του Γιάννη Σ. Παπαδάτου (*)
Διαβάζοντας το βιβλίο Ο ουρανός μιλά ελληνικά της Λίτσας Τότσκα, σκέφτεσαι ότι μπορούμε να «δούμε» τον ουρανό με τους άπειρους αστερισμούς όχι σαν κάτι απρόσιτο και άπιαστο αλλά ως κάτι κοντινό μας, χειροπιαστό και οικείο, γεμάτο με ενδιαφέρουσες αφηγήσεις που είναι πολλαπλώς χρήσιμες στη ζωή μας. Μια τέτοια αίσθηση κομίζει το συγκεκριμένο βιβλίο, που είναι γραμμένο για παιδιά, αλλά ευχάριστα διαβάζεται και από ενήλικες. Είναι σαν να μας καλεί ο ουρανός να κοιτάξουμε αλλιώς τα εκατομμύρια άστρα του –«μάτια χρυσά του κόσμου», τα ονομάζει ο Βαλαωρίτης–, να τα δούμε σε σχήματα, ταξιδεύοντας σε γοητευτικούς μύθους της ελληνικής μυθολογίας. Μύθους με ατομικά, κοινωνικά και κοσμολογικά σημαινόμενα, όλα συμβολικά, που μπορεί να μας συντροφεύσουν σε γοητευτικά ταξίδια σκέψης και προβληματισμού στη φαντασία αλλά και στην πραγματικότητα.
Η συγγραφέας, πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Media Management, είναι έγκριτη δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ) στον έντυπο και τηλεοπτικό λόγο (βλ. εκπομπή στο 2ο πρόγραμμα της ΕΡΤ «Έχει η ζωή γυρίσματα»). Έχει μεγάλη πείρα στις διασκευές παραδοσιακών και έντεχνων παραμυθιών για βιβλία-CDs και για θεατρικές παραστάσεις (βλ. Ασχημόπαπο του Άντερσεν στο θέατρο Badminton. Διηγήματά της περιλαμβάνονται σε συλλογικούς τόμους. Στο προαναφερόμενο βιβλίο, με έναν ευρηματικό τρόπο, σε συνεργασία με τη ζωγράφο Μαρία Μανουρά, εξάπτουν το αναγνωστικό ενδιαφέρον.
Η μικρή Αστρονομούλα καλεί τον αναγνώστη και την αναγνώστρια να πάνε βόλτα με το αστρόπλοιό της. Στην αρχή όπως ο/η κάθε καλός/καλή ξεναγός προβαίνει σε μια εισαγωγή, ξεκινώντας με την ενημέρωση για τα ονόματα των αστερισμών που είναι αρχαιοελληνικά, μάλιστα προτείνοντάς τους, από το πώς οι αρχαίοι έδωσαν ονόματα στους αστερισμούς, έναν παιγνιώδη τρόπο: «Φαντάσου ότι τα άστρα είναι τελείες. Ένωσέ τες και σχημάτισε εικόνες!» (σελ. 5). Μια τέτοια προτροπή κινητοποιεί τα παιδιά, ώστε σε μια παιγνιώδη ατμόσφαιρα να προβούν σε δραστηριότητες λόγου και δημιουργικής γραφής. Παράλληλα, η μικρή, τα ενημερώνει και για τις απόπειρες των πρώτων ανθρώπων οι οποίοι προκειμένου να εξηγήσουν τον κόσμο «τον μικρό και τον μέγα», επινόησαν ευφάνταστες ιστορίες με ενδιαφέρουσες δράσεις, για τα κατορθώματα και τους έρωτες θεών και ανθρώπων.
Ο σχηματικός εικονογραφικός τρόπος των αστερισμών, είναι εντυπωσιακός. Η εικονογράφος για κάθε μύθο στη θέση των άστρων του κάθε αστερισμού περιγράφει σχηματικά τη μυθολογικής μορφής εικόνα του. Η καθεμιά εικόνα αποτελεί πηγή έμπνευσης ιδίως για τα παιδιά παρακινώντας τα και σε δικές τους ανακαλυπτικές σκιτσογραφικές δημιουργίες. Τα εμπνέει ώστε να δημιουργήσουν παίζοντας και τους «δικούς» τους αστερισμούς με άλλα πρόσωπα από τη μυθολογία. Αλλά και η υπόλοιπη εικονογράφηση των ηρώων ή των άλλων πρωταγωνιστικών στοιχείων των μύθων, αποτυπώνει εκείνη την εκφραστικότητα που τους συνδέει με τις πράξεις και τις σκέψεις τους όπως ιστορούνται στην αφήγηση.
