της Βαρβάρας Ρούσσου
Πολύ καλή και φέτος η παραγωγή δοκιμίων. Παραθέτω μια επιλογή από 7 ελληνικά κι ένα ξένου συγγραφέα που αξίζει να προσέξει ο βιβλιόφιλος αναγνώστης.
Χριστίνα Ντουνιά, Αργοναύτες και σύντροφοι. Όψεις του λογοτεχνικού πεδίου στη δεκαετία του ’30, εκδ. Εστία
Συνεχίζοντας η ακαταπόνητη Χριστίνα Ντουνιά τις εργασίες της γύρω από το μεσοπόλεμο και τη γενιά του ’30 καταθέτει εδώ μια τριμερή μελέτη (τμήματά είχαν παρουσιαστεί εν μέρει σε συνέδρια και διαλέξεις) που έρχεται να συμπληρώσει αλλά και να διαφωτίσει πλευρές της μεσοπολεμικής περιόδου στη βάση νεότερων δεδομένων και επανεκτιμήσεων. Βενιζελισμός, προλεταριακή τέχνη και η γλώσσα ως διαφοροποιητικό στοιχείο στο πρώτο μέρος παρέχουν το σκηνικό όπου η Ντουνιά διερευνά την ποίηση στο δεύτερο μέρος και την πεζογραφία στο τρίτο. Η ανομοιογένεια και η πολλαπλότητα εντός της γενιάς αυτής είναι, νομίζω, ένα βασικό ζήτημα που αναδεικνύεται, ιδίως στο ποιητικό πεδίο, όπου η δυναμική δημιουργεί έντονες ζυμώσεις επιδραστικές για την εξέλιξη του είδους. Η προβολή προσώπων και τάσεων όπως ο Γιαννόπουλος και η ντεκαντάνς, (ήδη μελετημένα μερικώς από τη Ντουνιά) ανοίγει νέα ερευνητικά ζητήματα στο πολυδύναμο τοπίο των δύο μεσοπολεμικών δεκαετιών. Στα θετικά του βιβλίου ο τρόπος γραφής: ένα σε εξαιρετικά δομημένο όλο, επιστημονικότητα με αφηγηματική ικανότητα και ρέοντα λόγο.
Γιάννης Σκαρίμπας. Ένας ιθαγενής του μοντερνισμού, επιμ. Κατερίνα Κωστίου, Έλλη Φιλοκύπρου,Opportuna.
Πρόκειται για ένα συλλογικό τόμο που επαναφέρει στο προσκήνιο τον ιδιότυπο Γιάννη Σκαρίμπα. Η γλωσσική του ιδιορρυθμία, οι παράξενοι χαρακτήρες του έργου του, η σύνδεση με Ευρωπαίους λογοτέχνες (π.χ. Σελίν, Μπέκετ, Τζόϋς κ.ά.), η επίσης ιδιαίτερη παρουσία των φύλων, η ειδολογική πολλαπλότητά του εξετάζονται σε 14 μελετήματα σύγχρονης οπτικής. Ο τόμος εγκαινιάζει τη σειρά «Εξ αδιαιρέτου» του Εργαστηρίου Νεοελληνικής Φιλολογίας: Αρχειακά τεκμήρια – Τύπος [ΕΑΤΤ] του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Με αυτό το εγχείρημα του Πανεπιστημίου Πατρών εργασίες παλαιότερων, νεότερων και νεότατων ερευνητών για έναν συγγραφέα ή θέμα θα εκδίδονται σε τόμους ανανεώνοντας το corpus των μελετών για πρόσωπα και θέματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Νίκος Μαυρέλος, Βιβλιο-κρίνειν. Η λογοτεχνία και η μελέτη της 2003-2019, Κάπα Εκδοτική
Ο Νίκος Μαυρέλος, ερευνητής με εκτεταμένα ενδιαφέροντα, σχολιάζει βιβλία κατά την περίοδο 2003-2019 από ένα ευρύ χρονικό φάσμα της ελληνικής λογοτεχνίας. Με πιο πρόσφατη (2021) εργασία του την επιμέλεια, με άλλους μελετητές/τριες, του τόμου Ο Πρώιμος Διαφωτισμός στην Εποχή των Πρώτων Μαυροκορδάτων Αλέξανδρος ο εξ απορρήτων και Νικόλαος εκδ. Gutenberg ο Μαυρέλος μας παρουσιάζει στο Βιβλιο-κρίνειν συλλογή κριτικών κειμένων του που έχουν δεχτεί επεξεργασία και συνοδεύονται από ανανεωμένη βιβλιογραφία. Η συγκέντρωση βιβλιοκριτικών από έναν πανεπιστημιακό προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφενός επειδή αυτές εκπροσωπούν μια τάση της νεότερης κριτικής που ασκείται από πανεπιστημιακούς επιδιώκοντας η ιδιότητα να προσδώσει άλλο βάθος και εγκυρότητα αφετέρου, και κυρίως, επειδή τα έργα που κρίνονται δεν ανήκουν μόνο σε μια τρέχουσα, σύγχρονη, λογοτεχνική βιβλιοπαραγωγή αλλά είναι έργα σημαντικών συγγραφέων, Ελλήνων και ξένων και επιστημονικές μελέτες (π.χ. για την Αλ. Παπαδοπούλου του Γ. Παπακώστα, για τον Εμμ. Ροΐδη και την Πάπισσα Ιωάννα του Δ. Δημηρούλη κ.ά.).
