της Όλγας Σελλά
«Σήμερα τίθεται με επιτακτικό τρόπο το ζήτημα της θέσης του θεάτρου απέναντι στον κόσμο. Αν το θέατρο εξακολουθεί να αρκείται στη διασκέδαση του κοινού, μπορούμε να περιμένουμε πολλά φρικτά γεγονότα». Είναι η θέση του Ρώσου θεατρικού συγγραφέα, σεναριογράφου, σκηνοθέτη ταινιών Ιβάν Βιριπάγιεφ, την οποία υλοποιεί με συνέπεια, ευαισθησία, προβληματισμό και πολιτικό στοχασμό σε όλα τα έργα του. Και καλεί τους θεατές να σκεφτούν, να στοχαστούν, να αναρωτηθούν, να προβληματιστούν, να συμπάσχουν. Γιατί τα έργα του είναι τα πλέον σύγχρονα πολιτικά θεατρικά κείμενα, μ’ έναν τρόπο όμως πρωτότυπο, πολύπλευρο, που απέχει έτη φωτός από οποιουδήποτε είδους διδακτισμό ή κάθε λογής στράτευση. Ο Ιβάν Βιριπάγιεφ καταγράφει τις απόψεις που υπάρχουν γύρω του και γύρω μας, αναγνωρίσιμες όλες, και αφήνει το κοινό να συνδεθεί, να αντιδράσει, να ταυτιστεί, να απορρίψει, να θυμώσει, να συγκινηθεί. Και μ’ έναν τρόπο λοξό, έμμεσο, ανατρεπτικό ή εντελώς ευθύ, θίγει αντιλήψεις που μοιάζουν αθώες, αλλά δημιουργούν αποστήματα –κοινωνικά, πολιτικά, πολιτισμικά. Και σαρκάζει ανελέητα το δήθεν, που καμώνεται ότι είναι κάτι πολύ σοβαρό.
Είχαν κόστος οι απόψεις του. Ο Ιβάν Βιριπάγιεφ έφυγε το 2014 από τη Ρωσία, έχοντας στην πλάτη του μια καταδίκη φυλάκισης 7,5 χρόνων. Είναι επικηρυγμένος από το ρωσικό κράτος και τα έργα του έχουν απαγορευτεί στη ρωσική επικράτεια. Τον Μάιο του 2023 καταδικάστηκε στη Μόσχα με την κατηγορία της «διάδοσης ψευδών ειδήσεων» σχετικά με τον ρωσικό στρατό. Κατοικεί εδώ και χρόνια στην Πολωνία, ενώ έχει πολιτογραφηθεί Πολωνός.
Δύο από αυτά φιλοξενούνται φέτος σε αθηναϊκές σκηνές. Και τα δύο είχαν την τύχη να τα διαχειριστούν σκηνοθετικά δύο από τους πιο ταλαντούχους καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς. Το «Οξυγόνο», γραμμένο το 2002, πρωτοπαρουσιάστηκε στη Ρωσία το 2002. Είναι το τέταρτο θεατρικό του έργο και θεωρήθηκε «μανιφέστο» της Νέας Ρωσικής Δραματουργίας των ‘00s. Παρουσιάζεται από τις 21 Νοεμβρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, σε σκηνοθεσία και μετάφραση Γιώργου Κουτλή, ενώ τη δραματουργία και τη διασκευή συνυπογράφουν ο σκηνοθέτης με τον Βασίλη Μαγουλιώτη.
Το δεύτερο έργο του Ιβάν Βιριπάγιεφ ξεκίνησε πριν από λίγες μέρες τη διαδρομή του. Γράφτηκε το 2018 και ο χώρος δράσης είναι τοποθετημένος στη Δανία. Τίτλος του «Το συνέδριο για το Ιράν» και παρουσιάζεται στο ΠΛΥΦΑ από την Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων σε σκηνοθεσία Χρήστου Θεοδωρίδη.
Κανένα από τα δύο έργα, καμία από τις δύο παραστάσεις δεν αρκείται στη διασκέδαση του κοινού. Και οι δύο δημιουργούν διαρκείς ανατροπές, ταρακουνούν, ενοχλούν, προβληματίζουν. Και σε ακολουθούν.
