της Μάγδας Ρεμούνδου (*)
Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις μας ωθούν να τρέχουμε ιλιγγιωδώς «καθηλωμένοι» μπροστά στις οθόνες των υπολογιστών μας, των laptops, των tablets και των smart phones!
Από την εφεύρεση του κινηματογράφου στα τέλη του 19ου αιώνα το 1896 η μόνη συγκλονιστική εξέλιξη που συνέβη στην 7η Τέχνη ήταν η προσθήκη του ήχου στις αρχές του 20ού αιώνα, το 1927. Επίσης εντός του 20ού αιώνα προέκυψαν και ορισμένοι πειραματισμοί στις διαστάσεις του format, δηλαδή της προβολής του μαγικού τετραγώνου, ή frame, ή carre στην οθόνη, αν θα είναι τετράγωνο, παραλληλόγραμμο και πόσο παραλληλόγραμμο! Τα δεδομένα της κινηματογραφικής βιομηχανίας και κατ’ επέκταση της κινηματογραφικής διασκέδασης και ψυχαγωγίας ίσχυαν επί σειρά δεκαετιών, καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η έλευση του 21ου αιώνα όμως έφερε μαζί της νέες ανακαλύψεις, οι οποίες αναίρεσαν την έννοια των έως τότε δεδομένων.
Από τις αρχές του 21ου αιώνα οι διαδικτυακές πλατφόρμες άρχισαν να εδραιώνονται και σταδιακά οι κινηματογραφικές αίθουσες να μειώνονται! Η μετάλλαξη των μεμονωμένων κινηματογραφικών αιθουσών σε multiplex κινηματογραφικές αίθουσες ήταν μια τονωτική ένεση για τη συνέχιση της ύπαρξης της κινηματογραφικής αίθουσας, η οποία αντιστάθηκε στην επανάσταση του βίντεο και του DVD, αλλά πλέον η γενναία αντίσταση των μεγαθηρίων με τις πολλές αίθουσες κάμπτεται.
Από το 2000 η πλατφόρμα NETFLIX ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στο διαδίκτυο, αρχικά με διακίνηση DVD και όταν και αυτό το είδος καταργήθηκε από την τεχνολογική πρόοδο, το NETFLIX κατέκλυσε το διαδίκτυο ως πλατφόρμα μετάδοσης ταινιών και σειρών με χαμηλή μηνιαία μίσθωση. Με αποτέλεσμα το NETFLIX να αποτελεί την κορυφαία πλατφόρμα που μεταδίδει οπτικοακουστικό πρόγραμμα σε 22 γλώσσες και παρακολουθείται από 200 εκατομμύρια παγκοσμίως, παρά τους διάφορους κλυδωνισμούς που υπέστη. Η πανδημία του COVID 19 συνέβαλε τα μέγιστα στην εκτόξευση της θέασης ταινιών και σειρών από διαδικτυακές πλατφόρμες και στην πρωτοκαθεδρία του NETFLIX. Με αυτόν τον τρόπο συνέβαλε και το NETFLIX, με τη σειρά του, στη μείωση της πειρατικής θέασης και απόκτησης ταινιών και σειρών από παράνομες πλατφόρμες, που συνέβαλαν και αυτές στην εξάλειψη των κινηματογραφικών αιθουσών. Πρόσφατα, έβαλε λουκέτο και η ιστορική κινηματογραφική αίθουσα ΙΝΤΕΑΛ στην Πανεπιστημίου στο κέντρο της Αθήνας, παρά τις συνεχείς αντιδράσεις και εκκλήσεις των κινηματογραφόφιλων για μετατροπή της σχετικής απόφασης ανακατασκευής του οικοδομικού τετραγώνου όπου στεγάζεται.
Η πειρατική θέαση ταινιών και οπτικοακουστικών παραγωγών μέσω παράνομης διακίνησής τους στο διαδίκτυο δεν εξαλείφθηκε, παρά την ύπαρξη επίσημων νόμιμων φορέων διακίνησης. Αυτό καταδεικνύει την τάση του θεατή να προτιμά να εισχωρεί λαθραία και δωρεάν εκεί που στο παρελθόν μπορούσε να προσεγγίσει τη σκοτεινή κινηματογραφική αίθουσα μόνο μέσω αγοράς εισιτηρίου. Η λαθραία παρακολούθηση της κινηματογραφικής ταινίας δεν είναι σημερινό φαινόμενο, ξεκίνησε μαζί με την εξάπλωση της νέας εφεύρεσης στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο σημερινός θεατής απλώς συμπορεύτηκε με την τεχνολογική πρόοδο για να αλλάξει αντίστοιχα την πρακτική της λαθραίας παρακολούθησης της ταινίας, η οποία ακολουθούνταν στα μεταπολεμικά χρόνια στα θερινά αλλά και χειμερινά σινεμά. Τότε οι νέοι της εποχής κρέμονταν και καβαλούσαν τους μαντρότοιχους του ανοιχτού κινηματογράφου, ή οι μεσήλικες τοποθετούσαν καθίσματα στις αντικρινές ταράτσες και μπαλκόνια. Αυτή η παράνομη πρακτική ωστόσο αποδεικνύει την αμείωτη αγάπη και εθισμό του κοινού στα οπτικοακουστικά δρώμενα και κυρίως στο Σινεμά.
