Elizabeth Strout ξανά. Η Αλεξάνδρα Χαΐνη διάβασε το νέο της μυθιστόρημα «Tell Me Everything»

γράφει η Αλεξάνδρα Χαΐνη

Το έχω ξαναπεί αλλά δεν θα σταματήσω να το λέω. Η Elizabeth Strout είναι και θα είναι μια από τις πιο αγαπημένες μου σύγχρονες συγγραφείς. Και παρόλο που δεν μας συνδέουν και πολλά -εκείνη μεγάλωσε στην αμερικάνικη επαρχία, στο Μέην για την ακρίβεια, σε μια αρκετά κλειστή και συντηρητική οικογένεια, στη εφηβεία της στερήθηκε ακόμη και τα στοιχειώδη (μουσικές, ταινίες και βιβλία), ξεκίνησε την καριέρα της ως δικηγόρος, για να εκδώσει λίγο μετά τα 40 το πρώτο της μυθιστόρημα-, κάθε φορά που την διαβάζω, αισθάνομαι σαν να έχω απέναντί μου μια φιλενάδα που την είχα χάσει για χρόνια ή μπορεί και μόλις να την γνώρισα, η οποία μου αφηγείται τις ιστορίες της, ρουφώντας αργά μια κούπα τσάι και αγγίζοντάς με κάθε τόσο απαλά στο χέρι.

Κάπως έτσι άλλωστε αρχίζει το νέο της μυθιστόρημα «Tell Me Everything», που μόλις κυκλοφόρησε στα μέρη της. «Φιλενάδες» εν προκειμένω είναι η Όλιβ και η Λούσι – με την ευρεία έννοια, έστω. «Μια σκέψη κατέκλυσε την Όλιβ Κίττριτζ μια από εκείνες τις ημέρες του Οκτωβρίου, και την τριβέλιζε σχεδόν για μια εβδομάδα προτού τηλεφωνήσει στον Μπομπ Μπέρτζες. “Έχω μια ιστορία να πω σε αυτήν τη συγγραφέα, τη Λούσι Μπάρτον. Μακάρι να μπορούσες να κανονίσεις να με επισκεφθεί”.»

Δεν κάνω σπόιλερ, η συνάντησή τους προαναγγέλλεται ήδη από το οπισθόφυλλο, ενώ πραγματοποιείται στις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Σίγουρα δεν θα ξαφνιάσει όσους και όσες δεν γνωρίζουν τα βιβλία της, όμως για μένα είναι μια συνάντηση «ιστορική», ένα γεγονός αναπάντεχο – στο σύμπαν της Strout πάντα· δεν περίμενα ποτέ ότι δύο τόσο ιδιαίτερες -και διαφορετικές- γυναίκες θα είχαν την ευκαιρία (γιατί περί ευκαιρίας πρόκειται, ειδικά για τους αναγνώστες) όχι μόνο να γνωριστούν αλλά και να δημιουργήσουν μια σχέση μεταξύ τους.

Έχω γράψει για την Strout ξανά, εδώ στον Αναγνώστη, γι’ αυτό θα πω λίγα πράγματα για τα πολλά που την καθιστούν ξεχωριστή· τη γραφή της που είναι σαν κέντημα· τους απόλυτα φυσικούς διαλόγους· τις συχνές αναφορές της στην εναλλαγή των εποχών: στην ανθοφορία και στο χιόνι, στις σπάνιες ημέρες ηλιοφάνειας, στα χρώματα και στα αρώματα της υπαίθρου· στη λεπτότητα με την οποία υποδεικνύει ότι τα φυσικά φαινόμενα επηρεάζουν τον ψυχισμό των ηρώων της. Αλλά και τον αφοπλιστικό τρόπο με τον οποίο ξεκινάει αυτό που θέλει να πει, ακόμη και αν πρόκειται για την πιο σκληρή αλήθεια – έναν τρόπο απότομο, σχεδόν «πεζό», μη «λογοτεχνικό» ίσως: «Να λοιπόν τη συνέβη στην Παμ:» ή «Η ιστορία έχει ως εξής:».

Ζούμε ζωές «μη καταγεγραμμένες»

Το «Tell Me Everything» είναι το δέκατο κατά σειρά μυθιστόρημα της Strout και διαβάζοντάς το μου δημιουργήθηκε ένα γλυκόπικρο συναίσθημα. Αυτή η περίφημη «χαρμολύπη» που είναι ούτως ή άλλως διάχυτη στα βιβλία της, και η οποία εδώ είναι ακόμη πιο έντονη. Θα εξηγήσω αμέσως τον λόγο.

Λοιπόν. Στο «Tell Me Everything» είναι σαν η Strout να θέλει πράγματι να τα πει όλα. Να μην αφήσει κανένα κενό – ούτε για τους αναγνώστες και τις αναγνώστριές της, ούτε όμως και για τους ήρωες και τις ηρωίδες της, που τους έχει μαζέψει όλους και όλες εδώ, από τον πρώτο -τις πρώτες μάλλον (το «Amy and Isabelle» κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τον Λιβάνη ως «Ένα ανεξάρτητο κορίτσι» αλλά είναι εξαντλημένο)-, έως τους τελευταίους, όπως τους περιγράφει στο «Lucy by the Sea» (δεν έχει μεταφραστεί ακόμη), το προηγούμενο μυθιστόρημά της που έγραψε εν μέσω lockdown (και είχε εν πολλοίς αυτό το θέμα).

