της Μένης Πουρνή
Οι σημερινοί γονείς, εκπαιδευτικοί και συγγραφείς βιβλίων για εφήβους και νέους έρχονται συχνά αντιμέτωποι με το εξής δίλημμα: είναι καλύτερα ένα παιδί να διαβάζει βιβλία ακόμη και αμφίβολης λογοτεχνικής ποιότητας ή είναι καλύτερα να μη διαβάζει καθόλου; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό που δεν είναι καθόλου απλή- και κυρίως όχι γραμμική. Με το σχολείο να απέχει πολύ από το να είναι σύμμαχος παιδιών στο θέμα της φιλαναγνωσίας και από την άλλη πλευρά την τεχνολογία και την εικόνα να κατακλύζουν καθημερινά τους νέους μέσα από το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα, ο αγώνας για να έρθουν οι άνθρωποι της νεότερης γενιάς κοντά στη λογοτεχνία αξιώσεων φαίνεται να κερδίζει κάποιο έδαφος και αισιοδοξία απρόσμενα μέσω των κοινωνικών δικτύων…
Το βιβλίο, αν και σαφώς πολύ λιγότερο δημοφιλές από τα προϊόντα ομορφιάς, τα ρούχα και τη γενικότερη δημιουργία περιεχομένου, όπως λέγεται, στα κοινωνικά δίκτυα δεν θα μπορούσε να μην συμπεριληφθεί και αυτό με διάφορους τρόπους από τους αποκαλούμενους influencers βιβλίου που προτείνουν τα «τέλεια καταπληκτικά και υπέροχα βιβλία που τους άλλαξαν τη ζωή!»
Ένα από τα κοινωνικά δίκτυα που ακουμπά πολύ περισσότερο τη σημερινή νεολαία είναι το Tiktok και το Instagram με τους ανάλογους εκπροσώπους του, Tiktokers και Instagramers, να προτείνουν βιβλία στους συνομηλίκους τους, τα οποία διακρίνονται για το σύγχρονο πνεύμα τους, την αναφορά σε καταστάσεις που σχετίζονται άμεσα με την καθημερινότητα και ήρωες με τους οποίους μπορούν να ταυτιστούν οι νέοι της εποχής.
Είναι αλήθεια πως η εκδοτική αγορά αυτού του είδους βιβλίων ανθεί τον τελευταίο καιρό. Αληθινές ιστορίες, ιστορίες ζωής, φανταστικοί κόσμοι, «περιπτωσιολογικές μελέτες» παρελαύνουν από την πένα σύγχρονων νέων συγγραφέων, ως επί το πλείστον γυναικών, που προσφέρουν στους αναγνώστες τους την αμεσότητα που έχουν ανάγκη μακριά από τις απαιτήσεις και τις συμβάσεις της λεγόμενης «σοβαρής» λογοτεχνίας.
Από την προσωπική μου εμπειρία τα τελευταία χρόνια, τείνω να συμφωνήσω με τα προηγούμενα άρθρα της κυρίας Μαριζας Ντεκάστρο και της κυρίας Ελένης Σβορώνου για την ποιότητα αυτών των βιβλίων που γίνονται τόσο αγαπητά σε εφήβους και νέους και διαβάζονται από χέρι σε χέρι και εκλύει σε ορισμένες περιπτώσεις ανησυχίες.
Οι ανησυχίες αυτές δεν αφορούν μόνο το γλωσσικό επίπεδο, που είναι εξαιρετικά φτωχό, ούτε η σαπουνοπερική πλοκή, όπου στο τέλος η υπόθεση χάνει κάθε λογική και οι εξελίξεις έχουν σταματήσει να δικαιολογούν την ύπαρξή τους σελίδες πριν. Το ανησυχητικό είναι πως η έλλειψη προηγούμενης εμπειρίας αναγνωστικής μυθιστορημάτων και ιστοριών που οξύνουν τη σκέψη, υποψιάζουν τον έφηβο αναγνώστη και τον μυούν σε αξίες ζωής για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να αντιμετωπίσει κρίσιμες καταστάσεις της ζωής είτε αυτές αφορούν πραγματικά γεγονότα είτε προέρχονται τον κόσμο της μυθοπλασίας, σχεδόν ακυρώνονται ακολουθώντας την πεπατημένη λύση που προτείνει τόσο η αγκυλωτική στάση της κοινωνίας σε σοβαρά κοινωνικά θέματα όσο και η προσκόλληση σε αντιλήψεις και ιδέες του παρελθόντος που συνήθως ανακυκλώνονται τις περισσότερες φορές στα βιβλία αυτά.
