του Πάνου Παπαγεωργίου
Αν υπάρχει μια εμβληματική στιγμή κατά την οποία μπορεί κανείς να ξεκινήσει κάτι καινούριο, αυτή είναι η έναρξη του νέου ημερολογιακού έτους. Η όρεξη από την επανεκκίνηση του ημερολογίου φέρνει πάντα μια ενθουσιώδη παραγωγική διάθεση.
Κάπως έτσι, παρέα με ζωηρά τελώνια και καλικάντζαρους, εγκαινιάζεται αυτή η νέα στήλη στον «Αναγνώστη» αφιερωμένη στη λεγόμενη 9η Τέχνη, τα κόμικς. Ειδικότερα από τη στήλη αυτή, μέσα από παρουσιάσεις νέων και παλαιότερων εκδόσεων, αλλά και αφιερώματα σε είδη και δημιουργούς θα ερευνήσουμε την Ελληνική Σκηνή Κόμικς, που τα τελευταία χρόνια γνωρίζει πλούσια άνθηση.
Σε αυτήν την πρώτη παρουσίαση, επιλέχθηκε συμβολικά «Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ» που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2024 από τις εκδόσεις Αντίποδες, και η οποία αποτελεί αντίστοιχα και την πρώτη κυκλοφορία graphic novel από τις δημοφιλείς εκδόσεις. Διπλή πρεμέρια λοιπόν!
Πριν προχωρήσουμε στα επιμέρους της «ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ» αξίζει να αφιερώσουμε λίγες αράδες προκειμένου να μιλήσουμε για …
Graphic novel, comic book, comic strip, bande dessinée, fumetti, manga.
Όπως μας εξηγεί και ο Γιάννης Κουκουλάς στο βιβλίο του «Ένατη Τέχνη από το Παρελθόν στο Μέλλον» (Εκδόσεις ΚΨΜ, 2006) τα comics ονομάστηκαν έτσι από τους Αμερικανούς οι οποίο, ορμώμενοι από το χιουμοριστικό περιεχόμενο των έργων, δανείστηκαν την ελληνική λέξη «κωμικός». Αντίθετα οι Γάλλοι, τα ονομάζουν «bande dessinée», δηλαδή εικονογραφημένη λωρίδα, αντίστοιχα οι Ιταλοί τα λένε «fumetti» επειδή τα μπαλονάκια στα οποία αναγράφονταν οι διάλογοι παρέπεμπαν σε σύννεφα καπνού. Οι Ιάπωνες τα λένε manga, ενώ στην Ελλάδα έχουμε διατηρήσει την αμερικανική ονομασία, η οποία είναι και ελληνική σε τελική ανάλυση.
Όπως όμως ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει, «όποια και αν είναι η λέξη που τα χαρακτηρίζει, το περιεχόμενο και η μορφή τους είναι ίδια: διαδοχικές εικόνες που συνήθως συνοδεύονται από λόγια, δημιουργώντας ένα ελκυστικό μείγμα ανάγνωσης». Και αυτός ο τελευταίος ορισμός είναι ότι χρειάζεται να ξέρουμε για τα comics.
Οι περαιτέρω χαρακτηρισμοί, όπως graphic novel, comic book, comic strip, έχουν να κάνουν κυρίως με την έκταση, τη μορφή έκδοσης και την αγορά. Όπως μπορούμε να καταλάβουμε το comic strip, είναι μια συνέχεια εικόνων, που ονομάζονται «καρέ» ή «πάνελς» σε μια σειρά «λωρίδα». Τα comic strips συχνά συναντιούνται και σε μορφή ολόκληρης σελίδας. Κατά βάση αποτελούσαν επιμέρους ανάγνωσμα εφημερίδων ή περιοδικών.
Τα comic books είναι μεγαλύτερης έκτασης comics που εκδίδονται σε μορφή τεύχους, περιοδικού ή βιβλίου. Τα graphic novels ακολουθούν την ίδια λογική με τα comic books. Η βασική τους διαφορά είναι ότι αποτελούν μεγάλα βιβλία, που διατηρούν την αυτοτέλειά τους ως ιστορίες ενώ τα comic books μπορεί να είναι είτε τεύχη μιας περιοδικής σειράς, είτε συγκεντρωτικές εκδόσεις τευχών ή ιστοριών που εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συνέχειας μεταξύ τους.
