του Γιάννη Παπαδάτου (*)
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (1873-1950), από τους σημαντικότερους μαθηματικούς του 20ού αιώνα, με πλούσιο επιστημονικό έργο, κατάγεται από τη Χίο και την Κωνσταντινούπολη. Ασχολήθηκε με βασικούς κλάδους των Μαθηματικών, όπως με τη θεωρία των πραγματικών και μιγαδικών συναρτήσεων, με τη θεωρία των συνόλων, τις διαφορικές εξισώσεις, τη διαφορική γεωμετρία κ.ά.
Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, τα τελευταία χρόνια, έχει ασχοληθεί επισταμένως με τη ζωή και την προσωπικότητα του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού, ο οποίος διέπρεψε στην Γερμανία κατά κύριο λόγο, αλλά η φήμη του απλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική. Στα διηγήματά του Μια απρόσμενη συνάντηση Αϊνστάιν-Καραθεοδωρή (ΑΑΔΕ, 2010) αναφέρεται στη σχέση των δύο προσωπικοτήτων. Στη συνέχεια, στο μυθιστόρημα Η τελευταία εξίσωση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (Στοχαστής, 2013), ο συγγραφέας, πλέκει τη ζωή δύο ερωτευμένων που σπουδάζουν στο Μόναχο εστιάζοντας στην επιρροή που άσκησε σε αυτούς η προσωπικότητα του Καραθεοδωρή. Στη δε μυθιστορηματική βιογραφία Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Μένανδρος, 2019) διεισδύει στη ζωή και στο έργο του μεγάλου μαθηματικού.
Τα παραπάνω βιβλία, θα έλεγα, ότι αποτέλεσαν μια ιδανική «σπουδή» στη ζωή, στο έργο και στη μεγάλη προσωπικότητα του Καραθεοδωρή, προκειμένου ο συγγραφέας να αποδώσει τους σημαντικότερους σταθμούς της, σε ένα δύσκολο και σχετικά «νέο» είδος όπως χαρακτηρίζεται το graphic novel. Τα γραφικά μυθιστορήματα (ή γραφιστικές ιστορίες/αφηγήσεις) μοιάζουν με τα κόμικς, αλλά προσφέρουν αυτοτελείς ιστορίες. Μπορεί να αποτυπώνουν όλα σχεδόν τα λογοτεχνικά είδη, διασκευές, επανεγγραφές διηγημάτων, μυθιστορημάτων κ.ά. Υπάρχει πάντως σύγχυση όσον αφορά στο είδος. Οι ερευνητές Mike Chinn και Chris McLoughlin υπογραμμίζουν ότι «Τα graphic novels είναι κόμικς, αλλά όλα τα κόμικς δεν είναι graphic novels». Ενδιαφέρουσα συζήτηση έχει ανοίξει και στον διεθνή χώρο, σχετική με το αν το συγκεκριμένο είδος είναι ή όχι λογοτεχνία. Στην Ελλάδα τα graphic novels «ξεκίνησαν» την ιστορία τους περί τα μέσα του 2000 με τα: Περσέπολις (2006) και V for Vendetta (2006) κ.ά. Τα πρώτα ελληνικά γραφικά μυθιστορήματα είναι το 1453 (2008) των Ορ. Μανούσου και Ν. Παγώνη και το Logicomix (2008) των Απ. Δοξιάδη, Χρ. Παπαδημητρίου, Αλ. Παπαδάτου και A. Di Donna. Αλλά και στον χώρο του παιδικού βιβλίου εκδίδονται, κυρίως, διασκευές κλασικών μυθιστορημάτων, ιστορίες και μάχες από την Αρχαία Ελλάδα κ.ά. με τη μορφή του graphic novel. Αλλά, μήπως και τα πάλαι ποτέ κλασικά εικονογραφημένα δεν ήταν κατά κάποιο τρόπο graphic novels και ίσως πρέπει να αναθεωρήσουμε τον χρόνο εμφάνισης του είδους στην Ελλάδα;
Στο συγκεκριμένο βιογραφικό graphic novel ο συγγραφέας του μαζί με τον εικονογράφο, Παναγιώτη Πανταζή, πέτυχαν να αποδώσουν από τη μια πλευρά τις σχέσεις του Καραθεοδωρή με διάφορες προσωπικότητες κι από την άλλη το κλίμα της εποχής, μέσα από το κατάλληλο χωροχρονικό σκηνικό, παραθέτοντας τους σπουδαιότερους επιστημονικούς σταθμούς της πορείας του.
