«Νέα Εστία», «Ποιητική» «Το Δέντρο»: Τρία αφιερώματα (του Σπύρου Κακουριώτη)

του Σπύρου Κακουριώτη

Αισθηματική αγωγή: «Ήτον κατά πάντα αναγκαίον διά να ενώση ο Ποιητής εις την έκχυσιν της σποράς, η οποία εν καιρώ της συνουσίας γίνεται, μίαν ηδονήν υπέρ τας λοιπάς υπερτάτην, και ασύγκριτον, την οποίαν τότε εξίσου η τε γυνή, και ο ανήρ αισθάνεται· όθεν και ούτος ο αμοιβαίος αναφύεται έρως». Με αυτά τα λόγια του ιατροφιλοσόφου Κωνσταντίνου Μιχαήλ, γραμμένα κατά το τελευταίο έτος του 18ου αιώνα, ξεκινά το αφιέρωμα του τελευταίου τεύχους (228-229) του περιοδικού Το Δέντρο στον «λόγο περί του εράν», με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Αισθηματική αγωγή». Στις σελίδες του συγκεντρώνει πενήντα κείμενα που αποτυπώνουν τις πιο διαφορετικές όψεις του ερωτικού λόγου, από τα Διαιτητικά παραγγέλματα (απ’ όπου και το παραπάνω απόσπασμα), έναν λόγο ιατρικοποιημένο, που έρχεται να αντικαταστήσει τον κανονιστικό λόγο της θρησκείας στις συνθήκες της ελληνικής πρώιμης νεωτερικότητας, μέχρι τις ποικίλες όψεις της λογοτεχνικής σύλληψής του, αποτυπώνοντας τη μεγαλύτερη δυνατή κλίμακα διαθέσεων, αλλά και διαχείρισης των συνεπειών του έρωτα: «από τη ρεαλιστική γεύση της ενόρμησης μέχρι την εξαϋλωμένη αισθηματική έκφραση». Στα κείμενα που ανθολογούνται στις σελίδες του καλού περιοδικού περιλαμβάνονται πάσης φύσεως είδη λόγου, ελλήνων και ξένων συγγραφέων, από ποιήματα και πεζά μέχρι δοκίμια, αλληλογραφία και, όπως πάντα, αρκετά κείμενα δημιουργών του κινηματογράφου. Μολονότι το αφιέρωμα καλύπτει σχεδόν το σύνολο των σελίδων του περιοδικού, δεν λείπουν οι συνήθεις και πάντα ενδιαφέρουσες στήλες κριτικής «Αναγνώσεις» και «Τα φύλλα», καθώς και ευάριθμα κείμενα εκτός αφιερώματος, από τα οποία ξεχωρίζει ένα εκτεταμένο απόσπασμα από μια ημερολογιακή καταγραφή του Ζωρζ Σιμενόν, την 23η Μαΐου 1934, για τη mare nostrum, τη Μεσόγειο…

[ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, Τζ. Αλεβιζάτου 82, 156 69, Παπάγου, 210-380.46.30, dentromag@yahoo.gr]

Εκατό χρόνια Dada: Η συμπλήρωση 100 χρόνων από τη ντανταϊστική βραδιά της 9ης Απριλίου 1919, στη Ζυρίχη, που σήμανε την κορύφωση, αλλά και ταυτόχρονα την αρχή του τέλους του κινήματος, αποτέλεσε την αφορμή για το πλούσιο αφιέρωμα στον ντανταϊσμό, το οποίο φιλοξενεί στις σελίδες της η Ποιητική, το εξαμηνιαίο περιοδικό για την τέχνη της ποίησης, που μόλις κυκλοφόρησε το 24ο τεύχος του. Όπως σημειώνει η επιμελήτριά του Ευγενία Γραμματικοπούλου, στόχος του αφιερώματος είναι να συμβάλει στην επανεκτίμηση της «εικονοκλαστικής αυτής καλλιτεχνικής και πνευματικής ανταρσίας που ξεπήδησε από τον ζόφο του Μεγάλου Πολέμου». Ανταρσία που εξέφρασε την αγανάκτηση «μπροστά στη γενικευμένη απορρύθμιση ενός κόσμου που αξίωνε τον τίτλο του “πολιτισμένου”, την ώρα που παραδινόταν στην παράνοια, στη βαρβαρότητα και στην αυτοκαταστροφή» –από τότε μας χωρίζουν εκατό χρόνια, κι όμως το πνεύμα της ντανταϊστικής εξέγερσης ακούγεται ανησυχητικά επίκαιρο…