Αγγέλα Γιώτη, Μεταπολεμικές δοκιμές πολιτικού λυρισμού. Συνομιλίες με τον Κάλβο. Παλαμάς, Καρυωτάκης, Σικελιανός, Σεφέρης, Ρίτσος, Λεοντάρης εκδ. Αλεξάνδρεια
Η έννοια μεταπολεμικότητα/μεταπολεμικό αίσθημα ως γενική συνθήκη, πέρα από χρονολογικές αγκυλώσεις, πέρα από την καθηλωτική έννοια γενιά, εκ παραλλήλου με την πολιτική ποίηση -έναν ολισθηρό και συζητημένο χαρακτηρισμό- αποτελούν τους άξονες της μελέτης. Η ποίηση του Κάλβου ως πεδίο «αντίδρασης» μεταπολεμικών ποιητών, ακόμη ένας άξονας, όλα διασταυρώνονται με την πολιτική διάσταση του λυρισμού και την προβληματική για μετασχηματισμό ή αποδόμηση ή επαναθεώρησή του στο πλαίσιο μιας μετα-πολεμικότητας, όπου ο πολεμικός/πολιτικός Κάλβος διασταυρώνεται με τα ζεύγη Παλαμά-Καρυωτάκη, Σικελιανού-Σεφέρη, Ρίτσου-Λεοντάρη. Η μελέτη εξάπτει το ενδιαφέρον καθώς θέτει ερωτήματα, διαμορφώνοντας ένα διαφορετικό σχήμα, ουσιαστικά αναθεωρητικό, μια γενετική προσέγγιση για τη μετα-πολεμική ποίηση, στη βάση θέσεων του Αντόρνο και άλλων σύγχρονων θεωρητικών.
Βασίλης Μακρυδήμας, Στον αστερισμό των αντιθέσεων. Ο κριτικός και δοκιμιογράφος Τ.Κ. Παπατσώνης, εκδ. Gutenberg
Στον εμπλουτισμό της έρευνας και των μελετών γύρω από την εμβληματική ποιητική μορφή του Τ. Κ. Παπατσώνη έρχεται να προστεθεί η σημαντική αυτή μελέτη που δίνει την μάλλον περισσότερο άγνωστη πλευρά του, αυτήν του κριτικού και δοκιμιογράφου ενώ στο βάθος υπάρχει η εικόνα του πρωτοποριακού ποιητή. Αρθρωμένο χρονολογικά το βιβλίο, στη βάση των δεκαετιών (η τελευταία είναι εικοσαετία) που ορίζουν την πορεία του Παπατσώνη κατατάσσει και κυρίως σχολιάζει κείμενα και θέσεις του για ποιητές, Έλληνες (Παλαμάς, Σεφέρης, Σικελιανός) και ξένους αλλά και για κεντρικά ζητήματα της εποχής του. Διαμορφώνεται μέσα από τα κεφάλαια του βιβλίου και μέσω των παπατσωνικών κειμένων η εικόνα για τη δική του ποιητική, για τη λογοτεχνία, για τις θέσεις του γύρω από ποικίλα θέματα, απόψεις, ιδίως για τη λογοτεχνία, επηρεασμένες από την ιδιότυπη χριστιανική του πίστη.
Βαγγέλης Ραπτόπουλος, Λίγη ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Κέδρος (Επανέκδοση των παλαιότερων του 2005 Εκδόσεις Πατάκη και 2018 Εκδόσεις Γαβριηλίδης).
Αξίζει νομίζω να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο που ενώ ο τίτλος υπόσχεται γραμματολογική διάταξη διαφεύγει εντελώς από τη γνωστή χρονολογική κατάταξη μιας τυπικής γραμματολογίας καθώς απαρτίζεται από 39 κείμενα και συνεντεύξεις (και μάλιστα εκτενείς) όπου εμφανίζονται 82 σύγχρονοι Έλληνες λογοτέχνες, μεταξύ των οποίων κάποιοι από τους σημαντικότερους. Τα κριτικά κείμενα του Ραπτόπουλου και οι συνεντεύξεις δίνουν μια όψη του πεδίου της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ενδιαφέρουσα και χρήσιμη για αναγνώστες και ιδίως ερευνητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Γιάννης Πανούσης, Δίκαιο και άδικο, αθώοι και ένοχοι, καλό και κακό στην αστυνομική μυθοπλασία. Ζητήματα ηθικής, δεοντολογίας και ύφους Εκδόσεις Παπαζήση
Από τον καθηγητή εγκληματολογίας Γιάννη Πανούση περιστρέφεται γύρω από την αστυνομική λογοτεχνία και δίνει στους λάτρεις της μια αφορμή να τη δουν και από την πλευρά της επιστήμης
Julio Cortázar Μαθήματα λογοτεχνίας, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης εκδ. Opera
Ένα απολαυστικό ανάγνωσμα στην εξαιρετική μετάφραση του εμπειρότατου Αχιλλέα Κυριακίδη. Ο Κορτάσαρ ομολογεί εξαρχής ότι δεν είναι ένας συστηματικός δάσκαλος «δημιουργικής γραφής», όπως θα λέγαμε σήμερα, αλλά σε οκτώ μαθήματα για τη λογοτεχνία που έδωσε στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ το 1980 αναδύονται σημαντικά θέματα γύρω από τη λογοτεχνία όπου χωρίς να πρόκειται για πανεπιστημιακές διαλέξεις προκύπτουν πραγματικά «μαθήματα».
