Η Νίκη στη Μαρία:
Χαίρομαι πάρα πολύ που ξαναδιαβάζουμε τον Φεγγαροσκεπαστή! Είναι ένα βιβλίο που θεωρώ σημαντικό και θα προσπαθήσω να βάλω σε λέξεις αυτή τη σκέψη. Ο Éric Puybaret έγραψε και εικονογράφησε αυτή την ιστορία που εκδόθηκε το 2002 – ούτε παλιά, ούτε καινούργια δηλαδή, αλλά σε κάθε περίπτωση η ιστορία αυτή έχει κάτι το άχρονο, κάτι διαχρονικό. Είναι ένα μάλλον κλασικό παραμύθι. Υπάρχει ονειρικό επάγγελμα, πολιτεία με αλληλέγγυους ανθρώπους, πρόβλημα που αναζητάει λύση, μαγική καραμέλα που χάνεται, γέροντας που πρέπει να ξεκουραστεί. Και μικρός ήρωας. Αντίστοιχα και η εικονογράφηση, χωρίς την οποία η φιγούρα αυτού του μικρού ήρωα, του Φεγγαροσκεπαστή, και της δουλειάς του δεν θα είχε κανένα νόημα, έχει έναν επίσης διαχρονικό τόνο. Εντυπώνεται στη συλλογική αισθητική μνήμη με δύναμη παρόμοια με αυτή των σχεδίων του Antoine de Saint-Exupéry στον Μικρό Πρίγκιπα. Θυμίζει το πέταγμά του (υπάρχει άλλωστε μια παρόμοια εικόνα στο βιβλίο του Puybaret όπου ο ήρωας ελπίζει να τον πάει στο φεγγάρι ένα σμήνος από σπουργίτια) ή τη στιγμή που κάθεται στον πλανήτη του και κοιτάει το ηλιοβασίλεμα (η κλίμακα ανθρώπου και πλανήτη είναι ίδια και στα δύο βιβλία: ο πλανήτης είναι ένα μέρος κυκλικό που περπατιέται).
Στα ελληνικά το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτη φορά από τις εκδόσεις Αίσωπος το 2003 (σε μετάφραση μόνο της Μαρίας Αγγελίδου) και νομίζω πως υπήρχε στα περισσότερα σπίτια που επισκεπτόμουν σαν παιδί. Τι ωραία λέξη το «φεγγαροσκεπαστής», πόσο όμορφη απόδοση. Είναι ένα βιβλίο που καταφέρνει να φτιάξει έναν ήρωα-σύμβολο, σημείο αναφοράς (περίπου σαν την Παπλωματού). Ο Φεγγαροσκεπαστής μετατρέπεται σε έννοια που χρησιμοποιείται αυτόνομα, υπάρχουν άπειρες αναφορές σε αυτόν σε διάφορα πλαίσια. Παραμένει ζωντανός στη μνήμη των ανθρώπων ακόμα κι όταν σβήνει σιγά σιγά και ξεθωριάζει η πλοκή του παραμυθιού. Δεν θυμόμουν στα αλήθεια τι γινόταν, δεν είχα συγκρατήσει τις λεπτομέρειες της περιπέτειας, αλλά δεν έχει υπάρξει φορά που να κοίταξα το φεγγάρι από τα εφτά μου χρόνια και να μην σκέφτηκα τον μικρό αυτό άνθρωπο με το βαρύ σεντόνι να σχηματίζει μισοφέγγαρα. Τι πανέξυπνη ιδέα. Τι συγκινητική διαπίστωση. Αυτό νομίζω πως είναι αυτό που εννοώ χαρακτηρίζοντας το βιβλίο «σημαντικό».
Για πες, έχεις την ίδια αίσθηση;
Η Μαρία στη Νίκη:
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι βιβλίο ξεχωριστό. Το διάβασα κι εγώ με τα μικρά, τότε που πρωτοκυκλοφόρησε, παιδιά μου, και κάπου ανάμεσα στα βιβλία που κρατήσαμε και δεν χαρίσαμε, θα πρέπει να βρίσκεται ακόμα. Αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που κράτησα προπάντων στη μνήμη μου, τι είναι αυτό που έκανε στη δική μου, υποκειμενική περίπτωση, το βιβλίο να διαρκέσει και να μην χαθεί, ώστε να παρακινούμαι τώρα να αναρωτηθώ αν είναι, πράγματι, διαχρονικό όπως λες.
