Αλεξάνδρα Σαμοθράκη (ανταπόκριση)
Εγκαινιάστηκε εχθές 11/3 η Έκθεση Βιβλίου του Λονδίνου στο Olympia, στο Δυτικό Λονδίνο. Το καλωσόρισμα δόθηκε φέτος από τη δημοσιογράφο, επιμελήτρια και κριτικό της Guardian και του Spectator Alex Peake-Tomkinson, που πλαισιώθηκε από μια συζήτηση του CEO της Hachette Book Group USA και Hachette UK, David Shelley με τον ιδρυτή του ανεξάρτητου και πολύ καλού εκδοτικού οίκου Daunt Book και διευθυντή της αλυσίδας βιβλιοπωλείων Waterstones, James Daunt, για το διαστελλόμενο περιβάλλον του χώρου των βιβλίων και εστίασε στις εκδόσεις και τις πωλήσεις από την αντιπέρα όχθη του Ατλαντικού.
Η σειρά ομιλιών συγγραφέων με τη ρουμπρίκα «Ας γυρίσουμε τη σελίδα» άνοιξε με το βαρύ πυροβολικό της Αργεντινής, την υπέροχη βασίλισσα του σασπένς, Claudia Pineiro (τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε 33 γλώσσες. στα ελληνικά όλα από Carnivora). Η Claudia συνομίλησε με τη δημοσιογράφο του BBC, Andrea Kidd, για την τυφλή εμπιστοσύνη της προς στους μεταφραστές της. Παραδέχτηκε πως ποτέ δεν ελέγχει μια μετάφραση και αστειευόμενη εξήγησε πως ο βασικός λόγος είναι πως δεν θα ήθελε να δει κάτι που θα χρειαζόταν αλλαγή. Όσον αφορά το υποψήφιο για Διεθνές Booker και άρτι διασκευασμένο σε ταινία από το Netflix«Η Έλενα Ξέρει», εξομολογήθηκε πως γράφτηκε με αφορμή τη μητέρα της η οποία, όπως ο βασικός χαρακτήρας, έπασχε από Parkinson’s, μια αρρώστια που καθιστά τον ασθενή «αόρατο» στους γύρω του καθώς αποστρέφουν το βλέμμα. Η Claudia εξήγησε πως πρόθεση σου ήταν να σε κάνει να δεις και να καταλάβεις αυτή τη γυναίκα και επεκτείνοντας τη σκέψη της κατέληξε πως με όλα της τα βιβλία θέλει να σε κάνει να δεις κάτι που ίσως διαφορετικά δεν θα πρόσεχες.
Παράλληλα έτρεχε το «Αρχηγείο του Συγγραφέα» όπου εκκολαπτόμενοι και μη συγγραφείς μπορούσαν να αναζητήσουν συμβουλές καριέρας, με επιστέγασμα τη συνομιλία της Elif Safak (τα πιο πρόσφατα βιβλία της από Ψυχογιό) με την Adele Parks (στα ελληνικά δυο βιβλία της από Ωκεανίδα) και την Georgina Moore για την ζωή του συγγραφέα και το πώς συνέγραψαν τα βιβλία τους.