Ο όρος graphic novel χρησιμοποιήθηκε αρχικά στις Η.Π.Α με σκοπό να διακρίνει μια σειρά έργων που πλέον, λόγω περιεχομένου ξέφευγαν από το παραδοσιακό πλαίσιο και δεν μπορούσαν να χαρακτηριστούν κωμικά ή κατάλληλα για νεαρό κοινό. Αυτή η διαφορά περιεχομένου και το πιο σοφιστικέ όνομα, άνοιξε νέους ορίζοντες στα αμερικανικά κόμικς. Σήμερα πια, το περιεχόμενο δεν παίζει τόσο ρόλο. Ωστόσο, ως όρος έχει πλέον καθιερωθεί διεθνώς ακόμα και στις ευρωπαϊκές χώρες με μεγάλη παράδοση, όπως η Γαλλία, το Βέλγιο και η Ιταλία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις παραπάνω χώρες με καθιερωμένες σχολές και μεγάλη παραγωγή κόμικς, οι εκδότες τους, χρησιμοποιούσαν και συνεχίζουν να χρησιμοποιούν παράλληλα με τη χρήση του αμερικανικού όρου «graphic novel», τον εθνικό όρο (bd, fumetti) συνοδευόμενο από το είδος του κόμικ (αστυνομικό, παιδικό, αισθησιακό, φαντασίας κ.ο.κ) προκειμένου να διακρίνουν το περιεχόμενο.
H ΔΙΑΚΡΙΣΗ
Το υπό παρουσίαση κόμικ, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2023 στην Γαλλία από τις εκδόσεις Dalcour, με πλήρη τίτλο πρωτοτύπου « La Distinction, Librement inspiré du livre de Pierre Bourdieu». Διακρίθηκε από τους συντάκτες της εφημερίδας Le Monde, ως ένα από τα καλύτερα bd εκείνης της χρονιάς.
Η δημιουργός Τιφέν Ριβιέρ (Tiphaine Rivière) έχει σπουδάσει ιστορία και κινηματογράφο και πριν τη «Διάκριση» είχε δει άλλες τρεις δουλειές της να εκδίδονται από γαλλικές εκδοτικές, όπως το αυτοβιογραφικό Carnets de thèse, (Seuil, 2015), το L’Invasion des imbéciles, (Seuil, 2019) και τον πρώτο τόμο του Le Cœur qui bat, Tome 1, (Delcourt, 2021)
Στη «ΔΙΑΚΡΙΣΗ» η Ριβιέρ βασίστηκε στο έργο του κοινωνιολόγου Πιέρ Μπουρντιέ (Pierre Bourdieu), «Η Διάκριση» (La Distinction) και με τρόπο εύστοχο, πνευματώδη και κατατοπιστικό μας οδήγησε σε ένα ταξίδι στον κόσμο της θεωρίας του Γάλλου στοχαστή.
Το σενάριο έχει στηθεί προκειμένου να εξυπηρετήσει τον σκοπό της προβολής των ιδεών που ενέχονται στο έργο του Μπουρντιέ. Σαν όχημα, η Ριβιέρ χρησιμοποιεί έναν καθηγητή κοινωνιολογίας που προσπαθεί να διδάξει με τρόπο ενδιαφέροντα στους νεαρούς μαθητές Λυκείου τη συγκεκριμένη κοινωνιολογική θεωρία.
Μέσα από την εικονογραφημένη αφήγηση, η δημιουργός εμπλέκει τους μαθητές, τον καθηγητή και τα κοινωνικά τους περιβάλλοντα σε καταστάσεις που παρουσιάζουν τα βασικά στοιχεία που διαπραγματεύεται η Διάκριση. Αν και το σενάριο ξεδιπλώνεται ακολουθώντας το θεωρητικό κείμενο, η ροή της αφήγησης διατηρείται ζωντανή και η εξιστόρηση εισαγάγει τον αναγνώστη, χωρίς να το καταλάβει, μέσα από σύγχρονες και προσιτές καταστάσεις σε μια σειρά εύληπτων εικονογραφημένων παραδειγμάτων. Έτσι έννοιες όπως το Habitus ή η θεωρία ότι οι διατροφικές συνήθειες και οι επιλογές διασκέδασης διαμορφώνονται βάσει της ταξικής καταγωγής καθίστανται άμεσα αντιληπτές.
Σαφώς σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει και το εικαστικό σκέλος του έργου. Το σχέδιο της Ριβιέρ, αν και όχι το ιδανικότερο δείγμα του είδους, ακολουθεί εκείνη την τεχνική που συναντάμε συχνά στη γαλλική παραγωγή, σύμφωνα με την οποία διατηρούνται μεν τα ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, αλλά ταυτόχρονα οι φιγούρες εμπλουτίζονται με καρτουνίστικα στοιχεία. Κάπως έτσι αλληλουχία των εικόνων γίνεται πιο ανάλαφρη και ευχάριστη.
