Του Σπύρου Κακουριώτη.
«Η χούντα δεν τελείωσε το ’73» ήταν ένα από τα συνθήματα που ακούγονταν συχνά στις συγκεντρώσεις των «αγανακτισμένων», μαζί με τις μούντζες και τα σφυρίγματα αποδοκιμασίας που στρέφονταν προς την κατεύθυνση του Κοινοβουλίου. Από την άλλη μεριά, η «κουλτούρα της μεταπολίτευσης» αποτέλεσε έναν κοινό τόπο για αρθρογράφους και σχολιαστές έγκριτων εφημερίδων, καθώς θεωρήθηκε υπεύθυνη για το πελατειακό κράτος, την οικονομική αναποτελεσματικότητα του δημόσιου και του κρατικοδίαιτου ιδιωτικού τομέα, την υποβάθμιση της εκπαίδευσης, τη διάχυτη βία και, γενικώς, για όλα τα κακά της μοίρας μας που απέληξαν στην οικονομική κρίση…
Αντιθετικές τοποθετήσεις, που όμως και οι δύο συγκλίνουν σε ένα κοινό σημείο: την αμφισβήτηση των όρων με τους οποίους πραγματοποιήθηκε, πριν από σαράντα χρόνια, η μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία. Στην πραγματικότητα, υπό το φως της πρόσφατης κρίσης, αμφισβητούν την επίσημη αφήγηση για μια «υποδειγματική» ειρηνική μεταπολίτευση, θέτοντας ερωτήματα για την ποιότητα της δημοκρατίας που οικοδομήθηκε, ενώ σε ορισμένες από αυτές μπορεί κανείς να ανιχνεύσει μια καλά κρυμμένη νοσταλγία για την αυταρχική διαχείριση του δημόσιου βίου.
Οι αντιδράσεις αυτές δεν αποτελούν κάποια ελληνική ιδιαιτερότητα. Όπως δείχνουν οι μελέτες που φιλοξενούνται στο τελευταίο τεύχος της (αγγλόφωνης) επιστημονικής επιθεώρησης Historein, η αίσθηση ότι, μέσα από την κατάρρευση του κοινωνικού συμβολαίου που διαμορφώθηκε μετά το τέλος των δικτατορικών καθεστώτων, βιώνουν το τέλος ενός ολόκληρου «παραδείγματος» είναι κοινή στις κοινωνίες της Νότιας Ευρώπης.
Μέσα από τις συμβολές επιστημόνων από διαφορετικά πεδία, το αφιέρωμα υπό τον τίτλο «Revisiting Democratic Transitions in Times of Crisis» επιχειρεί την επανεξέταση των μεταβάσεων υπό το φως της οικονομικής κρίσης, με όρους τόσο θεωρητικούς και όσο και μνημονικούς, σε συγκριτικό και διεθνικό επίπεδο.
Όπως σημειώνει ο επιμελητής του παρόντος αφιερώματος, ο ιστορικός Κωστής Κορνέτης («The end of a parable? Unsettling the transitology model in the age of crisis»), η αντίληψη ότι η κατάρρευση του κοινωνικού κράτους και η τρέχουσα πολιτική διαχείριση συνδέονται δομικά με τη μετάβαση, ως τμήμα ενός κύκλου που φτάνει στο τέλος του, είναι ευρύτατα διαδεδομένη, δείχνοντας, εντέλει, πόσο εύθραυστα ήταν τα αποτελέσματα του λεγόμενου «τρίτου κύματος εκδημοκρατισμού».
Την επανοικειοποίηση της εμπειρίας του παρελθόντος μέσα από τις κινητοποιήσεις ενάντια στη λιτότητα εξετάζει, εκκινώντας από την εμπειρία της Πορτογαλίας, ο Guya Accornero («Back to the revolution: The 1974 Portuguese spring and its “austere anniversary”»), ενώ στο ίδιο ζήτημα, εστιάζοντας στην ισπανική περίπτωση, αναφέρεται ο Germán Labrador Méndez («They called it democracy? The aesthetic politics of the Spanish transition to democracy and some collective hijackings of history after the 15M movement»).
Από τη μεριά τους, η Χαρά Κούκη και ο Αντώνης Λιάκος, στη δική τους συμβολή, εξετάζουν το παράδειγμα της Ελλάδας και το αφήγημα της «αποτυχημένης μεταπολίτευσης», αναγνωρίζοντας σε αυτό «νοσταλγία» για τον αυταρχισμό («Narrating the story of a failed national transition: discourses on the Greek crisis, 2010-2014»).
Σε ένα ζήτημα που αποδεικνύεται κρίσιμο σε κάθε μετάβαση, αυτό της «μεταβατικής δικαιοσύνης», αναφέρεται η Raluca Grosescu («The use of transitology in the field of transitional justice: a critique of the literature on the “third wave” of democratization»), εξετάζοντας κριτικά τη σχετική βιβλιογραφία, ενώ οι Cornel Ban και Jorge Tamames μελετούν τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα των μεταβάσεων, μέσα από την πολιτική τους οικονομία, σε ένα κείμενο που εξετάζει συγκριτικά τα παραδείγματα της Ισπανίας και της Ρουμανίας. («Political economy and the ghosts of the past: revisiting the Spanish and Romanian transitions to democracy»).
Στόχος του παρόντος αφιερώματος, εκτός των άλλων, είναι και να συνδέσει την ευρωπαϊκή εμπειρία με τις μεταβάσεις στη Λ. Αμερική, την Ασία και την Αφρική. Μέσα από το παράδειγμα της Αραβικής άνοιξης, ο Benoit Challand διερευνά τον ρόλο των κοινωνικών κινημάτων και της ριζοσπαστικής νεανικής κουλτούρας στο άρθρο του «Class, violence and citizenship in the Arab uprisings: assessing deeper forms of transition».
Τέλος, αλλ’ όχι ύστατο, καθώς με αυτή τη μελέτη ξεκινά το αφιέρωμα του τεύχους 15.1 του Historein, ο Leonardo A. Morlino μελετά συνολικά τα θεωρητικά προβλήματα της «μεταβασιολογίας» και την αποτυχία της να εξετάσει τα ζητήματα της «μακράς διάρκειας» και να προβλέψει τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των δημοκρατικών μεταβάσεων, συνδέοντας το πεδίο με μια σειρά ντετερμινιστικά αντανακλαστικά («Transitions to democracy: what theory to grasp complexity?»).
Το τελευταίο τεύχος του περιοδικού Historein, όπως και όλα τα προηγούμενα, διατίθεται ελεύθερα από τον κόμβο eJournals του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης.
[HISTOREIN/ΙΣΤΟΡΕΙΝ, http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/historein]
Κάπου κάποιοι μας αγόρασαν μα και μεις ξεπουληθηκαμε έτσι γίνεται πάντα τώρα οι έμποροι βάλανε την τιμή μας πολύ χαμηλά κάτω του κόστους