτημα επειδή ενδέχεται «ορθόδοξοι» συγγραφείς να δημιουργήσουν τέτοια έργα ώστε να μη χάσουν, χωρίς να είναι κατακριτέο, αυτό το κερδοφόρο τρένο…
Ιδιαίτερα όσον αφορά την ελληνική νεανική λογοτεχνία, συγγραφείς (εντελώς ενδεικτικά Ζέη, Κοντολέων, Κουτσάκης, Μανδηλαράς, Παπαθεοδώρου, Δαρλάση, Αντωνίου, κ.ά.) θέτουν με ευθύτητα θέματα που περιλαμβάνονται σε διεθνή βιβλία TikTok ως προς τη θεματολογία και σε γλώσσα αποδεκτή από την ελληνική αναγνωστική κοινότητα. Και πάλι όμως, μεταφράζονται ώστε να βγουν στο διεθνές περιβάλλον του διαδικτύου και να ανταγωνιστούν τις θηριώδεις κυκλοφορίες των ξένων μυθιστορηματογράφων;
ΥΓ. Δεν βρήκα καμιά ελληνική μελέτη για το θέμα. Προτείνω τις παρακάτω τέσσερις που διάβασα.
https://scholarship.richmond.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2716&context=honors-theses