Στο αφιέρωμα του καλού περιοδικού δημοσιεύονται ποιήματα, κείμενα και μανιφέστα πρωταγωνιστικών μορφών του κινήματος (Tristan Tzara, Francis Picabia, Philippe Soupault), αλλά και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες μελέτες για τις πολιτικές πτυχές του Dada (Γιάννης Πάγκαλος, «Dada και πολιτική, μια δύσκολη σχέση», Χρήστος Γροσδάνης, «Για τον πολιτικό εξτρεμισμό των καλλιτεχνικών πρωτοποριών»), κριτικές προσεγγίσεις σε έργα καλλιτεχνών, όπως ο Picabia (Ανδρέας Παπανικολάου, «Jesus-Christ Rastaquouere») ή ο Kurt Schwitters (Χριστίνα Σεραφείμ, «Η αισθητική του “merz” στην τέχνη του»), για το Dada στον κινηματογράφο (Νεφέλη Δημητριάδη), καθώς και μια συγκριτολογική μελέτη για τον Μπιντέ του Μάριου Χάκκα (Μιχάλης Χρυσανθόπουλος).

Το αφιέρωμα συμπληρώνεται με μια αναφορά στη σχετική με το dada βιβλιογραφία και αρθρογραφία στα ελληνικά, η οποία, όπως ορθά επισημαίνεται, παραμένει σχετικά περιορισμένη. Ας μας επιτραπεί εδώ μια μικρή προσθήκη, που αφορά το αφιέρωμα που φιλοξένησε ο Αναγνώστης, στην έντυπη μορφή του (τχ. 3, Δεκέμβριος 2016, σ. 9-62), με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από την «ίδρυση» του κινήματος στη Ζυρίχη.

[ΠΟΙΗΤΙΚΗ, Πειραιώς 38, 104 37, Αθήνα, vlavianos@patakis.gr]

Μνήμη Άλκη Αγγέλου: Σχεδόν είκοσι χρόνια έχουν περάσει από τον θάνατο του Άλκη Αγγέλου (1917-2001), «παλιάς κοπής» διανοούμενου, φιλόλογου που σε όλη του την πορεία η νεοελληνική παιδεία, σε συνάρτηση με την ευρωπαϊκή, στάθηκε στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων του, μελετητή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού αλλά και δημιουργού, μέσα στα δίσεκτα χρόνια της δικτατορίας, της Νέας Ελληνικής Βιβλιοθήκης στις εκδόσεις Ερμής. Χωρίς να παρακινείται από κάποια επέτειο, αλλά, ίσως, από το γεγονός ότι εδώ και αρκετά χρόνια εμβληματικές μελέτες του απουσιάζουν από τα βιβλιοπωλεία, η Νέα Εστία, στο τελευταίο της τεύχος (1882), αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος της ύλης της στη μνήμη του και σε μελέτες που αφορούν το πραγματικά πολύπτυχο έργο του. Όπως επισημαίνει, άλλωστε, ο επιμελητής του αφιερώματος Γιάννης Παπαθεοδώρου, «η μακρά παρουσία του στον χώρο των νεοελληνικών σπουδών μπορεί να τροφοδοτήσει γόνιμα τις διεπιστημονικές και διαγενεακές συναντήσεις» παλαιότερων και νεότερων «συνομιλητών» του, κάτι που επιχειρείται και στο ανά χείρας αφιέρωμα.

Την προσωπική του μαρτυρία και τις αναμνήσεις του από τη συνεργασία μαζί του καταθέτει ο Θεόδωρος Σωτηρόπουλος, ενώ ο Διονύσης Καψάλης ανατρέχει στο ιστορικό της ίδρυσης της περίφημης σειράς «Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη». Στη συνέχεια, η σκυτάλη περνά σε παλαιότερους και νεότερους συναδέλφους του Άλκη Αγγέλου: Μίλτος Πεχλιβάνος, Στέση Αθήνη, Αλέξανδρος Κατσιγιάννης, Μάρκος Ξυδάκης, Νίκος Κοκκομέλης, Αγγέλα Γιώτη, Γιάννης Παπαθεοδώρου και Μαρία-Χριστίνα Χατζηιωάννου συνομιλούν με το έργο και τις μεθοδολογικές επιλογές του Άλκη Αγγέλου, μέσα από μελέτες για κείμενα και πνευματικές μορφές από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα, ενώ το σημαντικό αυτό αφιέρωμα ολοκληρώνεται με ένα απόσπασμα από το κείμενο του Αγγέλου για «Το λαϊκό ανάγνωσμα μετά την Ελληνική Επανάσταση».

[ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Ευριπίδου 84, 105 53, Αθήνα, 210-32.13.030, neahestia@hestia.gr]