της Μαρίζας Ντεκάστρο
Από τα δεκάδες νέα βιβλία που διάβασα, το Για να δούμε, των Αντώνη Παπαθεοδούλου-Ίριδας Σαμαρτζή είναι πάνω πάνω στη λίστα των εξαιρετικών βιβλίων του 2025!
Ο τίτλος είναι τόσο απλός (άλλοι, σκέφτομαι, θα πρόσθεταν ένα ερωτηματικό για να του δώσουν κάποιο βάρος) που τελικά ιντριγκάρει. Ήδη το εξώφυλλο μας βάζει σε πειρασμό να χαζέψουμε στη βιτρίνα ενός καταστήματος φωτογραφικών ειδών. Βλέπουμε λοιπόν μόνο κάμερες στα ράφια. Ανοίγω και ‘Κλικ… κλικ… κλικ’, η ηχομιμητική λέξη στις φόδρες με στέλνει στο κατάστημα.
- Ω! Καλωσορίσατε! Κι ό,τι έλεγα να κλείσω. Πείτε μου, πώς μπορώ να βοηθήσω;
- Γεια σας, θέλαμε μια φωτογραφική μηχανή, μια κάμερα για τον μικρό. Του αρέσει, βλέπετε, πολύ η φωτογραφία… Αλλά έχετε τόσες πολλές εδώ, για πείτε μας τι κάνει η καθεμία;
Σ’ αυτό το βιβλίο οι κάμερες και οι φωτογραφίες φτιάχνουν για τους αναγνώστες μια ‘κανονική’ ιστορία, μια σειρά από στιγμιότυπα τα οποία ξεδιπλώνονται σιγά σιγά.
Η Ίρις Σαμαρτζή, η συνδημιουργός του βιβλίου, συνδύασε όπως σχεδόν σε κάθε δουλειά της τη ζωγραφική με το κολλάζ. Εδώ, το προχώρησε κατασκευάζοντας παιχνιδιάρικες κάμερες, λόγου χάριν την αδιάβροχη με τον αναπνευστήρα, αυτή που φωτογραφίζει στο σκοτάδι, εκείνη την ειδική για την πολυχρωμία, για τους δύτες, τους πλανήτες… και τις τοποθέτησε στις σελίδες ανάμεσα στις ζωγραφικές της.
Πολλοί θα ενθουσιαστούν: ‘Α, τι έξυπνο! Θα τις φτιάξουμε στο σχολείο!’ Αν και αυτό το τελευταίο σίγουρα θα συμβεί, αποτελεί την πρώτη επιφανειακή παιδαγωγική προσέγγιση, παρόμοια για κάθε εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο: την ψυχαγωγία.
Άλλοι βιαστικοί, ενήλικοι, αναγνώστες ίσως σχολιάσουν ότι οι κατασκευές της Σαμαρτζή, παρότι ευφάνταστες, ‘παιδίζουν’ θυμίζοντας παιδικές δημιουργίες. Το θέμα ‘παιδικότροπη εικονογράφηση στα παιδικά βιβλία και κατά πόσο βοηθά στην αισθητική διαμόρφωση των μικρών’ αξιολογείται ανάλογα με την εικονογράφηση. Στο συγκεκριμένο έργο ξεπερνά το παιδικότροπο και έχει λόγο ύπαρξης: την επαφή με την πραγματικότητα.
Επισημαίνω λοιπόν τη λεπτομέρεια που κάνει ‘κλικ’ σε κάθε φωτογράφο, και στο νόημα που βρήκα στο βιβλίο: σε κάθε φανταστική κάμερα υπάρχει ο αληθινός φακός, το μηχανικό μάτι, που συλλαμβάνει τη στιγμή. Οι φακοί φωτογραφήθηκαν και ενσωματώθηκαν στη ζωγραφική σύνθεση χωρίς να κλωτσάει.
Άρα, κάτι άλλο πιο βασικό υπάρχει από κάτω.
Το εξής: έχει περισσότερο νόημα να μάθουμε στα παιδιά να βλέπουν, να προσέχουν λεπτομέρειες, να χαίρονται να παρατηρούν και να βρίσκουν. Έπειτα, θα παίξουν και θα κατασκευάσουν.
Με αυτό το πρίσμα διάβασα το εικαστικό παιχνίδισμα της απεικόνισης των φανταστικών μηχανών και των ανατροπών που εμφανίζουν οι πειραγμένες φωτογραφίες στις δεξιές σελίδες.
Πόσα παιδιά δεν παίζουν ‘βγάζουμε φωτογραφία’ κατασκευάζοντας με χαρτόνι και κουτιά φωτογραφικές μηχανές και για φακό ένα οποιοδήποτε ρολό;
Το έχουμε παίξει όλοι και είναι υπέροχο παιχνίδι! Όταν όμως το παιδί που θα διαβάσει το βιβλίο αποκτήσει μία αληθινή φωτογραφική μηχανή, τότε… κλικ! το παιχνίδι του παίρνει άλλη διάσταση. Γίνεται δημιουργός ο οποίος διατηρεί ζωντανές πάρα πολλές προσωπικές ματιές.
Και ο συγγραφέας; Ενορχηστρώνει το σύνολο προσθέτοντας τις λέξεις που θα οπτικοποιήσουν τις ‘εσωτερικές ματιές’, θα πιάσουν τα ‘κοιτάγματα’ που δεν φαίνονται. Χάρη στη σούπερ φανταστική μηχανή της Σαμαρτζή, και βεβαίως με μία του εμπορίου, μπορείς παραδόξως να συλλάβεις οτιδήποτε άυλο- τις σκέψεις, τις επιθυμίες, τα συναισθήματα, την περιέργεια.
Τι πυροδοτεί αυτή τη νέα οπτική; Θα το έλεγα στεγνά η απελευθέρωση του μυαλού! Το μυαλό είναι σαν το φωτογραφικό κουτί που έχει μέσα του μικρά- μεγάλα κουτάκια- ασφαλώς το κουτάκι της φαντασίας, της παρατήρησης, της περιέργειας και άλλα πολλά. Αρκεί ο φακός και το κλείστρο του να είναι πάντοτε σε ετοιμότητα, απελευθερωμένα από τα επιβεβλημένα πρέπει ώστε να αποτυπώνει τις πραγματικότητες μέσα στις οποίες περιφερόμαστε όλοι.
Τα γραπτά του Αντώνη Παπαθεοδούλου, όπως και να διαβαστούν, είναι μάθημα για το πώς με χιούμορ και έμπνευση μπορεί να γίνεις ‘διδακτικός’ χωρίς να το διατυμπανίζεις, αγαπητοί μου…
Αντώνης Παπαθεοδούλου-Ίρις Σαμαρτζή
Για να δούμε
Ίκαρος, 2025.