Στο εισαγωγικό σημείωμα γνωστοποιείται η αφορμή, ώστε να ασχοληθεί ο συγγραφέας με τον Καραθεοδωρή (από ένθετο εφημερίδας) και η συνέχειά της (γνωριμία με την κόρη του μαθηματικού) κι επιπλέον η έρευνα που έκανε σε αρχεία και πηγές προκειμένου να «ανακαλύψει» τον σπουδαίο μαθηματικό. Πρόκειται για ένα πλαίσιο που εισαγάγει τον αναγνώστη, ιδίως το παιδί ή τον έφηβο, στην υπόθεση του βιβλίου.
Στο εικονογραφικό κείμενο παρουσιάζεται ένας δημοσιογράφος, ο Κίμωνας Μάγδας, ο οποίος, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του Καραθεοδωρή, περιμένει το έναυσμα, από το πανεπιστήμιο του Μονάχου, προκειμένου να ασχοληθεί συγγραφικά με εκείνον. Με αυτόν τον τρόπο και με δηλωμένη τη διαπίστωση ότι ο συγκεκριμένος επιστήμονας είναι εν πολλοίς άγνωστος σχεδόν στην Ελλάδα, όχι όμως και στον υπόλοιπο κόσμο, δημιουργείται ένα πλαίσιο, το οποίο παρακινεί τον αναγνώστη για τη συνέχεια της ανάγνωσης.
Οι «βουβές εικόνες», σε όλους τους σταθμούς της πορείας του Καραθεοδωρή «επιλέγονται» από τον εικονογράφο προκειμένου να αποδοθούν σχεδιαστικά τα συναισθήματα. Επίσης, ενεργοποιούν τον αναγνώστη, ώστε να εισχωρήσει στην ατμόσφαιρα της εποχής και στη σκέψη του πρωταγωνιστή και να ανταποκριθεί ουσιαστικά μαζί με τη συνέχεια της λεκτικής αφήγησης στον χώρο και στον χρόνο.
Στη συνέχεια, η γραφιστική ιστορία αναφέρεται στην παραμονή του Καραθεοδωρή στην Αίγυπτο. Αρχικά είχε σπουδάσει πολιτικός μηχανικός κι εργάστηκε στο φράγμα του Ασουάν. Εκεί, ανάμεσα στις σκέψεις του για τη δουλειά του και για το μέλλον του, εγκιβωτίζεται μια συζήτηση που είχε κάνει με τον συγγραφέα Βικέλα στον οποίο εκθέτει το όνειρό του, που είναι να σπουδάσει μαθηματικά στη Γερμανία. Ακολούθως, αναφέρονται οι σπουδές στο Βερολίνο και στη Γοτίγγη, όπου αναγορεύτηκε διδάκτορας. Εκεί γνωρίστηκε με διάσημους μαθηματικούς όπως ο Ντάβιντ Χίλμπερτ και ο Φέλιξ Κλάιν. Ο Καραθεοδωρή στη συνέχεια, αναγορεύτηκε τακτικός καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Ανόβερου. Γνώρισε δε και τον Αϊνστάιν ο οποίος του ζήτησε βοήθεια σχετικά με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας.
Εν πολλοίς άγνωστες σελίδες προσφέρονται στον αναγνώστη, ειδικότερα στις νεαρότερες ηλικίες. Ο Καραθεοδωρή, μετά από πρόσκληση του Βενιζέλου, προκειμένου να βοηθήσει στη αναδιοργάνωση των ελληνικών πανεπιστημίων, συμμετείχε στην αναβάθμιση του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσης, ανέλαβε να οργανώσει το Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη, αλλά ο ξεριζωμός του ελληνικού στοιχείου ήταν η αιτία που ναυάγησε το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Βενιζέλου. Απογοητεύτηκε όμως από το τότε κατεστημένο και έφυγε για το Μόναχο όπου και διορίστηκε καθηγητής στο εκεί πανεπιστήμιο. Έμεινε δε εκεί μέχρι το τέλος της ζωής του, αφού, προηγουμένως, εισέπραξε άλλη μια πίκρα από τη δεύτερη πρόσκληση του Βενιζέλου για την αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου Αθηνών και την εχθρική στάση του καθηγητικού κατεστημένου. Ο δημοσιογράφος Μάγδας παρουσιάζεται στο τέλος της ιστορίας, με το πέρας της συγγραφής του άρθρου του, να αναθυμάται με νοσταλγία τα νεανικά του χρόνια, όταν είχε γνωρίζει τον μεγάλο μαθηματικό.