Η αγάπη του κοινού για το Σινεμά είναι δεδομένη, όπως αποδεικνύεται από το νεανικό κοινό που εξακολουθεί να μαγεύεται από την Κινούμενη Εικόνα, μυημένο σε αυτήν από τους πρώτους μήνες της ζωής του, όπου παρακολουθεί παιδικές σειρές από ένα tablet μπροστά στα μάτια του που το βοηθάει να τρώει την φρουτόκρεμά του. Αυτή η «εγγενής» αγάπη ή η αυτονόητη συνύπαρξη του ανθρώπου με το Σινεμά, κυριολεκτικά από τα πρώτα του βήματα, τοποθετεί στις άμεσες ανθρώπινες ανάγκες την Κινούμενη Εικόνα που εφευρέθηκε το 1896 από τους αδελφούς Λυμιέρ. Οι εφευρέτες φωτογράφοι Λυμιέρ ξεκίνησαν τους πειραματισμούς τους και με ένα βουβό ταινιάκι «Le repas de bebe, Βρεφικό γεύμα ή Το τάισμα του μπέμπη», χωρίς να μπορούν να προβλέψουν ότι δύο αιώνες αργότερα η εφεύρεσή τους θα συνδεόταν άμεσα με τη σίτιση μωρών και νηπίων. Στα πρώτα του βήματα το παιδί πιάνει το smart phone και αρχίζει μόνο του, χωρίς να του υποδείξει κανείς τον χειρισμό, να βρίσκει και να παρακολουθεί τις αγαπημένες του ταινίες και σειρές! Το νήπιο σήμερα κρατάει μια Barbie ή ένα φωτόσπαθο στο ένα του χέρι και ένα smart phone στο άλλο, όπου παρακολουθεί ταινία! Κατά τα φαινόμενα, η τεχνολογική εξέλιξη επηρεάζει και τη βιολογική εξέλιξη του ανθρώπου ή και το αντίστροφο, δημιουργώντας το νέο είδος «ψηφιακών» πολιτών, τους digital citizens!
Όπως είναι αναμενόμενο οι έφηβοι και οι νέοι, εφόσον έχουν μεγαλώσει κυριολεκτικά αγκαλιά με την Κινούμενη Εικόνα, παραμένουν λάτρεις του Σινεμά και κυρίως της κωμωδίας και της περιπέτειας, κατακλύζοντας τα Σαββατοκύριακα τα multiplex, σύμφωνα με τις στατιστικές. Ωστόσο από το 2020, μετά τη λαίλαπα του COVID 19 που μείωσε ή εξαφάνισε κινηματογραφικές αίθουσες, το νεανικό αλλά και το ηλικιακό κοινό 30-60 προτιμά τη θέαση ταινιών και σειρών από πλατφόρμες, τροφοδοτώντας και το φαινόμενο binge watching! Κατάσταση στην οποία περιέρχεται ο θεατής από συνεχόμενη θέαση πολλών επεισοδίων σειράς ή ταινιών, καθηλωμένος στον καναπέ ή ξαπλωμένος στο κρεβάτι του. Αυτό το φαινόμενο-καινούργια τάση τροφοδότησε με τη σειρά του την αγορά με καινούργιες διαδικτυακές πλατφόρμες streaming και κανάλια. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί, προσπαθώντας να συμβαδίσουν με τις νέες τάσεις, δημιουργούν δικές τους πλατφόρμες streaming με καινούργιο περιεχόμενο, ή/και με επαναλήψεις από το καθημερινό αλλά και το παλαιό τηλεοπτικό τους πρόγραμμα.
Στις αρχές του 21ου αιώνα οι πλατφόρμες streaming και τα κανάλια δημιουργήθηκαν ως συμπληρωματικό «αγαθό», ωστόσο φαίνεται ότι πλέον καταλαμβάνουν όλο και περισσότερο χώρο στην πολιτισμική αγορά. Στην ελληνική αγορά σήμερα μεταδίδουν – προσφέρουν, έναντι μηνιαίου χαμηλού αντιτίμου ή δωρεάν, οπτικοακουστικά προγράμματα 15 πλατφόρμες streaming και κανάλια: NETFLIX, Cosmote TV, Vodafone TV, EONTV, AppleTV, Amazon Prime Video, YoutubeTV, Cinobo, Cinesquare, Prada Films, Mubi, ERTflix, Antenna+, Disney+, Max. Προσφάτως παρατηρούνται και συγχωνεύσεις στην αγορά, δηλαδή με οικονομικά πακέτα μπορεί το κοινό να παρακολουθεί από την Cosmote TV, NETFLIX και NOVAsports!
