Του Γιώργου Λίλλη.
Μπορεί να γραφτεί επικαιρική ποίηση χωρίς να πέσει στην παγίδα του εφήμερου; Αυτή η ερώτηση με έχει απασχολήσει πολλές φορές. Πως μπορείς να παραμένεις σύγχρονος και συνάμα διαχρονικός; Κι αν ο ποιητής δεν γράφει για την εποχή του μήπως αυτό σημαίνει πως έχει στρέψει εγωκεντρικά τα νώτα του από όλα όσα συμβαίνουν γύρω του και τον απασχολεί μόνο η δική του ζωή; Δεν είναι όμως τελικά οι ζωές μας συνυφασμένες με τον κόσμο γύρω μας;
Διαβάζοντας το νέο βιβλίο του Ζαφείρη Νικήτα, Τα νερά του μετανάστη, οι ερωτήσεις μου απαντήθηκαν στο έπακρο. Να που ένας νέος ποιητής, τολμά να μιλήσει για γεγονότα που συμβαίνουν αυτή την στιγμή γύρω μας χωρίς να πέσει στην παγίδα της απλής ενημέρωσης ή ειδησιογραφίας. Κι αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι ο Νικήτας είναι ποιητής και μ΄ αυτή του την ιδιότητα προσεγγίζει το προσφυγικό, ένα μείζον πλέον θέμα που μας αφορά όλους.
Τα ποιήματα του Νικήτα σκύβουν με τρυφερότητα στις ζωές των ξεριζωμένων, όλων εκείνων που έχασαν τα πάντα από την ζωή τους, αλλά όχι την ανθρωπιά τους. Στο διάβα των αιώνων οι άνθρωποι έχουν ζήσει πάμπολλες διώξεις. Η προσφυγιά, η μετανάστευση, η αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης, δεν είναι πρόσφατες συμπεριφορές. Αυτό που όμως ζούμε σήμερα, τόσο κοντά μας, με τους Σύριους πρόσφυγες, φέρνει στην επιφάνεια συμπεριφορές που μας εκπλήσσουν, εμάς τους υποτίθεται αλτρουιστές, τους φιλόξενους. Παρατηρώντας όλο αυτή την τρομολαγνεία ενάντια σε κάθε τι που θα έθετε σε κίνδυνο έστω και για λίγο την βόλεψή μας, αναρωτιέμαι αν έχουμε διδαχθεί από το παρελθόν, ή αν τελικά η Ευρώπη, ανώριμη για μια ακόμη φορά, είναι έτοιμη να λερώσει το καθαρό της προσωπείο με μίσος, φυλετικές διακρίσεις και ρατσισμό.
Φυσικά αυτό το σημείωμα δεν έχει πρόθεση να αναλύσει τα ζητήματα που προκύπτουν από το προσφυγικό, αλλά για να μιλήσει για τα ποιήματα ενός σπουδαίου ποιητή που οι κεραίες του είναι στραμμένες στο σήμερα, που δεν στρέφει τα νώτα του στα προβλήματα που μαστίζουν την ανθρωπότητα, και που με την γραφή του εξευγενίζει τελικά το ανθρώπινο είδος κι ας μην του αξίζει.
Ο Νικήτας με απλό τρόπο, εντελώς λιτό, μας θέτει ενώπιον εκείνων των ανθρώπων που ζουν σήμερα την απώλεια υπενθυμίζοντας μας πόσο εύκολα μπορούν να χαθούν τα υλικά μας αποκτήματα, επικεντρώνοντας την προσοχή του σε αυτό που τελικά μένει: την ίδια μας την ανθρώπινη υπόσταση διανθισμένη από αισθήματα. Δεν είναι λίγο, σε μια εποχή νέου σκοταδισμού ένας ποιητής να μας βάζει αντιμέτωπους με τους εαυτούς μας. Οι πρωταγωνιστές του βιβλίου του, είναι άνθρωποι σαν κι εμάς. Θα μπορούσαμε να είμαστε κι εμείς στην θέση τους. Γι΄ αυτό θα ήταν καλό να αναλογιστούμε κατά που κλίνει η ζυγαριά, που έχουμε εναποθέσει τις ελπίδες μας:
Κάθε μέρα η Φάτου
ξεκινά το φιλόδοξο ταξίδι:
από την πατρίδα της (τη Λιβερία)
φτάνει στα σύνορα με τη Σιέρα Λεόνε,
δεύτερη πατρίδα της, γιατί εκεί ζει η οικογένειά της
Όταν η μια πλευρά ανοίγει τα σύνορα
η άλλη, όχι σπάνια, τα κρατά κλειστά
Όμως η Φάτου δεν πτοείται –
στο δρόμο της επιστροφής εφοδιάζεται με καθαρό νερό.
Η ποίηση ανατρέπει, σκορπά ομορφιά ακόμα κι όταν αυτό φαίνεται αδύνατον. Ο Νικήτας, και γ΄ αυτό τον θεωρώ σπουδαίο ποιητή, μετατρέπει την οδύνη και τον πόνο σε ομορφιά. Δεν υποβιβάζει την αγωνία του ανθρώπου που ζει σε ακραίες συνθήκες, απλά του δίνει το σθένος να αντισταθεί με ποίηση στην πραγματικότητα. Δεν είναι λίγο αν φανταστεί κανείς πόσες λίγες ισχυρές δόσεις πίστης έχουν απομείνει πια για να πιαστούμε και να συνεχίσουμε τον αγώνα δρόμου.
Κάτι άλλο που πρέπει να σημειωθεί είναι ο απέριττος αφηγηματικός τρόπος που προσεγγίζει τα θέματά του ο Νικήτας. Τα ποιήματά του είναι διηγήσεις που επικεντρώνονται στην λεπτομέρεια, στην ουσία, στο καίριο ξάφνιασμα. Δεν είναι όμως τεχνάσματα εντυπωσιασμού, αλλά ποιητικές στιγμές οι οποίες περιέχουν την ουσία της ανθρώπινης οντότητας:
Συχνά βλέπει έναν εφιάλτη,
πως ένα μαύρο σύννεφο
σαν σκόνη την τυλίγει
κι έπειτα ξυπνά, από φωνές ή μια λακκούβα
Στην καρότσα που την μεταφέρει
μαζί με άλλα ορφανά
έχει πάντα φυλαχτό την κουβέντα της μαμάς της:
Χαβάα, μη μου σκοτεινιάζεις,
απαλοί εκτροχιασμοί αρκούν
για να βρεις τον δρόμο σου.
Τι άλλο παρά ποίηση ατόφια, καθαρή, συγκεκριμένη, χωρίς βερμπαλισμούς. Θαυμάζω την γραφή του Νικήτα γι΄ αυτή του την σπουδή πάνω στον ανθρώπινο πόνο με τα πιο απέριττα υλικά. Αυτά της αληθινής ποίησης δηλαδή. Ένα βιβλίο που αξίζει την προσοχή μας.
INFO: ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΝΙΚΗΤΑΣ, ΤΑ ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΗ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ MEΛΑΝΙ