Οι γωνίες θέασης των εικονιζόμενων προσώπων και των διαφορετικών τόπων προσδίδουν έναν αφηγηματικό δυναμισμό. Επηρεάζουν τον αναγνώστη ο οποίος ως θεατής ανταποκρίνεται ανάλογα. Υπάρχουν σκηνές που προσδίδουν σταθερότητα, στις οποίες το εικονιζόμενο πρόσωπο (π.χ. ο Πλανκ, ο Αϊνστάιν, ο Βενιζέλος, ο Καραθεοδωρή) κοιτάζει τον συνομιλητή του που βρίσκεται στην ίδια ευθεία με τον αναγνώστη, προκειμένου να του αναγγείλει σημαντικά πράγματα. Επίσης, άλλες φορές οι γωνίες θέασης, κυρίως στους γεωγραφικούς χώρους, μπορεί να είναι από ψηλά ή από μακριά προσδίδοντας την αίσθηση της κυριαρχίας από την πλευρά του αναγνώστη και της «κατασκευής» από αυτόν του αφηγηματικού πλαισίου, παράλληλα, αδημονώντας ο ίδιος για τη συνέχεια.
Το εγχείρημα του Ιντζέμπελη είναι επιτυχημένο, γιατί προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό, ιδιαίτερα στο νεαρότερο, μια μάλλον άγνωστη προσωπικότητα για την οποία ακόμη δεν έχει πει την τελευταία λέξη η έρευνα. Ανασυνθέτει μια εποχή από την πλευρά της πορείας ενός ανθρώπου που θεράπευσε την επιστήμη του σε μέγιστο βαθμό. Από την πλευρά της εικονιστικής αφήγησης τα κάδρα είναι μελετημένα ανάλογα με τη συναισθηματική κατάσταση των προσώπων και την επιρροή που αυτά ασκούν στον αναγνώστη, από δε την κειμενική αφήγηση έχουν προβληθεί τα πλέον χαρακτηριστικά στοιχεία και οι σταθμοί της επιστημονικής και οικογενειακής ζωής του Καραθεοδωρή, με αφαιρετικότητα και αφηγηματική συνέχεια, αφήνοντας δημιουργικά κενά απροσδιοριστίας τα οποία είτε συμπληρώνονται από την εικόνα είτε, όπως προανέφερα, από τον αναγνώστη, συνάμα ενεργοποιώντας τον.
Η παράθεση βιβλιογραφίας στο τέλος του βιβλίου σφραγίζει αφενός την εγκυρότητα και αξιοπιστία του κειμένου και αφετέρου βοηθά τον αναγνώστη προκειμένου, αν το επιθυμεί, να διερευνήσει περαιτέρω την προσωπικότητα του Κασαθεοδωρή.
Για την ιστορία, σημειώνω ότι ο Καραθεοδωρή εκλέχτηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και μέλος άλλων Ακαδημιών χωρών της Ευρώπης. Ο ρόλος του απέναντι στο Γ΄ Ράιχ λέγεται ότι είναι αμφιλεγόμενος. Υποστηρίζεται, όμως ότι με τον τρόπο του είχε κηρύξει «λευκή απεργία» και οι ναζιστές λαμβάνοντας υπόψιν τη διεθνή κατακραυγή, δεν τον ενόχλησαν. Σε κάθε περίπτωση, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αγάπη του για την Ελλάδα, το ρηξικέλευθο πνεύμα του και η διάθεσή του για προσφορά πάνω από προσωπικές φιλοδοξίες και καριέρα, στοιχεία που αναδεικνύονται στο συγκεκριμένο graphic novel.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Γιαννικοπούλου, Α. Το σύγχρονο εικονογραφημένο βιβλίο. Αθήνα: Παπαδόπουλος,
2008.
Ζέζου, Αν. Η γραφιστική ιστορία: Ένα νέο είδος για παιδιά; (διδ. διατριβή). ΕΚΠΑ,
2015.
Μίσιου, Μ. Βουβά κόμικς και εικονοβιβλία-Τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς
λέξεις, Αθήνα: Καλειδοσκόπιο, 2021.
Soloup, «Mια όψιμη μορφή των κόμικς- λογοτεχνία ή αυθύπαρκτη τέχνη;», TVSX, 5-
1-18
Καπλάνης, Τ., «Το ελληνικό graphic novel-Νεοελληνική λογοτεχνία σε κόμικς», Το
Βήμα, 17-7-18.
Κουζέλη, Λ., «Το ελληνικό graphic novel», Το Βήμα, 4-8-18.
Η μηχανή του χρόνου, news247, 14 Ιουλίου 2014: https://www.news247.gr/mixani-tou- xronou/konstantinos-karatheodori-o-mathimatikos-poy-voithise-ton-ainstain-kai-ton-venizelo.6283066.html
Chinn, Mike & Mc Loughlin Ch., Create Your own Graphic Novel Using Digital
Techniques, B.E.S. Publishing , 2006.
(*) Ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος είναι αναπλ. καθηγητής παν/μίου Αιγαίου, κριτικός βιβλίου για νέους
Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, Ο σπουδαίος Έλληνας μαθηματικός, Graphic novel, , Εικ. Παναγιώτης Πανταζής, Παπαδόπουλος, 2021.
Βρες το εδώ