Με άλλα λόγια, η ταινία ή η σειρά είναι κυριολεκτικά και μεταφορικά στο χέρι σου, την παρακολουθείς στη χούφτα σου! Παράλληλα οι κινηματογραφιστές προσαρμόζουν ανάλογα και το format της οθόνης, ώστε να καλύπτει ορθά την εξαιρετικά μικρή οθόνη του «έξυπνου» κινητού σου!
Η ιεροτελεστία της εξόδου «πάμε σινεμά» με φίλους μετατράπηκε σταδιακά σε πρόσκληση φίλων στο σπίτι για παρακολούθηση ταινίας σε VHS, σε DVD, σε Home Cinema, διαδικτυακά streaming ή και live streaming (ζωντανή μετάδοση) και σήμερα πλέον σε binge watching. Το binge watching επιλέγεται για κατά μόνας θέαση ή σε δυάδες, εάν υπάρχει ομόνοια ή συμφωνία των ζευγαριών για το κινηματογραφικό είδος που θα επιλεγεί.
Το binge watching, η απόλαυση της συνεχούς παρακολούθησης των επεισοδίων μιας σειράς σε συνδυασμό με την αδημονία για την παρακολούθηση της εξέλιξης της πλοκής, αποτελεί το μεγάλο στοίχημα των δημιουργών της σειράς. Αυτός είναι ο στόχος κάθε καλλιτεχνικής ομάδας παραγωγής σειρών, αλλά και sequel ταινιών για να επιτύχουν την αγορά τους από μια πλατφόρμα streaming παγκόσμιας εμβέλειας!
Το αποτέλεσμα αυτής της άμιλλας, αλλά κυρίως του ανταγωνισμού των παραγωγών εταιρειών, είναι η θεαματική πρόοδος τόσο των καλλιτεχνικών αξιώσεων όσο και των τεχνικών επιτευγμάτων των σειρών. Το κάθε επεισόδιο αποτελεί αυτοτελώς μια κινηματογραφική ταινία μεσαίου ή και μεγάλου μήκους, αναλόγως της διάρκειας του επεισοδίου. Οι ανάγκες τέτοιων υπερπαραγωγών απαιτούν αντιστοίχως πολύ μεγάλα οικονομικά κεφάλαια, τα οποία μπορούν να επωμιστούν ως συμπαραγωγοί οι εταιρείες και οι πλατφόρμες. Αυτή η πρακτική της streaming και όχι screening προβολής ταινίας απεγκλωβίζει τους παραγωγούς από την αγωνία της επιτυχίας της ταινίας στις αίθουσες, με τα αντίστοιχα υψηλά νούμερα εισιτηρίων που πρέπει να πραγματοποιηθούν ώστε να αποφέρει κέρδος. Ωστόσο, ακολουθείται και το μοντέλο προβολής της ταινίας αποκλειστικά στις αίθουσες για ορισμένο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια η streaming προβολή της στην πλατφόρμα. Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής marketing μέχρι τώρα δείχνουν ότι η πλειονότητα του κοινού περιμένει να παρακολουθήσει την ταινία στην πλατφόρμα. Οι κινηματογραφόφιλοι λάτρεις της μεγάλης οθόνης φαίνεται ότι χάνουν έδαφος και συρρικνώνονται.
Είναι πλέον σαφές ότι το κινηματογραφικό τοπίο βρίσκεται στο μεταίχμιο του παρελθόντος και του μέλλοντός του, αλλάζει ο τρόπος που προσφέρεται το κινηματογραφικό προϊόν, χωρίς ωστόσο να αλλάζει η ουσία του μαγικού κόσμου του Κινηματογράφου. Τα κινηματογραφικά φεστιβάλς υφίστανται σε δια ζώσης και διαδικτυακή μορφή, εγκολπώνοντας τη streaming τεχνολογία προς όφελός τους, ανθούν, τροφοδοτούν και συντηρούν την παγκόσμια κινηματογραφική αγορά. Τα κινηματογραφικά βραβεία συνεχίζουν να επηρεάζουν τη θέαση, αλλά κυρίως την τηλεθέαση των ταινιών. Οι κινηματογραφικές σχολές συνεχίζουν το εκπαιδευτικό τους έργο, οι εταιρείες οπτικοακουστικής παραγωγής συνεργάζονται αρμονικά με τις πλατφόρμες streaming και ο Κινηματογράφος συνεχίζει να επηρεάζει, να προβληματίζει, να προπαγανδίζει, να εθίζει, να ψυχαγωγεί, να χαλαρώνει και να μαγεύει το κοινό του 21ου αιώνα, που τον κρατάει στο χέρι του σφικτά και πορεύεται μαζί του.
(*) Η Μάγδα Ρεμούνδου είναι Κοσμήτορας στον Τομέα Πολιτισμού του Μητροπολιτικού Κολλεγίου, σκηνοθέτης. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στον Επίλογο 2025.