«Το συνέδριο για το Ιράν» γίνεται στον Βοτανικό
Διόλου τυχαία, ο Ιβάν Βιριπάγιεφ τοποθετεί αυτό το έργο στη Δανία, τη χώρα με τους πιο ευτυχισμένους κατοίκους στον κόσμο, όπου διοργανώνεται ένα συνέδριο για την καθημερινότητα μιας άλλης χώρας, όχι τόσο ευτυχισμένης: του Ιράν. Στο πάνελ μετέχουν μέλη της πνευματικής ελίτ της Δανίας, που εκπροσωπούν τις διαφορετικές όψεις και αντιλήψεις της σύγχρονης κοινωνίας. Ένας ένας και μία μία ανεβαίνουν στο βήμα και λένε τις απόψεις τους για το Ιράν. Την ίδια στιγμή όμως αποκαλύπτουν, κάποιοι χωρίς να το αντιλαμβάνονται, κάποιοι απολύτως συνειδητά, τις αντιλήψεις τους, που καθρεφτίζουν την ιδεολογική παλέτα των σύγχρονων κοινωνιών. Οι συλλογισμοί που κατατίθενται στο συνέδριο αποτυπώνονται κάλλιστα στη φράση του Σαίξπηρ στον «Άμλετ»: «Αν και είναι τρέλα τούτη, υπάρχει λογική σ’ αυτό». Μια φράση που περιγράφει γλαφυρά όσα παράλογα ακούγονται σαν λογικά στις μέρες μας και ο Ιβάν Βιριπάγιεφ το κάνει μέσα από τη γλώσσα του θεάτρου.
Στις τοποθετήσεις τους διακρίνουμε αντιλήψεις ατομικισμού, καταναλωτισμού, ιδεαλισμού, υποκρισίας, δημαγωγίας, συντηρητισμού, λαϊκισμού, διακρίνουμε τη νεύρωση και το κενό, που εντέλει ανιχνεύεται διαρκώς σ’ όσους ζουν στον πολιτισμένο κόσμο. Ανάμεσά τους υπάρχουν τρεις διαφορετικές φωνές, γυναικείες και οι τρεις: η μία της ακτιβίστριας δημοσιογράφου (Ελευθερία Αγγελίτσα), που δεν διστάζει να πει τα πράγματα με τ’ όνομά τους, η άλλη από την βραβευμένη Ιρανή ποιήτρια που υμνεί την αγάπη (Νίκη Χρυσοφάκη), χωρίς ποτέ να την έχει γνωρίσει, αφού ζούσε σε κατ’ οίκον περιορισμό από τα 17 της χρόνια, και πρόσφατα ολοκλήρωσε την ποινή της και κατάφερε να ταξιδέψει στη Δύση. Η τρίτη είναι η σύζυγος του πρωθυπουργού της χώρας (Χρυσή Μπαχτσεβάνη), που με σπαραγμό αποκαλύπτει το κενό και την απουσία νοήματος σε μια ζωή τακτοποιημένη, σε μια χώρα που θεωρείται από τις πιο ευτυχισμένες. Κι όμως αυτή η γυναίκα ένιωσε την ευτυχία σ’ ένα μικρό χωριό του Περού.
Η παράσταση είναι στημένη απλά, με οκτώ πολυθρόνες –όσοι και οι μετέχοντες στο πάνελ-, την καρέκλα του συντονιστή (Γιώργος Κισσανδράκης) και ένα γραφειάκι για τη γραμματεία του συνεδρίου, όπου κάθεται η Ξένια Θεμελή, που επιμελήθηκε και την απρόβλεπτη αλλά εκτονωτική χορογραφία. Ένας ένας και μία μία ανεβαίνουν οι ομιλητές στο βήμα. Κάποιοι δευτερολογούν. Κάποιοι κάνουν ερωτήσεις στις τοποθετήσεις άλλων. Αποκαλύπτονται, εκτίθενται, διαφωνούν, συγκρούονται. Και θίγουν πάλι πολλά ζητήματα, από εκείνα που απασχολούν τις σύγχρονες κοινωνίες, από εκείνα που διαμορφώνουν τη σκέψη και τη δημόσια ή ατομική συμπεριφορά μας. Συμπεριφορές, θέσεις και στάσεις όπως ο ατομικισμός, ο καταναλωτισμός, ο ιδεαλισμός, η υποκρισία, η δημαγωγία, ο συντηρητισμός, ο λαϊκισμός, η ομοφοβία, αλλά και οι νευρώσεις του πολιτισμένου κόσμου ανιχνεύονται στις τοποθετήσεις τους. Η Εκκλησία είναι και πάλι παρούσα (ο Άρης Λάσκος υποδύεται εύστοχα τον πάστορα της Λουθηρανικής Εκκλησίας) και στο πρόσωπό του αποτυπώνονται ο εχθρός του διαφορετικού, ο υπέρμαχος της τάξης όπως την γνωρίζουμε: «Τον κόσμο τον αλλάζουν οι αφέντες του» κραυγάζει σε κάποια στιγμή.