Εκτός από τις Λούσι και Όλιβ, είναι εδώ η Margaret, ο Bob, ο Jim και η Susan Burgess, η Isabelle, ο William, η Pam, η Helen, τα παιδιά και τα σκυλιά τους, οι πρώην, οι επόμενοι, εραστές, ασθενείς και οδοιπόροι, άνθρωποι που έχουν αφήσει το στίγμα τους στα προηγούμενα βιβλία της, ακόμη κι αν ο ρόλος τους ήταν πολύ μικρός. Πρωταγωνιστής είναι κατά βάση ο Μπομπ -με τη Λούσι από δίπλα-, όμως οι ζωές όλων και η επίδρασή τους στην εξέλιξη της ιστορίας (που έχει και αστυνομικά στοιχεία αυτή τη φορά) είναι καθοριστική. Καθοριστικές είναι βέβαια και οι ιστορίες μέσα στην ιστορία που αφηγείται η Όλιβ στην Λούσι. Γιατί όπως πολύ εύστοχα σχολιάζει η δεύτερη: «Χριστέ μου! Όλες αυτές η μη καταγεγραμμένες ζωές, και οι άνθρωποι απλώς τις ζουν.»

Από μικρό παιδί είχα επίγνωση ότι μέσα σε    κάθε άτομο είναι ένα σύμπαν και ότι ποτέ δεν θα μάθουμε πώς είναι να είσαι άλλος άνθρωπος. Το οποίο είναι τρομακτικό.

To σύμπαν της Ελίζαμπεθ Στράουτ 

Όταν έφτασε το βιβλίο στα χέρια μου αποφάσισα να αποφύγω να διαβάσω κριτικές και αναλύσεις. Μόνο αφού είχα σχεδόν γράψει όσα ήθελα να γράψω γι’ αυτό, μπήκα στην ιστοσελίδα της Strout για να ανακαλύψω με έκπληξη ότι με αφορμή την έκδοσή του, έχει αναρτήσει έναν «οδικό χάρτη», το Elizabeth Strout Universe diagram & table, με όλα τα βιβλία της σε συνδυασμό με τα πρόσωπα που εμφανίζονται σε αυτά. Δεν είναι τυχαίο που από τους 25 συνολικά χαρακτήρες που μπαινοβγαίνουν στα μυθιστορήματά της, τους 23 τους συναντάμε στο «Tell Me Everything». Όλο αυτό, που επίσης θυμίζει κέντημα, ή μπορεί και γρίφο, μου θύμισε μια φίλη την οποία είχα μυήσει στο σύμπαν της Όλιβ Κίττριτζ που μου έλεγε ότι είχε φτιάξει κι εκείνη ένα «δέντρο» με τους χαρακτήρες του βιβλίου και τις μεταξύ τους σχέσεις, προσθέτοντας δίπλα και δυο λόγια για τον καθένα, ώστε στην πορεία να μην χαθεί στη… μετάφραση.

Σε κάθε περίπτωση, το είπα και παραπάνω, η αίσθηση που σου αφήνει το «Tell Me Everything», είναι γλυκόπικρη. Μάλιστα αρχικά ο νους μου πήγε στο κακό. Γιατί τέτοια παρέλαση, βρε μπας και είναι αυτός ο τρόπος της να μας αποχαιρετίσει επειδή έχει κάποιο πρόβλημα υγείας, μήπως κουράστηκε και σταματάει να γράφει; Διάφορα πέρασαν από το μυαλό μου, αλλά διάλεξα το πιο καλό σενάριο, ότι δηλαδή μάλλον θέλει να κλείσει πια αυτόν τον κύκλο, να ξοφλήσει τα χρωστούμενα στους μέσα και στους έξω και να γυρίσει σελίδα, να κάνει τέλος πάντων μια νέα αρχή, ένα πάμε παρακάτω, με καινούρια πρόσωπα, υπό διαφορετικές συνθήκες. Να κόψει εν τέλει και τα τελευταία ξέφτια από αυτό το περίτεχνο κέντημα που κράτησε 26 ολόκληρα χρόνια.

Χαραμάδες αισιοδοξίας

Παρόλα αυτά, κακά τα ψέματα, η Strout κοντεύει πλέον τα 70. Το αυτό και τα κορίτσια και τα αγόρια της – με εξαίρεση την Όλιβ, που έκλεισε τα 90. Και το βιβλίο έχει στο επίκεντρο την τρίτη ηλικία, όπως επίσης και την ασθένεια, την απώλεια – οι ήρωες της είναι άνθρωποι ταλαιπωρημένοι, έχουν περάσει μία πανδημία, κάποιοι έχουν νοσήσει, η αίσθηση του κενού και η αγωνία εκείνης της περιόδου έχει αποτυπωθεί στη σκέψη και στις κινήσεις τους, ο φόβος για το επικείμενο τέλος είναι παρών.  Ωστόσο είναι άνθρωποι που δεν το βάζουν κάτω. Αντλούν δύναμη ο ένας από τον άλλον, από τον καλό λόγο της γειτόνισσας, από το βλέμμα του νεαρού στο τρένο, το χάδι του ηλικιωμένου κυρίου στη σύζυγό του μέσα στο ασανσέρ. Το βιβλίο είναι γεμάτο από τέτοιες μικρές και ευαίσθητες σκηνές. Χαραμάδες αισιοδοξίας που φωτίζουν πράγματα πολύ απλά (αλλά τελικά τόσο δυσεύρετα): την αγάπη, τη συντροφικότητα, την επικοινωνία.

INFO: Πέντε από τα 10 βιβλία της Elizabeth Strout κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα, σε μετάφραση Μαργαρίτας Ζαχαριάδου. Δείτε τα ΕΔΩ.