ΤΙΝΑ, μία Σιδηρά Αντί-ηρωίδα (της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη)

0
946

 

της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη

 

Το 1975 η Θάτσερ αναλαμβάνει το κόμμα των Συντηρητικών στην Μ. Βρετανία. Στο πρώτο πολιτικό συμβούλιο του κόμματος θρυλείται πως άνοιξε την τσάντα της και ηχηρά τοποθέτησε πάνω στο τραπέζι το βιβλίο του φιλελεύθερου οικονομολόγου Χάγιεκ. Ήταν το «Σύνταγμα της Ελευθερίας» και η Σιδηρά Κυρία είπε αποφασιστικά «Σ’ αυτό πιστεύουμε».

Η θεώρηση του Χάγιεκ αντιλαμβανόταν τον σοσιαλισμό ως απειλή για την ελευθερία του ατόμου. Η επί 11 χρόνια πρωθυπουργός (1979-1990) άσκησε μια νεοφιλελεύθερη πολιτική και κληροδότησε εμφατικές δηλώσεις όπως το «δεν υπάρχει κοινωνία, μόνο άνδρες, γυναίκες και οικογένειες» και πολιτικά σλόγκαν όπως το  περίφημο ΤΙΝΑ, ακρωνύμιο του “There Is No Alternative” (Δεν υπάρχει εναλλακτική).

Στο μυθιστόρημα της Άντζελας Δημητρακάκη, «ΤΙΝΑ, η ιστορία μιας ευθυγράμμισης» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Εστία, η χάραξη αυτής της πολιτικής κατεύθυνσης, που παρουσιάστηκε ως μονόδρομος και κατ’ επέκταση ως μία ευθυγράμμιση, συνδέεται σαρκαστικά με το όνομα της κεντρικής ηρωίδας. Γιατί το προσωπικό είναι πολιτικό, για να θυμηθούμε την Κάρολ Χάνις του φεμινιστικού κινήματος στα τέλη του 1960.

Η Τίνα διανύει την τέταρτη δεκαετία της και είναι μια αριστερή πανεπιστημιακός με εμπειρία εξωτερικού. Ζει μόνη στην Αθήνα του 2017 και είναι μητέρα δύο ενήλικων παιδιών. Η Τίνα  επίσης σκέφτεται να αυτοκτονήσει. Αυτή η σκέψη μοιάζει  άλλοτε  ειλημμένη απόφαση και άλλοτε αμφισβητείται. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την πορεία προς την τελική «ευθυγράμμιση».

Η Τίνα  δεν βλέπει εναλλακτική, το υπαγορεύει το «αρνητικό» της όνομα. Έχουμε μια αντί-ηρωίδα σ’ ένα βιβλίο που θα μπορούσε να θεωρηθεί  ημερολόγιο σε τρίτο πρόσωπο. Η ιστορία έχει σφρίγος, δοκιμιακά θραύσματα και τη ζηλευτή διανοητική εκφορά της Δημητρακάκη.

Το ζήτημα της αυτοχειρίας προσεγγίζεται με σεβασμό, χωρίς να διασύρεται, χωρίς να ιατρικοποιείται. “Therapy is adjusting to your bad personal alternative” έγραφε, θυμίζω, η Χάνις κι αυτή η προσωπική/ατομική εναλλακτική απασχολεί σχεδόν εμμονικά την κινηματική Τίνα των συλλογικοτήτων. Το εγχείρημα της Δημητρακάκη εδράζεται ακριβώς εκεί στην πολιτική διαμάχη κοινωνίας/ατόμου και στην εισβολή του δημόσιου βίου στον ιδιωτικό.

Το αν μπορούμε να υπερβούμε αυτό το αντιθετικό σχήμα πασχίζει να το απαντήσει η σύγχρονη κοινωνική θεωρία. Και τους παράγοντες της αυτοκτονίας τους έχει ορίσει ως κοινωνικούς από το 1897 ο Ντυρκέμ.  Αυτό που περίμενα εγώ να βρω όταν ξεκίνησα την ανάγνωση, για να αποδεσμευτώ από μονοαιτιολογήσεις, ήταν μία συγκεκριμένη αναφορά στον Καμύ.

Βρίσκεται αυτούσια στο βιβλίο:

«Υπάρχει μόνο ένα αληθινά σοβαρό φιλοσοφικό πρόβλημα: η αυτοκτονία», έγραψε ο Καμύ. «Όταν αποφασίσεις ότι η ζωή αξίζει ή δεν αξίζει τον κόπο να τη ζήσεις, αποκρίνεσαι στο θεμελιώδες ερώτημα της φιλοσοφίας».  Η ηρωίδα της Δημητρακάκη αποκρίθηκε, μέσα από ένα μυθιστόρημα  πολιτικών συνδηλώσεων.

Η Τίνα, εκτός από μία μονογραφία για τον κινηματογράφο στα Βαλκάνια, γράφει και μία σειρά από αποχαιρετιστήρια γράμματα προς τα οικεία της πρόσωπα (παιδιά, γονείς, φίλους και πρώην συντρόφους). Το βιβλίο διαβάζεται και ως ένα μακροσκελές σημείωμα αυτοκτονίας.

Σκέφτομαι πως ως τέτοιο έμεινε στην ιστορία και το 39 σελίδων μανιφέστο του κόμματος των Εργατικών στην Μ. Βρετανία το 1983, όταν ο Gerald Kaufman εξαπολύοντας εσωκομματικά πυρά το χαρακτήρισε “the longest suicide note in history”.

Η διάψευση για τη γενιά του ’80, τη γενιά της αλλαγής, και η αριστερή μελαγχολία που την κατέβαλε (με όρους Μπένγιαμιν) είναι για την Τίνα μία έκφραση δειλίας. Η ίδια παραμένει ασυμβίβαστη με τον τρόπο της.

