της Ξένης Δ.Μπαλωτή
Στον χάρτη της Ευρώπης το Ηνωμένο Βασίλειο οριοθετεί τα δυτικά σύνορα της ηπείρου και η Ελλάδα, κατά κάποιον τρόπο, τα ανατολικά. Ανάμεσα στις δύο χώρες, σε μία νοητή γραμμή τα κράτη που υπάρχουν εκπροσωπούν και από μία ιστορική περίοδο που διαμόρφωσε την Ευρώπη: ελληνικός πολιτισμός, ρωμαϊκός, μεσαιωνικός με τη Γερμανία, αναγεννησιακός με την Ολλανδία και την Ιβηρική, νεώτερη με τη Γαλλία και σύγχρονη με τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης.
Σ’αυτή τη διαδρομή, με τον δικό της τρόπο, των γραμμάτων, του πολιτισμού και των προσωπικοτήτων της, η Ελλάδα ήταν πάντα παρούσα και ωστόσο η αντίληψη που επικρατεί στην ενδοχώρα μας είναι πως επιλέξαμε να ανήκουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση για λόγους πολιτικούς και οικονομικούς. Και εκεί σταματά κάθε σχετική συζήτηση, αφήνοντας τη θέση της σε ένα διαρκές παράπονο για την Ευρώπη που θα θέλαμε να έχουμε, αλλά δεν έχουμε κτλ. Ωστόσο, αυτό το παράπονο δεν είναι άλογο και το αίτιο του δεν βρίσκεται στην «κακή» παρούσα Ευρώπη, αλλά στην άγνοια που έχουμε για το πώς βρεθήκαμε στους κόλπους της ΕΟΚ, πριν γίνει ΕΕ, τι σηματοδοτούσε αυτή η στρατηγική επιλογή μας και τι οφέλη αποκομίσαμε πριν καν τα συνειδητοποιήσουμε.
Στην καθημερινότητά μας, οι σχέσεις της Ελλάδας με την Ε.Ε. (πρώην ΕΟΚ) ξεκινούν το 1981 ή έστω το 1975 όταν υποβάλλαμε το αίτημα ένταξης σε αυτήν. Στην πραγματικότητα, αντιμετωπίζουμε αυτή την σχέση σαν μία παρθενογένεση γιατί, όσο και εάν εκπλήσσει, η ελληνική βιβλιογραφία αγνοούσε έως την έκδοση του βιβλίου της Μαριέττας Μινώτου, ότι το 1975/1981 υπήρξαν γιατί, και μόνο γιατί, είχαν προϋπάρξει τα έτη 1957-1959/1961.
«Η Ελλάδα στο σταυροδρόμι των ευρωπαϊκών επιλογών 1957-1959» δεν είναι ένα τεχνοκρατικό βιβλίο, αλλά ίσως το ιδανικό βιβλίο για να κατανοήσουμε ως πολίτες αυτής της χώρας τι σημαίνει εθνική χειραφέτηση και πώς μπορεί ένας λαός να αλλάξει τη ροή της ιστορίας του.
Η συγγραφέας μέσα από τη μελέτη του διεθνούς περιβάλλοντος, την επομένη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, των δεδομένων που είχε δημιουργήσει ο Ψυχρός Πόλεμος, η σύσταση του Σιδηρού Παραπετάσματος και η εκατέρωθεν στρατιωτική αντιπαλότητα που καθιέρωσαν ΝΑΤΟ και Σύμφωνο της Βαρσοβίας, αναδεικνύει υποδειγματικά μία Ελλάδα όχι μόνο έτοιμη να επουλώσει τις πληγές των πολέμων της (εθνικού και εμφύλιου), αλλά και να ριχθεί στα βαθειά της διεθνούς πολιτικής κάνοντας εκείνη την στρατηγική επιλογή στην εξωτερική της πολιτική που θα την απαγκιστρώσει από την μονομερή αμερικανική εξάρτηση και θα την φέρει στο κέντρο λήψης των αποφάσεων στην Ευρώπη, εκεί δηλ. που όχι μόνο ανήκει, αλλά διακυβεύεται και το μέλλον της, επιτυγχάνοντας να είναι η πρώτη χώρα μετά τις ιδρυτικές που κατέληξαν σε συμφωνία σύνδεσης με την ΕΟΚ. Αυτό το επίτευγμα, από μόνο του, αποτελεί υψίστη πολιτική ενόραση του έλληνα Πρωθυπουργού Κ.Καραμανλή, αν αναλογιστούμε ότι η ΕΟΚ ιδρύθηκε μόλις το 1957 και το μέλλον της ήταν τόσο αβέβαιο όσο άφηναν να διαφανούν όλες οι προηγούμενες προσπάθειες που είχαν προηγηθεί από τον 19ο αι.
Αυτή η περίοδος των ελληνο-ευρωπαϊκών σχέσεων, όχι μόνο ιστορείται, βάσει πλούσιου αρχειακού και άλλου υλικού, για πρώτη φορά εκδοτικά, αλλά καταγράφει και όλα εκείνα τα δεδομένα που παραβλέψαμε να αξιοποιήσουμε προς όφελός μας αφήνοντάς τα, με το πέρασμα των χρόνων, να εξελιχθούν σε παγιωμένες αρνητικές αντιλήψεις για τις σχέσεις μας με την ΕΟΚ/ΕΕ φτάνοντας έως του ορατού κινδύνου ενός GREXIT.
Συμπτωματικά, το βιβλίο της Μ.Μινώτου εκδόθηκε ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία του BREXIT. Ο συσχετισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί άσχετος, αν η μελέτη δεν επέτρεπε να προσεγγίσουμε τον ρόλο που διαδραματίζουν οι ηγετικές προσωπικότητες στη διαμόρφωση της ιστορίας κάθε λαού, όπως π.χ. ο καθοριστικός ρόλος του Κ.Καραμανλή στην Ελλάδα και π.χ. των Ντ.Κάμερον και Μπ.Τσόνσον στο ΗΒ, στην ιστορική παράδοση που κουβαλά κάθε χώρα, η Ελλάδα ήταν πάντα χώρα με εξωστρέφεια σε αντίθεση π.χ. με το ΗΒ που λειτουργούσε μεμονωμένα και αποστασιοποιημένα από την Ευρώπη, αλλά και τον τελικό στόχο που επιδιώκει κάθε χώρα κράτος-μέλος της ΕΟΚ/ΕΕ, π.χ. η Ελλάδα από το 1957 επιδίωκε την πολιτική σταθερότητα με γνώμονα τις ανθρωποκεντρικές πολιτικές, ενώ π.χ. το ΗΒ μόνο την αξιοποίηση των οικονομικών ευκαιριών που προσέφερε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Το βιβλίο αυτό προσφέρει, πέρα από την επιστημονική του ματιά στις ελληνο-ευρωπαϊκές μας σχέσεις, τη γιατρειά εκείνη που χρειάζεται η εθνική μας αυτοπεποίθηση, καθώς τεκμηριώνει εξαιρετικά πως όταν υπάρχουν ηγέτες στην πολιτική και στον πνευματικό κόσμο, πάντα υπάρχουν πολίτες πρόθυμοι να σηκώνουν το βάρος της εθνικής μας ιστορίας.
info: Μινώτου, Μαριέττα. Η Ελλάδα στο σταυροδρόμι των ευρωπαϊκών επιλογών 1957-1959 : Η απόφαση της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή για τη σύνδεση με την ΕΟΚ, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 2019. – 480σ. Πρόλογος: Π. Κ. Ιωακειμίδης.