Ο Ιβάν Βιριπάγιεφ καταπιάνεται πάλι σχεδόν με τα πάντα, αλλά αυτή τη φορά, μ’ έναν τρόπο χωνεμένο, αλλά και πονεμένο. Αν στο «Οξυγόνο» υπάρχει σαρκασμός και ένταση, στο «Συνέδριο για το Ιράν» υπάρχει απόγνωση. «Το νόημα της ζωής είναι να ζεις και να προοδεύεις. Η ίδια η ζωή είναι το νόημα της ζωής», λέει. Και αλλού επισημαίνει: «Η μόνη ελευθερία που δίνεται στους ανθρώπους είναι η ελευθερία από τον εαυτό τους». Διαρκώς όμως αναρωτιέται για τον κόσμο γύρω μας: «Αυτή η βάρκα πού πάει χωρίς κουπιά;»
Και το κοινό καλείται να παρακολουθήσει μια γοητευτική όσο και αλλόκοτη συνθήκη θέασης, αφού γνωρίζουμε ότι αυτό που βλέπουμε είναι θέατρο, οφείλουμε όμως να παρακολουθήσουμε και τις «ομιλίες», άρα βρισκόμαστε σε μια διαφορετική εγρήγορση. Γι’ αυτό το λόγο, όσοι ώρα παρακολουθούμε ταυτιζόμαστε με κάποιους από τους ομιλητές, ή διαφωνούμε, απορούμε, απορρίπτουμε, εξοργιζόμαστε.
Ο Χρήστος Θεοδωρίδης θεατροποίησε εύστοχα ένα δύσκολα διαχειρίσιμο –ώστε να γίνει ελκτικό- θεατρικό έργο, μπαίνοντας στο μεδούλι του, με τη συμβολή πρωτίστως των ηθοποιών του, αφού πάνω τους βασίζεται η μεταφορά όλων όσων θίγει ο Βιριπάγιεφ. Η χορογραφία της Ξένιας Θεμελή και ο τρόπος που εντάσσεται στη διάρκεια της παράστασης γίνεται η ανάσα, η απελευθέρωση, η «ελευθερία από τον εαυτό μας».
Ένα έργο σύγχρονο, ουσιαστικό, βαθύ, στοχαστικό, μια παράσταση που το ανέδειξε με απλότητα, αμεσότητα, πάθος –με τον καλύτερο τρόπο.
Η ταυτότητα της παράστασης
Κείμενο: Ivan Vyrypaev, Μετάφραση: Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου, Σκηνοθεσία: Χρήστος Θεοδωρίδης, Δραματουργία: Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου – Χρήστος Θεοδωρίδης, Χορογραφία: Ξένια Θεμελή, Σκηνικά – Κοστούμια: Τίνα Τζόκα, Μουσική επιμέλεια: Χρήστος Θεοδωρίδης, Σχεδιασμός φωτισμών: Τάσος Παλαιορούτας, Φωτογραφίες – Video – Γραφιστικός σχεδιασμός: ThatLongBlackCloud, Οργάνωση παραγωγής: Άννα Τιαγκουνίδου
Παραγωγή: Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων
Παίζουν: Ελευθερία Αγγελίτσα, Πάρης Αλεξανδρόπουλος, Γιώργος Κισσανδράκης, Άρης Λάσκος, Δημήτρης Μανδρινός, Μάριος Μάνθος, Χρυσή Μπαχτσεβάνη, Μιχάλης Πητίδης, Βασίλης Τρυφουλτσάνης, Νίκη Χρυσοφάκη
ΠΛΥΦΑ (Κορυτσας 39, Βοτανικός)
Κάθε Σάββατο, Κυριακή, Δευτέρα και Τρίτη ως τις 2 Φεβρουαρίου.
Η παράσταση πραγματοποιείται με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.