Χοντρικά, και πριν το ξαναδιαβάσω στη νέα έκδοση και στη νέα μετάφραση, νομίζω ότι είχα συγκρατήσει τα εξής τρία στοιχεία: το πρώτο, είναι πράγματι αυτή η φοβερή λέξη, «Φεγγαροσκεπαστής». Είναι από τις περιπτώσεις που η μετάφραση ξεπερνά ίσως το πρωτότυπο σε επινοητικότητα και δραστικότητα: μια λέξη ποιητική και παραμυθένια. «Φεγγαροσκεπαστής» είναι μια σύντομη μουσική φράση, που «γράφει» αμέσως στην ακουστική μας μνήμη, αλλά είναι και μια λέξη που ήδη κλείνει μέσα της την αρχή μιας ιστορίας, και δημιουργεί μπόλικο σασπένς, πριν καλά-καλά ξεκινήσει η ανάγνωση. Κάποιος, λέει, που σκεπάζει το φεγγάρι; Δηλαδή ποιος; Δηλαδή πώς; Και πώς να μοιάζει το φεγγάρι σκεπασμένο; Και με τι το σκεπάζει; Και πού μένει αυτός; Και πώς τον λένε; Μεγάλο βραβείο στην Μαρία Αγγελίδου, γιατί το έφτιαξε μόνη της ήδη στην πρώτη έκδοση. Ανώτερο από το «Cache-Lune» του πρωτοτύπου, πιστεύω.
Το δεύτερο πράγμα που θυμάμαι είναι ότι υπάρχει ένας γέρος και ένα παιδί, κι αυτό είναι πάντα ένα δίπολο από το οποίο αναβρύζει συγκίνηση. Δεν θυμάμαι τι ακριβώς γίνεται, ούτε πως συναντιούνται, αλλά ένας γέρος και ένα παιδί είναι όπως ένα παιδί και ένας σκύλος- είναι ένα αρχετυπικό ντουέτο, που κουβαλά μπόλικο κουρασμένο παρελθόν και ένα τρεμουλιαστό μέλλον, υπάρχει λίγη αγωνία, λίγος πόνος, λίγη γλυκύτητα: μια στιγμή του ανθρώπου στην οποία γίνεται και η φύση του έκδηλη, κάτι περνά από τον έναν στον άλλον: κάτι διασώζεται, κι αυτό είναι πάντα λίγο τρυφερό, λίγο μυστικό, λίγο ηρωικό και αρκετά ελπιδοφόρο.
Το τρίτο πράγμα που θυμάμαι είναι ένα βιβλίο μεγάλου σχήματος σε βαθείς γαλάζιους τόνους. Ένα βιβλίο, δηλαδή, που μπορείς να βουτήξεις μέσα του και να χαθείς, να ξεχαστείς. Γιατί τα μικρά αλλά και τα μεγάλα παιδιά αγαπάμε τα ωραία παιδικά βιβλία και για αυτόν τον πρόσθετο λόγο: γιατί είναι μια καθημερινή είσοδος της τέχνης και της αισθητικής στη ζωή μας, χωρίς να το πολυλέμε.
Ξαναπιάνω, μετά από αυτά, να διαβάσω τη σημερινή έκδοση και βρίσκω ότι σωστά θυμόμουν. Επιβεβαιώνονται οι παλιές μου εντυπώσεις, με το παραπάνω. Δεν είμαι βέβαιη ότι θα έφτανα σε συγκρίσεις με τον Μικρό Πρίγκιπα, αλλά θα συμφωνήσω ότι είναι ένα πλήρες, σύγχρονο παραμύθι. Μας θυμίζει, μάλιστα, ότι όπως και στην παλιά καλή μυθολογία, είναι σημαντικό το παραμύθι να ξεκινά από μια απτή, βιωμένη, καθημερινή πραγματικότητα, να εξηγεί πχ. ένα φυσικό φαινόμενο. Πώς έριχνε ο Δίας κεραυνούς, τα παλιά χρόνια; Ε, έτσι και ο παλιός και ο καινούριος Φεγγαροσκεπαστής ευθύνονται για τις φάσεις του φεγγαριού. Φοβερή ιδέα, και σούπερ η εκτέλεση. Ζηλεύω όσες/ους, σαν κι εσένα, το διάβασαν μικρή και μπήκε στη ζωή σας από νωρίς.
Éric Puybaret, Ο Φεγγαροσκεπαστής,Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, Εκδόσεις Διόπτρα, 2024