Στο βιβλίο αυτό μπορεί να απολαύσει κανείς το  αποτύπωμα της Κριτικής Θεωρίας και το πως αρμολογεί ιδεολογικά τον κόσμο της Τίνας οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά. Τον τρόπο δηλαδή που επιλέγει να μιλήσει για την αγάπη, τη φιλιά, τη συντροφικότητα, τους γονείς, τα παιδιά, την τεχνολογία, το χρόνο.

Στην καρδιά της πλοκής είναι ένας μυστηριώδης θάνατος από το παρελθόν. Αυτός της Κρήνης, της έφηβης φίλης της Τίνας. Μόνο η Τίνα αναγνωρίζει την Κρήνη ως κορίτσι και η Κρήνη πέφτει νεκρή στο προαύλιο του σχολείου. Πρόκειται για ένα βαθύ τραύμα της ηρωίδας που θίγει ζητήματα ταυτότητας φύλου και ελευθερίας του αυτοπροσδιορισμού του.

Κοιτάζοντας πέρα από το ανατομικό φύλο, συναντάμε ξανά στο βιβλίο την αντιπαράθεση του ενός με το σύνολο, το εσώτερο ατομικό απέναντι στο κοινωνικό.  Όπως η Κρήνη δεν ολοκληρώνει την μετάβασή της, έτσι και η Τίνα ζει μια φαινομενικά μονάχα γραμμική ζωή. Αυτό κατατρώει την ηρωίδα της Δημητρακάκη. Για κάθε ματαιωμένη μετάβαση, υπάρχει μία εναλλακτική, η ευθυγράμμιση.

Σε μία εποχή, έμφυλων διακρίσεων και διεμφυλικών διεκδικήσεων αυτή είναι μία σημαντική συγγραφική επιλογή. Με τη Δημητρακάκη να εξακολουθεί να δίνει στην ελληνική πεζογραφία ήρωες που διαφοροποιούνται από το μέσο όρο, που δεν προκύπτουν δηλαδή αδιαμεσολάβητα από τη διαιρετική τομή του ελληνικού εμφυλίου.

Ιδιαίτερης δυναμικής είναι οι σελίδες που αποτελούν το κεφάλαιο ΧΡΟΝΟΣ#10. Εκεί η πιο στενή φίλη της Τίνας στο σήμερα, η Ξένια, καταγράφει μία ιδιότυπη μαρτυρία. Η ίδια η Τίνα μιλά για την αυτοχειρία παρέχοντας υλικό για μελλοντικό ντοκιμαντέρ της φίλης της. Ειδικά τα διαλογικά μέρη αισθάνθηκα πως διαθέτουν κάτι από το εμβληματικό βιβλίο της Ντόρις Λέσινγκ «Το Χρυσό Σημειωματάριο». Πιο συγκεκριμένα, με μετέφεραν  στις ενότητες «Ελεύθερες Γυναίκες», όπου συνομιλούν η κεντρική ηρωίδα Άννα με τη φίλη της Μόλι με μία καυστικά ουμανιστική διάθεση.

«Είμαι το κυρίαρχο συναίσθημα», λέει η Τίνα στην Ξένια σ’ αυτό το δέκατο κεφάλαιο, εξηγώντας γιατί αποκαλεί τους άλλους ανθρώπους γύρω της «μορφές ζωής». Το κυρίαρχο συναίσθημα είναι μία φράση απόλυτης κριτικής πύκνωσης που λειτουργεί εξαιρετικά ως σύντομο σχόλιο περί αποξένωσης αλλά και ως αναγνωστικό φίλτρο.

Όσο για τις «μορφές ζωής»,  στις οποίες τόσο επιμένει η Τίνα, τις συναντάμε στον όψιμο Βιτγκενστάιν.  Ο πιο εύληπτος ορισμός του γλωσσοκεντρικού φιλοσόφου τις αντιλαμβάνεται ως αυτό που πρέπει να γίνει αποδεκτό, ως κάτι δεδομένο.

Ενδεχομένως, αν αυτό που επιχειρώ δεν είναι μια τολμηρή σύνδεση, να αποτελούν και μία νύξη ως προς την καλπάζουσα βιοπολιτική των ημερών μας και το έργο των Φουκώ και Αγκάμπεν. Μπαίνω σε τέτοιο πειρασμό μονάχα επειδή τυχαίνει να γνωρίζω το ακαδημαϊκό προφίλ της Δημητρακάκη. Είναι, όμως, συνεκδοχές που δεν είναι αναγνωστικά απαραίτητες.

Διατηρώντας τον σαρκαστικό και επιθετικά ευφυή τόνο της Τίνας, θα έλεγα πως ως άλλη Σιδηρά Κυρία, η αντί-ηρωίδα της Δημητρακάκη  νικά την αμφιθυμία της και αποδεικνύεται αμετακίνητη. Σίγουρη για την ανάγκη μίας ευθυγράμμισης σύμφωνης με την ανθρωπομετρία των κοινωνικών συμβάσεων.

Μπορεί να ηττήθηκε στον μετά-Θατσερικό κόσμο αλλά “Τhe Lady’s not for turning”. Φράση που κρατώ: «κάποιοι άνθρωποι με τα χρόνια αποκτούν ενώ άλλοι απεκδύονται».

 

info: Άντζελα Δημητρακάκη, «ΤΙΝΑ, η ιστορία μιας ευθυγράμμισης», Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Προηγούμενο άρθροΠέθανε ο ποιητής Χριστόφορος Λιοντάκης
Επόμενο άρθροΈφυγε από κοντά μας η καλή συγγραφέας Γιώτα Φώτου

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