Αναζητώντας το «Οξυγόνο»
Σε μια συνθήκη διαρκούς (και αξιοθαύμαστης) κίνησης, στο πλαίσιο ενός ατελείωτου, βακχικού rave party και μέσα από μια περίεργη και ανατρεπτική συνομιλία με τις βιβλικές Δέκα Εντολές, το «Οξυγόνο» αποτυπώνει την ταξική και μορφωτική διαστρωμάτωση της ρωσικής κοινωνίας στις αρχές του 21ου αιώνα, εντάσσει στους προβληματισμούς του τους πολυπολιτισμικούς δρόμους της θρησκείας και της πίστης, που με διάφορους τρόπους επηρέασαν και διαμόρφωσαν τους πολίτες της Ρωσίας ανά τους αιώνες, καταπιάνεται με τις παραδοσιακές ηθικές αξίες για να τις ξανακοιτάξουμε, για να δούμε τι σημαίνουν και πώς λειτουργούν σήμερα, αγγίζει τα θέματα της οικολογίας, της κλιματικής αλλαγής, τη χειραφέτηση της γυναίκας, την ισότητα. Σχεδόν τα πάντα. Τόσο «τα πάντα», που παρότι είναι ένα σχετικά μικρής έκτασης έργο, κάπου στη μέση, διαπιστώσαμε μια μικρή αρρυθμία. Μην ξεχνάμε όμως ότι το είχε γράψει πριν κλείσει τα 30 χρόνια του. Κι όλα όσα θίγει είναι σε μια γλώσσα σκληρή, κοφτή, αλλά και ποιητική συνάμα. Ο Σάσα και η Σάσα (το αρσενικό και θηλυκό υποκοριστικό του ονόματος Αλέξανδρος και Αλεξάνδρα στα ρωσικά) αναζητούν τη θέση τους ο ένας στον κόσμο του άλλου, αναζητούν τη θέση τους στον κόσμο, αναζητούν οξυγόνο, απορούν, αναρωτιούνται διαρκώς: «Και παράξενο, αν δεν υπήρχα, τότε που θα ήμουν; Σε ποιο μέρος; Μπορεί εκεί…; Μπορεί εκεί που είναι όλα όσα δεν έχουν έρθει στον κόσμο; (…) Μπορεί εκεί να ήμουν ευτυχισμένη, εκεί που δεν υπάρχει έλλειψη οξυγόνου, εκεί που το νερό, το απλό φρέσκο νερό, ακόμη δεν το πουλάνε σε πλαστικά μπουκάλια; Εκεί που ο ουρανός δεν ασφυκτιά από το μεγάλο γκρι μολυσμένο σύννεφο; Που δεν λιώνουν οι αιώνιοι πάγοι και δεν καίγονται τα πνευμόνια της γης, ποτίζοντας με καπνό τα πνευμόνια των ανθρώπων, τα πνευμόνια –που δημιουργήθηκαν από τον Θεό για να καταναλώνουν μονάχα οξυγόνο».
Στην πρώτη του σκηνική παρουσίαση, στη Μόσχα, υπήρχαν δύο ηθοποιοί που υποδύονταν τον Σάσα και τη Σάσα, (ο ένας ήταν ο Ιβάν Βιριπάγιεφ) και ο DJ. Ο Γιώργος Κουτλής είχε τη θαυμάσια ιδέα να πολλαπλασιάσει τα πρόσωπα των δύο βασικών ηρώων, να τα κάνει γενιά, να τα κάνει παρέα, συλλογικότητα, πάρτι. Και πολύ εύστοχα, δίνει έναν ρυθμό διαρκούς κίνησης στη διαδρομή αυτών των νέων ανθρώπων για την αναζήτηση του σημαντικού. Το γοητευτικό είναι ότι από τη μια μεριά είναι το κείμενο του Βιριπάγιεφ, που μ’ έναν τρόπο λοξό, έμμεσο ή εντελώς ευθύ, θίγει αντιλήψεις και συμπεριφορές, κι από την άλλη είναι η παράσταση του Γιώργου Κουτλή, που κινείται χωρίς να σταματά, με τρόπο όμως που δεν κρύβει το κείμενο, δεν το παραμερίζει. Το μεταφέρει ως κραυγή. Μια κραυγή που δεν έχει μόνο αγωνία. Έχει και ποίηση.