Για παράδειγμα, οι λεγόμενες ρομαντικές ιστορίες ενώ στην επιφάνεια φαίνεται να λειτουργούν υπό το πρόσχημα του φεμινισμού ή των νεοφεμινιστικών τάσεων της εποχής δεν αργούν, με την εξέλιξη της πλοκής, να επιβεβαιώσουν αυτό που περιμένει ένας υποψιασμένος ενήλικος αναγνώστης: η κεντρική ηρωίδα κάποια στιγμή που θα βρεθεί αντιμέτωποι με το σκληρό πατριαρχικό περιβάλλον θα αναγκαστεί να καταφύγει στη βοήθεια ενός άντρα συμπρωταγωνιστή-και εραστή-με υψηλό κύρος και οικονομική επιφάνεια προκειμένου να κερδίσει αυτό που της αξίζει.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό αυτού του είδους των βιβλίων είναι η χρήση της βίας , ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό και κάποιες φορές αναμενόμενο, που ο καθένας θα περάσει (ή οφείλει να περάσει;) στην ζωή του. Η βία στις διαπροσωπικές σχέσεις φαίνεται να είναι το κυρίαρχο μοτίβο. Ο ήρωας ή πρωταγωνιστής που καθαρίζει για χάρη της αγαπημένης του συχνά καταφεύγει σε ξυλοδαρμό, προκειμένου να επαναφέρει την ισορροπία στην δυναμική στη δουλειά, στο χώρο των σπουδών ή στο πλαίσιο των ανθρωπίνων σχέσεων, ένα δεύτερο. Πολύ συχνά σε μυθιστορήματα του φανταστικού υπάρχει ένας εχθρός που πρέπει οι ήρωες να πολεμήσουν. Ο συνήθης τρόπος καταπολέμησης είναι η βία για την εξολόθρευση του αντίπαλου ή όποιου άλλου βίαιου μέσου θα τον καταστήσει ανίκανο να βλάψει ξανά τους κεντρικούς ήρωες.
Οι συγγραφείς των μυθιστορημάτων αυτών ισχυρίζονται πως προσπαθούν να δώσουν στους νέους αναγνώστες ήρωες που να ανταποκρίνονται στα πρότυπα της νεότερης γενιάς της εποχής μας. Οι ήρωες αυτοί εμφανίζονται πολύ φιλόδοξοι, με μία συνεχή αγωνία να πετύχουν και να γίνονται αρεστοί στην πλειοψηφία των ανθρώπων, να μην έχουν σε ιδιαίτερη εκτίμηση της ακαδημαϊκές επιδόσεις και τις σπουδές, ενώ πολύ συχνά ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα για να σχολείο είναι απλώς το σκηνικό για να εξελιχθούν πολύ ενδιαφέρουσες κοινωνικές και ερωτικές εξελίξεις και πλοκές που αφορούν το χώρο του υπόκοσμου.
Ενώ είναι από τη φύση του θετικό το γεγονός να μπαίνουν στην διαδικασία της ανάγνωσης οι έφηβοι και νέοι μέσα από μορφές έκφρασης και επικοινωνίας της εποχής τους, δεν παύουν τα φαινόμενα αυτά να μας προβληματίζουν.
Το θέμα των αιτιών είναι πολυπαραγοντικό και σε κάθε περίπτωση υπάρχει μια αιτία που, ίσως, να φέρει να βαραίνει περισσότερο από τις άλλες. Οι οικογενειακές δομές έχουν αλλάξει. Σχεδόν κανένας από τους δύο γονείς δεν βρίσκεται στο σπίτι σήμερα για μεγάλο διάστημα, έτσι ώστε να έχει άμεση εποπτεία των παιδιών. Τα παιδιά μένουν μόνα τους για μεγάλο διάστημα, κατακλύζονται από μηνύματα βίας και κυριαρχικότητας, η στασιμότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, που επιμένει σε μη παραγωγικές μεθόδους διδασκαλίας και ύλης που έχουν ξεπεραστεί, μαζί με την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας συνθέτουν ένα σημαντικό μέρος του μωσαϊκού των αιτιών στις ολοένα και πιο φθίνουσες τάσεις αναγνωσιμότητας λογοτεχνίας στις νεότερες ηλικίες. Αυτό που, πραγματικά, χρειάζεται είναι να αναπτυχθούν οι συνισταμένες εκείνες που θα βοηθήσουν τους έφηβους και τους νέους να αποκτήσουν φίλτρα, τα οποία θα τους βοηθούν να μπορούν να διαχειρίζονται καλύτερα τις καταστάσεις και τις προκλήσεις της ζωής είτε αυτό αφορά την λογοτεχνία ή, ακόμη περισσότερο, την ίδια την καθημερινότητα, ώστε να μην είναι ευάλωτοι στα άκριτα σχήματα που προβάλλουν τόσο οι δημοφιλείς μορφές τέχνης (τηλεόραση, κινηματογράφος, διαδικτυακές πλατφόρμες) όσο και τα social media.
Ο χρόνος και η διάθεσή μας να ασχοληθούμε σοβαρά με το θέμα, θα μπορούσε ίσως μόνο να φέρει κάποια αισιοδοξία στο άμεσο μέλλον.
Βλέπε και
Misfit: Όταν κοκκίνισε και ο Άγιος Βαλεντίνος! (της Ελένης Σβορώνου)
TikTok, TikTok, δεν είμαι ρολόι. Βιβλίο είμαι! (της Μαρίζας Ντεκάστρο)