Στο Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης παρακολούθησα τη συζήτηση για τη λογοτεχνία από το περιθώριο, με συντονιστή τον γνωστό σε διάφορους Έλληνες και ατζέντη του Μπουκερίστα για το Τραγούδι του Προφήτη (στα ελληνικά από Gutenberg), Paul Lunch, Simon Triwen ο οποίος είναι και ατζέντης του Εθνικού Συμβουλίου Βιβλίων της Μάλτας (!). Ο Simon παρατήρησε πως o τίτλος «Λογοτεχνία από το Περιθώριο» υποτιμούσε το αντικείμενο της συζήτησης καθώς στο περιθώριο καμιά φορά συμβαίνουν τα πιο όμορφα πράγματα. Η συζήτηση με τον παραπλανητικό τίτλο θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη για τους συμπατριώτες μας καθώς εκπρόσωποι των success story της Μάλτας και της Ιρλανδίας αναφέρθηκαν στις κρατικές πρωτοβουλίες ενίσχυσης της εξαγωγιμότητας της εγχώριας λογοτεχνίας τους και στα εμπόδια που βρίσκουν μπροστά τους, ως νησιά αποκομμένα από τον κύριο ευρωπαϊκό χώρο. Η Ελλάδα δεν είναι νησί, η ιδιορρυθμία της γλώσσας μας την καθιστά νησί, χωρίς να πληροί τα γεωγραφικά κριτήρια. Το πρώτο πράγμα που είπε η Simona Cassano, διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου βιβλίου, ήταν: «Η Μάλτα είναι μικρή χώρα και γεμάτη συγγραφείς. Μια τόσο δα αγορά ασφυκτιά εντός των συνόρων της και οι εξαγωγές της λογοτεχνίας αποτελούν μια διέξοδο για τους εκδότες που εξ ορισμού απευθύνονται σε μικρό αριθμό ντόπιων αναγνωστών. Η δουλειά μας είναι να διευκολύνουμε τη ζωή τους. Η αποστολή μας να σε κάνουμε να διαβάσεις τα βιβλία μας. Εστιάζουμε στους μικρούς εκδότες γιατί αυτοί διαβάζουν τα βιβλία όντως. Δεν μας ενδιαφέρει να μας βγάλει ο Penguin. Έχουμε ένα κονδύλι και στηρίζουμε όσους περισσότερους εκδότες μπορούμε. Είναι για μεταφραστές, εκδότες, ατζέντηδες. Θέλουμε όλοι να είναι συμμέτοχοι σε αυτή την προσπάθεια και να εμπλέκονται όσο το δυνατόν πιο ενεργά στη διαδικασία.»
Το ταμείο διαθέτει ετησίως… €140.000 και κάθε αιτών δικαιούται ένα βιβλίο ανά κατηγορία. Το κάθε βιβλίο επιδοτείται με €5.000! Λιποθυμήσατε όλοι ή έμεινε κανείς να συνεχίσει την ανάγνωση, μην γράφω και τζάμπα. Αν αντέχετε να σας πω ότι ο πληθυσμός της Μάλτας, που προσωπικά θυμάμαι ότι υπάρχει μόνο στη Eurovision, ανέρχεται στο μισό εκατομμύριο!!! Ναι, οι Μαλτέζοι είναι δίγλωσσοι και αρκετά βιβλία είναι στα Αγγλικά, πάνω από τα μισά όμως γράφονται στα Μαλτέζικα και μεταφράζονται στα Αγγλικά, σύμφωνα με την Kat Storace συνιδρύτρια του εκδοτικού οίκου Praspar.
Η συζήτηση περιστρεφόταν διαρκώς για το πως ένα «μεγάλο» βιβλίο αρκεί για να διακορεύσει μια εχθρική, όπως η αγγλική αγορά, ανοίγοντας το δρόμο για τα υπόλοιπα και για το λογοτεχνία επωφελείται στο έπακρον από το πάθος των πεφωτισμένων μεταφραστών. Το πάνελ κατέληξε στη σημασία της καλής μετάφρασης: οι Άγγλοι εκδότες, όπως και η ομάδα που επιλέγει σε ποια βιβλία θα χορηγηθεί η ετήσια υποστήριξη, αποφασίζουν με κριτήριο αν τους αρέσει η μετάφραση- δηλαδή τα βιβλία είναι ήδη μεταφρασμένα όταν υποβάλλονται. Οι εκδότες παλιά ένιωθαν αβοήθητοι, εξηγεί η Kat- ένιωθαν πως πρέπει να κάνουν όλη την προώθηση μόνοι τους και πολλές μεταφράσεις έμεναν στο συρτάρι. Πλέον αυτό έχει αλλάξει.
Και στην Ελλάδα τι γίνεται;
Σε αντίστοιχη συζήτηση που ακολούθησε και εστίασε στη χώρα μας, παρουσία του Έλληνα Πρεσβευτή, Γ. Τσαούση, παρά το λαμπρό πάνελ (Κάλλια Παπαδάκη, Ιωάννα Μπουραζοπούλου, Παντελής Μπουκάλας, Διονύσης Καψάλης) η αισιοδοξία μάλλον απουσίασε, δικαιολογημένα ως ένα βαθμό εξαιτίας της ως τώρα εμπειρίας. Την συζήτηση άνοιξε ο Γιώργος Μουρούτης τονίζοντας τις προκλήσεις και τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και προσκαλώντας μας στην έκθεση για τον Σεφέρη στο Λονδίνο, ενώ στη συνέχεια η Σίσσυ Παπαθανασίου, κάλυψε εν τάχει το πρόγραμμα Greeklit, ενισχυμένο πλέον με ονομαστικό κατάλογο μεταφραστών ανά γλώσσα. Στην περίοδο 2021-2024, το πρόγραμμα ενέκρινε 274 από τις 331 προτάσεις, στηρίζοντας τες με κονδύλια (με στήριξη από ΕΕ) συνολικού ύψους €360.000 ευρώ καλύπτοντας το 75% του κόστους μετάφρασης.