Σ’ αυτή την ευφυή σκηνική πρόταση για ένα έργο που πρωτοξεκίνησε τη διαδρομή με δύο μόνο φωνές, ανταποκρίθηκαν όλοι οι συντελεστές της παράστασης «Οξυγόνο», με έμπνευση, με επαγγελματισμό υψηλό, με τεχνική, με πάθος και αφοσίωση. Η χορογραφία του Αλέξανδρου Σταυρόπουλου και η κίνηση της Άλκηστις Πολυχρόνη συμπρωταγωνιστούν αναμφίβολα. Όπως και η μουσική του Jeph Vanger και το σκηνικό του Κωνσταντίνου Σκουρλέτη, και φυσικά οι φωτισμοί της Ελίζας Αλεξανδροπούλου. Και φυσικά όλοι, μα όλοι, οι ηθοποιοί και χορευτές που μετείχαν στην παράσταση.
Η ταυτότητα της παράστασης
Σκηνοθεσία, Μετάφραση & Διασκευή: Γιώργος Κουτλής, Δραματουργία & Διασκευή: Βασίλης Μαγουλιώτης, Χορογραφία: Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Κίνηση: Άλκηστις Πολυχρόνη, Μουσική Σύνθεση & Ηχητικός Σχεδιασμός: Jeph Vanger, Πρόσθετη Μουσική & DJs επί σκηνής: Reign of Time, Σκηνικό: Κωνσταντίνος Σκουρλέτης, Σχεδιασμός Βίντεο: Uncharted Limbo Collective, Κοστούμια: Εύα Γουλάκου & Δήμος Κλιμενώφ, Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου, Βοηθός Σκηνοθέτη & Καλλιτεχνική Συνεργάτρια: Ελένη Κουτσιούμπα, Ηχοληψία: Brian Coon, Βοηθός Ενδυματολόγων: Αλεξάνδρα-Αναστασία Φτούλη, Βοηθός Σχεδιάστριας Φωτισμών: Μαριέττα Παυλάκη, B΄ βοηθός Σκηνοθέτη: Ορφέας ντε Κορμπιέρ-Καλέσης, B΄ Βοηθός Σχεδιάστριας Φωτισμών: Παυλίνα Παπαδάκη, Βοηθός Σκηνογράφου: Δήμητρα Σαρρή, Σχεδιασμός Κομμώσεων: Κωνσταντίνος Βασιλείου, Σχεδιασμός Μακιγιάζ: Τεό Ζωγραφάκι
Ερμηνεύουν (αλφαβητικά): Γαβριέλα Αντωνοπούλου, Αναστασία Βαλσαμάκη, Νοεμή Βασιλειάδου, Ιάσονας Βροχίδης, Χαρά Γιώτα, Νίκος Γονίδης, Ελευθερία Ηλιοπούλου, Θοδωρής Θεοδωρακόπουλος, Πάνος Κλάδης, Δέσποινα Λαγουδάκη, Μαριάννα Μαθιά, Ηλέκτρα Μπαρούτα, Ιωάννης Μπάστας, Αλέξανδρος Νούσκας Βαρελάς, Εβίνη Παντελάκη, Αντωνία Πιτουλίδου, Γκαλ Α. Ρομπίσα, Κατερίνα Σαμαρά, Ναταλία Σουίφτ, Γιάννης Τομάζος, Κώστας Phoenix, Μάριος Χατζηαντώνη, Νικόλας Χατζηβασιλειάδης
Στην παράσταση ακούγεται η ηχογραφημένη φωνή της Λένας Πλάτωνος
Ανάθεση – Παραγωγή: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Υποστηρίζεται από το πρόγραμμα «Εξωστρέφεια» της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση
- Το «Οξυγόνο» του Ιβάν Βιριπάγιεφ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κάππα». Στην έκδοση περιλαμβάνεται και η μετάφραση του Γιώργου Κουτλή από το ρωσικό πρωτότυπο και η διασκευή που έκανε ο ίδιος με τον Βασίλη Μαγουλιώτη.
- Για την ιστορία: στην Ελλάδα το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά το 2007 στο Θέατρο του Νότου (Θέατρο Αμόρε), σε σκηνοθεσία της Μαρίας-Λουίζας Παπαδοπούλου, με τους Πέτρο Σταθακόπουλο και Πηνελόπη Μαρκοπούλου και τον Αλέξανδρο Βούλγαρη (The Boy) να παίζει live μουσική. Βοηθοί σκηνοθέτη ήταν οι νεαροί Δημήτρης Καραντζάς και Θάνος Παπακωνσταντίνου.