Με εξαίρεση το έγχρωμο εξώφυλλο, το περιεχόμενο βασίζεται κυρίως στην αντίθεση άσπρου/μαύρου και στην κλίμακα του γκρι. Μια τακτική που επίσης συνηθίζουν οι γαλλικές εκδοτικές, τόσο για λόγους κόστους όσο και αισθητικής, καθώς οι μεγάλες λευκές επιφάνειες επιτρέπουν την ξεκούραση του ματιού και τη δυνατότητα να εστιάσει στα ουσιώδη σημεία του σχεδίου.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Η πρόσφατη ελληνική έκδοση από τις εκδόσεις Αντίποδες έμεινε, όπως φαίνεται, πιστή στην πρωτότυπη γαλλική, ακολουθώντας όσο γίνεται το πνεύμα της. Το αποτέλεσμα σίγουρα αφήνει ικανοποιημένο τον αναγνώστη καθώς καλύπτει κάθε δυνατή εμπειρία.
Ξεκινώντας από το εξώφυλλο, οι Αντίποδες διατήρησαν τη σκληρόδετη έκδοση κατά τη γαλλική παράδοση. Έχουν γίνει εξαιρετικές επιλογές στο χαρτί, την ποιότητα της εκτύπωσης και το δέσιμο. Και επειδή το αντίτυπο του γράφοντος υπέστη σκληρή μεταχείριση διατηρώντας την αρτιότητά του, σας μεταφέρεται η πληροφορία μετά λόγου γνώσεως.
Η μετάφραση έγινε από την μυστηριώδη, όπως αναφέρεται, «ομάδα όμικρον», υπό τη διεύθυνση του Σωτήρη Παρασχά. Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η μετάφραση του εν λόγω bd, δεν είναι μια εύκολη δουλειά, καθώς απαιτείται ο μεταφραστής να γνωρίζει και να μπορεί να αποδώσει στα ελληνικά τις έννοιες της κοινωνιολογικής θεωρίας του Μπουρντιέ και ταυτόχρονα να διατηρήσει τον τρόπο με τον οποίο μεταφέρθηκαν από στο σενάριο από τη δημιουργό. H «ομάδα όμικρον» λοιπόν, έκανε εξαιρετική δουλειά αποδίδοντας ιδανικά και χωρίς κενά περιεχόμενο, έννοιες και νοήματα. Όπως δε μας ενημερώνει η έκδοση, στα σημεία όπου παρατίθενται ατόφια τα αποσπάσματα από το έργο του Μπουρντιέ, χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση «Πιέρ Μπουρντιέ Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΛΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ» (Πατάκης, 1999, ιγ έκδοση).
Την ελληνική γραμματοσειρά (lettering) σχεδίασε ο δημιουργός κόμικς (και όχι μόνο) Γιώργος Γούσης, o οποίος φαίνεται ότι προσπάθησε να ακολουθήσει το στυλ της γαλλικής έκδοσης.
Και επειδή οι καιροί είναι δύσκολοι, όπως πάντα, αξίζει να αναφερθεί ότι αυτή τη στιγμή μπορεί κανείς να το προμηθευτεί τον τόμο αυτό σε τιμή κάτω των 20€. Αντίτιμο ιδιαίτερα χαμηλό αν κρίνει κανείς ότι αφορά μια μεταφρασμένη σκληρόδετη έκδοση 288 σελίδων.
ΓΕΝΙΚΗ ΕΝΤΥΠΩΣΗ
Η ελληνική έκδοση του bande desinee « Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ Εμπνευσμένο από το έργο του ΠΙΕΡ ΜΠΟΥΡΝΤΙΕ» είναι μια πολύ προσεγμένη δουλειά. Οι Αντίποδες ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση έκδοσης ενός graphic novel στο ίδιο επίπεδο με τις παραδοσιακές εκδοτικές του χώρου των κόμικς και πολύ κοντά στη φιλοσοφία της πρωτότυπης γαλλικής έκδοσης.
Ως ανάγνωσμα είναι μια εμπνευσμένη παρουσίαση των ιδεών της Διάκρισης του Μπιουρντιέ, ιδανική εισαγωγή για τον μη εξοικειωμένο αναγνώστη. Η δημιουργός έχει επιτύχει να ταιριάξει την παράθεση της κοινωνιολογικής θεωρίας, με ένα ενδιαφέρον αφήγημα χωρίς να προσδίδει επιτηδευμένα διδακτικό ύφος στο κείμενο. Με τους όρους αυτούς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το bd, « Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ» αποκτά αυτοτελή υπόσταση σε σχέση με την πηγή του και δεν αποτελεί απλά μια εκλαϊκευμένη εκδοχή του βιβλίου του Γάλλου διανοητή. Οι γνώστες της θεωρίας του Μπουρντιέ και οι κοινωνιολόγοι, μην προσπαθήσετε να βρείτε τον Γάλλο φιλόσοφο μέσα στο κόμικ, αλλά αντιμετωπίστε το ως αυτό που είναι. Ένα αυτόνομο έργο, εισιτήριο για την φιλαναγνωσία θεωρητικών κειμένων.