Ο Διονύσης Καψάλης εστίασε στην απουσία ενδιαφέροντος από την μεριά των ξένων εκδοτών αναφέροντας το παράδειγμα του Τρίτου Στεφανιού του Ταχτσή που είχε πουλήσει μόνο 200 αντίτυπα όταν εκδόθηκε από τον Penguin το 1969 (!!) ενώ κατακεραύνωσε το διαδοχικό κλείσιμο των πανεπιστημιακών εδρών της Ελληνικής σε ξένα πανεπιστήμια, εξάγοντας το συμπέρασμα πως αυτό θα συμβάλει σε αναπόφευκτη μείωση των μεταφράστων. Στον πεσιμισμό του Καψάλη θα ήθελα να αντιπαρατάξω το έργο του το ίδιο- η μετάφραση του, Περικλή του Σαίξπηρ, στα ελληνικά, είχε κάνει το θέατρο Globe, λίγα χιλιόμετρα παρακάτω, να ανατριχιάσει το 2012 (σκηνοθεσία Γ. Χουβαρδά) στο φεστιβάλ Globe to Globe. Ακόμη και για όσους δεν καταλάβαιναν τη γλώσσα, καταλάβαιναν τον ρυθμό.
Ο Παντελής Μπουκάλας μας υπενθύμισε πως όπως ο Σαίξπηρ, το ίδιο και ο Αριστοφάνης, ήταν κατά βάθος ποιητές και πως 2.000 χρόνια πριν, τα ελληνικά ήταν η κοινή, οικουμενική γλώσσα, όπως τα αγγλικά σήμερα, και πως οι περισσότερες μεταφράσεις γίνονται από ανθρώπους που ερωτεύονται την Ελλάδα και συχνά επιλέγουν να ζήσουν στην Ελλάδα. Τους μεταφραστές ευχαρίστησε και η Ιωάννα Μπουραζοπούλου- δίνοντας μια πιο αισιόδοξη νότα, όπως προκύπτει από τη δική της εμπειρία (To «Τι Είδε η Γυναίκα του Λωτ» είχε επιλεγεί από τους Black and White Publishing να εκδοθεί στα αγγλικά και είχε λάβει διθυραμβικές κριτικές, ανάμεσα στις οποίες και μια από την Guardian), εξέφρασε δε την ελπίδα, το πάθος των συγγραφέων, των μεταφραστών και τα κοινά στοιχεία της ευρωπαϊκής κουλτούρας να άρουν τα πολλά εμπόδια που κρύβει η διαφορετική αντίληψη του κόσμου όπως εκφράζεται από τις ιδιοσυγκρασίες των διαφορετικών γλωσσών. Αντιστοίχως, η Κάλλια Παπαδάκη, ξεκινώντας από την παραδοχή ότι η ελληνική είναι μια «μικρή» γλώσσα και πως ο εκδότης της αρχικά ήταν σίγουρος πως οι «Δενδρίτες» (Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας 2017) δεν θα πουλούσε τίποτε, μας υπενθύμισε πως η συγγραφή δεν είναι τίποτε παραπάνω από το μοίρασμα των κοινών μας εμπειριών όμως το πώς θα προχωρήσουμε παραμένει ένα βασανιστικό ερώτημα παρά την όποια αποδοχή. Βλέποντας στο πάνελ της Μπουραζοπούλου δεν μπόρεσα παρά να αναρωτηθώ: είναι μια ισχυρή ελληνική παρουσία σε αγγλική μετάφραση δυνατή ή είναι επιστημονική φαντασία; Ακόμη και στο δεύτερο σενάριο, εύχομαι να τα κατάφέρουμε!