Η μικρή Αστρονομούλα σε κάθε εικόνα εμφανίζεται με ένα τηλεσκόπιο κι είναι κατά κάποιον τρόπο ως συναναγνώστρια και συνερευνήτρια των παιδιών, που τα εμπνέει ώστε να γίνουν κοινωνοί των μύθων και των περιπετειών των ηρώων τους. O Appleyard υπογραμμίζει ότι αρέσει στο παιδί να υποδύεται τον ρόλο του «μικρού εξερευνητή», που αποτελεί άλλωστε, βασικό στοιχείο για την αναπτυξιακή του πορεία.
Και το ταξίδι αρχίζει από τον πρώτο διαστημικό σταθμό που είναι, ποιος άλλος, από τη Μικρή και τη Μεγάλη Άρκτο, εύκολα διακριτές στον ουράνιο θόλο. Η αφηγήτρια προκειμένου να καλέσει τα παιδιά, ώστε να ανταποκριθούν ουσιαστικά, τους λέει ότι «αυτοί οι δύο αστερισμοί είναι μια αρκούδα και το αρκουδάκι της, που μετά από πολλές περιπέτειες κατάφεραν να συναντηθούν στον ουρανό» (σελ. 8). Δημιουργεί, δηλαδή, κάθε φορά ένα αφηγηματικό περιβάλλον κοντά στις παιδικές προσλαμβάνουσες, ώστε τα παιδιά στη συνέχεια να επικοινωνήσουν με τα μυθολογικά δρώμενα και τους συμβολισμούς τους.
Περιλαμβάνονται στο βιβλίο και άλλοι αστερισμοί όπως του Ωρίωνα και του Σκορπιού, των Διδύμων, του Ταύρου, των Πλειάδων, του Χρυσόμαλλου δέρατος και άλλων πολλών μαζί με τους μύθους και τα πρόσωπα που τους ακολουθούν όπως για παράδειγμα των Διόσκουρων Κάστορα και Πολυδεύκη, των Κενταύρων και του σοφού Χείρωνα, του Ιάσονα, του Φρίξου και της Έλλης. Συναντώνται και οι διάφορες μεταμορφώσεις των θεών που είναι και το μέσο, κυρίως του Δία και της Ήρας, προκειμένου να τιμωρήσουν, αλλά και να απονείμουν δικαιοσύνη ή να εκπληρώνουν επιθυμίες.
Και, βέβαια, η αφηγήτρια εκμεταλλεύεται έντεχνα τον κάθε μύθο για να μιλήσει για τη σοφία, την επιπολαιότητα, την απληστία, τη δικαιοσύνη, τη φιλία, την αγάπη, τον έρωτα, τη μουσική και για άλλες έννοιες. Και στο τέλος του βιβλίου, η φοβερή αστρονόμος, ως η κυρίαρχη φωνή του βιβλίου, απευθύνεται στον αναγνώστη και στην αναγνώστρια, με απόλυτη σιγουριά: «Είναι στο χέρι σου αυτό το ταξίδι στον ουρανό να μην τελειώσει ποτέ…» (σελ. 82).
Καταληκτικά, πρόκειται για ένα καλαίσθητο λογοτεχνικό βιβλίο γνώσεων το οποίο με ευχάριστο αφηγηματικά τρόπο και πρωτότυπη εικονογράφηση γνωρίζει στα παιδιά τη μυθολογία του ουρανού. Ένα βιβλίο το οποίο στα χέρια του γονιού και του εκπαιδευτικού μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης και δημιουργικότητας, δεδομένου ότι μπορεί κάλλιστα να ενεργοποιήσει δράσεις δημιουργικής γραφής και περαιτέρω φιλαναγνωσίας, για αναζήτηση και άλλων πληροφοριών σε εγκυκλοπαίδειες και σε βιβλία για την ελληνική μυθολογία, που υπάρχουν σε αρκετές εκδόσεις για παιδιά. Δυο στόχοι που είναι και οι ζητούμενοι για τα βιβλία γνώσεων.
(*) Ο ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ είναι τ. πανεπιστημιακός, συγγραφέας, κριτικός βιβλίων για νέους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Appleyard, J.A. (1991). Becoming a reader. The experience of fiction from childhood
to adulthood. Cambridge Unιversity Press.
Βαλαωρίτης, Αρ. (2006). Ποιήματα και Πεζά (β΄τόμος). Αθήνα, Ίκαρος.
Norton, E.D. (2007). «Μη μυθοπλαστική λογοτεχνία», στο: Μέσα από τα μάτια ενός
παιδιού. Εισαγωγή στην παιδική Λογοτεχνία. Μτφρ. Φ. Καπτσίκη-Σ.
Καζαντζή. Αθήνα: Επίκεντρο.
Λίτσα Τότσκα, Ο ουρανός μιλά ελληνικά, εικ. Μαρία Μανουρά, Ελληνοεκδοτική, 2023, σελ. 88
